[go: up one dir, main page]
Przejdź do zawartości

Illinois

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wersja do druku nie jest już wspierana i może powodować błędy w wyświetlaniu. Zaktualizuj swoje zakładki i zamiast funkcji strony do druku użyj domyślnej funkcji drukowania w swojej przeglądarce.
Ten artykuł dotyczy stanu. Zobacz też: inne znaczenia.
Illinois
State of Illinois
stan
21. stan od 3 grudnia 1818
Ilustracja
Adler Planetarium
Pieczęć Flaga
Pieczęć Flaga
Hymn: Illinois
Dewiza: State sovereignty, national union
Państwo

 Stany Zjednoczone

Stolica

Springfield

Kod ISO 3166-2

US-IL

Gubernator

J.B. Pritzker (D)

Powierzchnia

149 995 km²[1]

Populacja (2023)
• liczba ludności


12 549 689

• gęstość

87,2 os./km²

Strefa czasowa

UTC-06:00
UTC-05:00

Języki urzędowe

angielski

Położenie na mapie USA
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Illinois (ⓘwymowa:/ˌɪlɪˈnɔɪ/ IL-i-noy) – stan w Stanach Zjednoczonych, w regionie Midwest, w Krainie Wielkich Jezior. Graniczy od północnego wschodu z jeziorem Michigan. Sąsiednie stany to Wisconsin na północy, Iowa i Missouri na zachodzie, Kentucky na południu i Indiana na wschodzie.

Nazwa stanu pochodzi od nazwy indiańskiego plemienia Irokezów, oznacza „odważni ludzie”[2].

Jest najbardziej zaludnionym stanem Środkowego Zachodu i zajmuje szóste miejsce pod względem liczby ludności w kraju. Znaczna większość mieszkańców zamieszkuje aglomerację Chicago, która z populacją 9,3 mln jest trzecim co do wielkości obszarem metropolitalnym w Stanach Zjednoczonych[3]. Znaczna część obszaru stanu pozostaje wiejska i słabo zaludniona[4]. Stolicą stanu jest Springfield.

Illinois ma czwarte najbardziej ruchliwe lotnisko w kraju i drugą co do wielkości sieć kolejową z prawie 7 tys. mil. Stan ma trzecią co do wielkości liczbę autostrad międzystanowych na prawie 2200 mil, a także ponad 1100 mil żeglownych dróg wodnych[4].

Z Illinois pochodziło czterech prezydentów Stanów Zjednoczonych: Abraham Lincoln, Ulysses S. Grant, Ronald Reagan i Barack Obama[5].

W stanie tym żyje drugie co do wielkości w USA skupisko Polaków (807 tys. w 2022)[6].

Symbole stanu

  • Dewiza: State sovereignty, national union („Stanowa suwerenność – narodowa jedność”)
  • Przydomek: Prairie State („Stan Prerii”), The Land of Lincoln („Ziemia Lincolna”)
  • Symbole: kwiat: fiołek; ptak: kardynał; drzewo: dąb biały.

Historia

  • 1673 – dotarli tu francuscy odkrywcy o. Jacques Marquette i Louis Jolliet
  • 1699 – Francuzi odkryli indiańskie przedkolonialne miasto Cahokia
  • 1763 – Illinois przeszło na własność Wielkiej Brytanii
  • 1809 – powstało Terytorium Illinois z gubernatorem Ninianem Edwardsem
  • 1812 – w czasie wojny z Indianami nastąpiła ewakuacja niewielkiego Fortu Dearborn (dzisiaj w centrum Chicago), ale załoga została zmasakrowana w pobliżu przez Indian ze szczepu Potawatomi
  • 1818 – Illinois jako 21. stan dołączyło do Unii. W tym czasie naliczono ponad tysiąc Afroamerykan, z czego 3/4 było niewolnikami[7]
  • 1825 – otwarcie kanału Erie
  • 1837 – Chicago otrzymało prawa miejskie. Liczyło 4 tys. mieszkańców
  • 1845 – Galena, krajowy ośrodek wydobycia ołowiu, stała się największym miastem stanu
  • 1858 – w szeregu debat publicznych zdobył popularność adwokat ze Springfield, Abraham Lincoln
  • 1865 – pogrzeb Lincolna w Springfield
  • 1871 – wielki pożar Chicago pochłonął większość miasta
  • 1893 – Wystawa Światowa w Chicago zmieniła oblicze miasta
  • 1900 – rzeka Chicago zmieniła swój bieg i zamiast nieść zanieczyszczenia metropolii do jeziora Michigan, niosło je odtąd do Mississippi i Zatoki Meksykańskiej
  • 1900 – populacja w 10 lat wzrosła o prawie milion i zbliżała się do 5 mln, w tym 85 tys. (1,8%) stanowili Afroamerykanie[8]
  • spis z 1910 wykazał, że głównymi miejscami urodzenia mieszkańców (poza stanem) były: Niemcy, Polska, Indiana i Imperium Rosyjskie[9]
  • 1920–1930 – Wielka Migracja zwiększyła populację Afroamerykanów w Illinois o 81%[8]
  • 1942 – 2 grudnia na University of Chicago dokonano pierwszej reakcji atomowej
  • 1960 – ludność afroamerykańska osiągnęła 10% populacji (ponad 1 mln na 10 mln mieszkańców)[8]
  • 1968 – studenckie zamieszki w Chicago
  • 1974 – ukończono budowę Sears Tower, wówczas najwyższego budynku na świecie
  • 1992 – kanały komunikacyjne pod miastem zalane zostały wodami rzeki Chicago
  • 1992 – wybrano pierwszą Afroamerykankę do Senatu Stanów Zjednoczonych – Carol Moseley Braun[7]

Geografia

Typowy krajobraz kamiennych wąwozów zalesionych koryt rzek w Illinois, Shawnee National Forest

Powierzchnia Illinois jest mocno wypłaszczona, a najwyższym wzniesieniem jest Charles Mound (376 m n.p.m.) leżący w północno–zachodnim rogu stanu. Prawie całą zachodnią granicę stanu wyznacza rzeka Missisipi.

System śródlądowych dróg wodnych stanu łączy Wielkie Jeziora z rzekami Missisipi i Ohio, łącząc środkowe Stany Zjednoczone z Oceanem Atlantyckim i Zatoką Meksykańską[4].

  • Klimat: kontynentalno-morski z mroźnymi zimami i obfitymi opadami śniegu, oraz z ciepłymi, wilgotnymi i czasem gorącymi latami
  • Główne rzeki: Missisipi, Ohio, Illinois, Wabash, Rock, La Moine
  • Liczba parków stanowych: 187

Podział administracyjny

 Osobny artykuł: Lista hrabstw w stanie Illinois.

Stan Illinois podzielony jest na 102 hrabstwa, z których największym, zarówno pod względem ludności, jak i powierzchni, jest hrabstwo Cook, na terenie którego położona jest większość aglomeracji Chicago.

Demografia

Mapa gęstości zaludnienia

Spis ludności z roku 2020 stwierdza, że stan Illinois liczy 12 812 508 mieszkańców, co oznacza spadek o 18 124 (-0,1%) w porównaniu z poprzednim spisem z roku 2010, oraz wzrost o 393 215 (3,2%) w porównaniu ze spisem z roku 2000[10]. Dzieci poniżej piątego roku życia stanowią 5,9% populacji, 22,2% mieszkańców nie ukończyło jeszcze osiemnastego roku życia, a 16,1% to osoby mające 65 i więcej lat. 50,9% ludności stanu stanowią kobiety[11].

W latach 2020–2023 populacja skurczyła się o 264 tysiące. 2,1% spadku populacji Illinois od 2020 r. jest drugim co do wielkości po Nowym Jorku, który odnotował spadek o 3,1%[12]. Według sondaży głównym powodem opuszczania stanu przez mieszkańców są wysokie podatki[13]. Duża część straty populacji zostaje zrekompensowana przez napływ imigrantów spoza USA[14].

W latach 2022–2023 Chicago m.in. przyjęło 19 tys. migrantów z Wenezueli i ponad 30 tys. uchodźców z Ukrainy[15].

Język

W 2010 roku najpowszechniej używanymi językami są[16]:

Rasy i pochodzenie

Według danych pięcioletnich z 2022 roku, 65,8% mieszkańców stanowi ludność biała (59,6% nie licząc Latynosów), 13,9% to czarnoskórzy Amerykanie lub Afroamerykanie, 7,5% było rasy mieszanej, 5,8% to Azjaci, 0,44% to rdzenna ludność Ameryki i 0,04% to Hawajczycy i mieszkańcy innych wysp Pacyfiku. Latynosi stanowią 17,8% ludności stanu[17].

Największe grupy stanowią osoby pochodzenia niemieckiego (16,5%), meksykańskiego (13,8%), afroamerykańskiego, irlandzkiego (10,7%), polskiego (6,3%), angielskiego (6,3%), włoskiego (5,5%) i „amerykańskiego” (3,4%). Obecne są także duże grupy osób pochodzenia hinduskiego (258,1 tys.), afrykańskiego lub arabskiego (230,6 tys.), szwedzkiego (226,2 tys.), europejskiego (nieokreślonego) (222,5 tys.), francuskiego lub francusko–kanadyjskiego (220,8 tys.), portorykańskiego (208,9 tys.), szkockiego lub szkocko–irlandzkiego (207,4 tys.), rosyjskiego lub ukraińskiego (154 tys.), norweskiego (137,4 tys.), chińskiego (136,9 tys.), czeskiego lub słowackiego (133,8 tys.), holenderskiego (132,6 tys.) i filipińskiego (130,2 tys.)[17].

Według danych spisowych z 2010 roku, 979,8 tys. (7,7%) osób deklarowało pochodzenie polskie[17].

Miejscowości

Największe miasta w stanie Illinois, powyżej 80 000 mieszkańców (2021)[18]

Na terenie stanu Illinois znajduje się 1298 miast (city lub town) i wsi (village), w tym jedno o liczbie ludności przekraczającej 1 000 000, 8 powyżej 100 000 mieszkańców, 224 powyżej 10 000 mieszkańców, a 656 powyżej 1000 mieszkańców (2021 r.)[18].

Lista miejscowości zamieszkanych przez 25 000 lub więcej osób (2021 r.)[18]:

Religia

Katedra Najświętszego Imienia Jezus w Chicago
Wnętrze zielonoświątkowego megakościoła City First Church w Rockford

Struktura religijna w 2014 roku[19]:

Illinois ma piątą co do wielkości populację katolików w USA, z najsilniejszą koncentracją w Chicago, gdzie liczba katolików i protestantów jest porównywalna[21][19]. Kościół katolicki pozostaje największą pojedynczą organizacją w Illinois[20].

Do największych ewangelikalnych kościołów (z ponad 100 tys. członków) należą: lokalne kościoły bezdenominacyjne (np. Willow Creek Community Church i New Life Covenant Church), Południowa Konwencja Baptystów, Kościół Luterański Synodu Missouri, Kościoły Chrystusowe i zielonoświątkowe Zbory Boże[20]. Protestantyzm głównego nurtu obejmuje takie związki wyznaniowe, jak: Zjednoczony Kościół Metodystyczny, Kościół Ewangelicko-Luterański w Ameryce i Zjednoczony Kościół Chrystusa. Czarni protestanci to przeważnie różne kościoły baptystyczne i zielonoświątkowe[20].

Chicago posiada drugą co do wielkości (po Nowym Jorku) społeczność muzułmańską w Stanach Zjednoczonych[22]. Według danych spisowych z 2020 roku stan Illinois jest domem dla 473,8 tys. muzułmanów (3,7% populacji)[20].

Gospodarka

Kolejowa grupa odstawcza w Chicago
Elektrownia jądrowa Byron w hrabstwie Ogle
Pola kukurydzy w hrabstwie Champaign

Ze względu na swoje centralne położenie i rozległą sieć transportową, Illinois odgrywa ważną rolę w gospodarce kraju. Jest kluczowym węzłem transportu ropy naftowej i gazu ziemnego w całych Stanach Zjednoczonych. Stan jest głównym producentem energii elektrycznej i ma największą liczbę elektrowni jądrowych w kraju[4].

Według badania z 2022 roku, stan posiada najwyższe podatki od nieruchomości w USA[13].

Przemysł i bogactwa naturalne

Przemysł chemiczny, maszynowy oraz spożywczy i napojów mają największy udział w wytwarzaniu produktu krajowego brutto (PKB) stanu. Inne ważne gałęzie przemysłu obejmują rafinację ropy naftowej, wydobycie węgla i produkcję metali pierwotnych[4].

Illinois posiada drugie po Montanie, co do wielkości szacowane zasoby węgla w kraju. Jest też drugim po Wirginii Zachodniej producentem węgla kamiennego. Stan posiada czwartą co do wielkości zdolność rafinacji ropy naftowej, jednak wydobycie i stan zasobów pozostają skromne[4].

Energia

W 2019 r. 54% energii elektrycznej w stanie Illinois wytwarzało 6 stanowych elektrowni jądrowych z 11 reaktorami. Elektrownie węglowe były drugim co do wielkości dostawcą energii elektrycznej w Illinois w ciągu ostatniej dekady. Jednak udział węgla konsekwentnie zmniejsza się wytwarzając 27% energii w 2019 roku. Za pozostałą produkcję energii elektrycznej w stanie odpowiadają głównie gaz ziemny i energia wiatrowa[4].

Rolnictwo i hodowla

Około 75% powierzchni stanu jest wykorzystywana w celach rolniczych[5]. Soja i kukurydza, najważniejsze uprawy w stanie, stanowią surowiec dla wielu zakładów produkujących etanol i biodiesel[4].

  • uprawy – kukurydza, soja, pszenica, dynia, ziemniaki
  • hodowla – trzoda chlewna, bydło mleczne, drób[23]

Handel

Uczelnie

Interesujące miejsca

Przypisy

  1. ↑ State Area Measurements and Internal Point Coordinates. U.S. Census Bureau. [dostęp 2018-04-09]. (ang.).
  2. ↑ Co oznaczają nazwy stanów. „Poznaj Świat”. R. XI, nr 8 (129), s. 44, sierpień 1963. Polskie Towarzystwo Geograficzne. (pol.). 
  3. ↑ Census profile: Chicago-Naperville-Elgin, IL-IN-WI Metro Area [online], Census Reporter [dostęp 2022-11-20] (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h Illinois - State Energy Profile Analysis - U.S. Energy Information Administration (EIA) [online], eia.gov [dostęp 2021-06-09].
  5. ↑ a b Sarah Clarke, 10 Things to Know About Illinois [online], US News, 2018 [dostęp 2021-06-07] (ang.).
  6. ↑ 2022: ACS 5-Year Estimates Detailed Tables [online], data.census.gov [dostęp 2024-07-16].
  7. ↑ a b African Americans in Illinois - Education [online], dnrhistoric.illinois.gov [dostęp 2024-07-17] (ang.).
  8. ↑ a b c Generations of Pride: African American Timeline [online], dnrhistoric.illinois.gov [dostęp 2024-07-17] (ang.).
  9. ↑ Illinois Migration History 1850-2018 - America's Great Migrations [online], depts.washington.edu [dostęp 2024-07-17].
  10. ↑ Change in Resident Population of the 50 States, the District of Columbia, and Puerto Rico: 1910 to 2020 [online], 2020 Census Apportionment Results [dostęp 2021-06-15].
  11. ↑ U.S. Census Bureau QuickFacts: Illinois; United States [online], census.gov [dostęp 2021-06-15] (ang.).
  12. ↑ As Nation Grew, Illinois Shrunk by 33,000 People in 2023 [online], Governing, 20 grudnia 2023 [dostęp 2024-07-16] (ang.).
  13. ↑ a b 9 years of decline: Expect Chicago to be No. 4 behind Houston by 2035 [online], Illinois Policy, 16 maja 2024 [dostęp 2024-07-16].
  14. ↑ Illinois Demographics Change With Incoming Immigrants [online], Governing, 10 października 2023 [dostęp 2024-07-16] (ang.).
  15. ↑ Chicago migrants from Venezuela, Ukrainian refugees receive very different receptions [online], ABC7 Chicago, 28 października 2023 [dostęp 2024-07-16] (ang.).
  16. ↑ Data Center Results [online], apps.mla.org [dostęp 2019-01-20].
  17. ↑ a b c 2022: ACS 5-Year Estimates Data Profiles (DP05/DP02) [online], data.census.gov [dostęp 2024-07-16].
  18. ↑ a b c City and Town Population Totals: 2020–2021. U.S. Census Bureau. [dostęp 2023-05-13]. (ang.).
  19. ↑ a b Adults in Illinois. Pew Research Center, 2014. [dostęp 2019-01-14].
  20. ↑ a b c d e Congregational Membership Reports | US Religion [online], www.thearda.com [dostęp 2024-07-16].
  21. ↑ Rankings by Counties, Metro-Areas, States (Quicklists) | Statistics | US Religion [online], www.thearda.com [dostęp 2024-07-16].
  22. ↑ Rankings by Counties, Metro-Areas, States (Quicklists) | Statistics | US Religion [online], www.thearda.com [dostęp 2024-07-16].
  23. ↑ Top 10 Illinois Agricultural Commodities - Farm Flavor [online], farmflavor.com [dostęp 2021-06-09].
Podział administracyjny Stanów Zjednoczonych
Stany
Dystrykt federalny
Terytoria zależne
Nieinkorporowane terytoria stowarzyszone
Nieinkorporowane terytoria zorganizowane
Nieinkorporowane terytoria niezorganizowane
Inkorporowane terytorium niezorganizowane:

Flaga Stanów Zjednoczonych

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Illinois&oldid=75078241”