Artel

Artel (ros. артель) – brygada (zespół, grupa) robotników, myśliwych czy rzemieślników^[1].

Historia

Idea i struktura artelów wywodzi się z carskiej Rosji, występowała też w samoorganizacji grup Kozaków.

W przypadku holowania bark artelem zarządzał „capo” wodoliw (Водолив), pod nim „kapitan”, „brygadzista” dziadzio (Дядя), grupie burłaków przewodził szycha (Шишка)^[2] a szereg zamykał kosny (Косный).

Następnie w XX wieku w ZSRR artel oznaczał zrzeszenie drobnotowarowych producentów (spółdzielnia wytwórcza)^[3]; zagadnienia tej formy zrzeszenia regulował Kodeks ziemski (ros. Земельный кодекс), a także „system brygadowy” uczący współdziałania, pracy zbiorowej w szkole^[4].

Idea artelów istnieje do dziś w krajach byłego ZSRR, w zmienionej, upaństwowionej formie.

Etymologia

Nie jest jasne pochodzenie tego słowa. Po raz pierwszy zanotował go podróżnik i badacz Richard James w 1610 roku („artel to spółka trzech lub więcej osób”), termin występuje później też w źródłach rosyjskich (szczególnie w dialektach północnych), uralskich i syberyjskich w formach: „artel, artel, artil”.

Według jednej wersji termin pochodzi z wł. artiere „rzemieślnik”, dalej od arte „sztuka, rzemiosło”, więc pokrewny artyście, jednak wykorzystanie tego włoskiego rdzenia w Rosji w XVII wieku jest bardzo mało prawdopodobne.

Kolejna wersja łączy słowo z tatarskim orta („wspólnota”) lub z tureckim „ludzie zapasowi, rezerwa”, ale i to jest wątpliwe, gdyż wczesne zapiski świadczą o pochodzeniu z Pomoru, a nie Uralu, więc te tureckie formy są najwyraźniej wtórne^[5].

Przypisy

↑ НЭБ - Национальная электронная библиотека [online], rusneb.ru – Национальная электронная библиотека [dostęp 2021-10-09] (ang.).
↑ Корнилов И.К.И. П. Корнилов И.К.И., Волжские бурлаки // Морской сборник. № 7. ч. 3. С. 1–37., 1862 .
↑ ManyaM. Gordon ManyaM., "Education and Self-Government in Russia", „Harper's Monthly Magazine, 138: 270–279.”, 1918 .
↑ KirillK. Maslinsky KirillK., THE SPECTRE OF PAEDOCRACY IN THE PUPPET THEATRE: ON SCHOOL SELF-MANAGEMENT AND THE LIMITS OF CHILDREN’S AGENCY IN THE FIRST YEARS OF SOVIET RULE [online], Cytat: ... integrated and egalitarian state-run schools that emphasised group work (‘the brigade system’), interdisciplinary study, novel forms of assessment such as project and group work, and practical knowledge [Eds.]. .
↑ Аникин А.А.А. Е. Аникин А.А.А., Русский этимологический словарь / Ин-т русского языка им. В. В. Виноградова РАН, Ин-т филологии Сибирского отделения РАН. — М. : Рукописные памятники Древней Руси, 2007–2013 .

[1] НЭБ - Национальная электронная библиотека [online], rusneb.ru – Национальная электронная библиотека [dostęp 2021-10-09] (ang.).

[2] Корнилов И.К.И. П. Корнилов И.К.И., Волжские бурлаки // Морской сборник. № 7. ч. 3. С. 1–37., 1862 .

[3] ManyaM. Gordon ManyaM., "Education and Self-Government in Russia", „Harper's Monthly Magazine, 138: 270–279.”, 1918 .

[4] KirillK. Maslinsky KirillK., THE SPECTRE OF PAEDOCRACY IN THE PUPPET THEATRE: ON SCHOOL SELF-MANAGEMENT AND THE LIMITS OF CHILDREN’S AGENCY IN THE FIRST YEARS OF SOVIET RULE [online], Cytat: ... integrated and egalitarian state-run schools that emphasised group work (‘the brigade system’), interdisciplinary study, novel forms of assessment such as project and group work, and practical knowledge [Eds.]. .

[5] Аникин А.А.А. Е. Аникин А.А.А., Русский этимологический словарь / Ин-т русского языка им. В. В. Виноградова РАН, Ин-т филологии Сибирского отделения РАН. — М. : Рукописные памятники Древней Руси, 2007–2013 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]