Tekst źródłowy strony Hanza

Nie masz uprawnień do edytowania tej strony z następującego powodu:
Twój adres IP znajduje się w zakresie adresów, który został zablokowany na wszystkich wiki Wikimedia Foundation.
Blokada została nałożona przez ‪Superpes15‬. Podany powód to No open proxies .
Początek blokady: 12:40, 10 lut 2024
Zakończenie blokady: 12:40, 10 lut 2026
Twój obecny adres IP to 142.171.178.55. Zablokowany zakres to 142.171.0.0/16.
Prosimy o uwzględnienie wszystkich powyższych informacji we wszelkich zapytaniach. Jeśli uważasz, że zostałeś zablokowany przez pomyłkę, możesz znaleźć dodatkowe informacje i instrukcje w globalnej polityce No open proxies.
Aby zakwestionować lub omówić blokadę, proszę wysłać prośbę o jej weryfikację na Meta-Wiki. Możesz również wysłać e-mail do kolejki VRT stewardów na adres stewards@wikimedia.org, podając wszystkie powyższe szczegóły.
Tekst źródłowy strony można podejrzeć i skopiować.
[[Plik:Extent of the Hansa.png|mały|upright=1.3|Zasięg Hanzy około roku 1400
{{Legenda|#FF66FF|strefa niderlandzka}}
{{Legenda|#66FF66|strefa westfalska}}
{{Legenda|#FF9933|strefa saksońska}}
{{Legenda|#FFFF33|strefa wendyjska}}
{{Legenda|#339933|strefa brandenburska}}
{{Legenda|#96DCFF|strefa pomorska}}
{{Legenda|#99CC66|strefa pruska}}
{{Legenda|#FF0000|strefa liwska}}
{{Legenda|#3333FF|strefa szwedzka}}
Kwadratami oznaczono Kantory, kółkami miasta hanzeatyckie.]]
'''Hanza''', '''Liga Hanzeatycka''', '''Związek Hanzeatycki''' (z [[Język niemiecki|niem.]] ''Hanse'' – gromada) – związek kupców lub miast handlowych [[Europa|Europy]] z czasów [[Średniowiecze|średniowiecza]]<!-- i początku [[Nowożytność|ery nowożytnej]] --><ref>{{encyklopedia PWN|id=3909994|tytuł=Hanza|data dostępu=2022-05-02}}</ref>. Miasta należące do związku popierały się na polu gospodarczym, utrudniając pracę [[Kupiec|kupcom]] z miast nienależących do związku, jednocześnie zaś stwarzały realną siłę polityczną i niekiedy wojskową.
[[Plik:Ausbreitung der Hanse um das Jahr 1400-Droysens 28.jpg|thumb|upright=1.3|Miasta i strefy Hanzy około 1400 roku]]

== Historia ==
Pierwsze hanzy powstały w XII wieku w [[Niderlandy (region historyczny)|Niderlandach]], następna (tzw. hanza [[Londyn|londyńska]]) składała się z 15 miast z [[Flandria (region)|Flandrii]] i ułatwiała im handel [[Wełna|wełną]] z [[Anglia|Anglii]]. Do bardziej znanych miast hanzeatyckich w Europie należały: [[Lubeka]], [[Brunszwik]], [[Kolonia (Niemcy)|Kolonia]], [[Bergen]], [[Brugia]], [[Gdańsk]], [[Ryga]]{{Fakt|data=2022-11}}.

Największą sławę zdobyła tzw. Hanza niemiecka (w literaturze znana po prostu jako „Hanza”), która w XIV–XV w. gromadziła praktycznie wszystkie miasta pobrzeży mórz [[Morze Północne|Północnego]] i [[Morze Bałtyckie|Bałtyckiego]]. Jej początkiem był zawarty w 1241 roku traktat [[Lubeka|Lubeki]] z miastem [[Soest]], do którego po kilku latach dołączyły [[Rostock]], [[Wismar]], [[Brema]], [[Hamburg]], [[Visby]] i inne miasta<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Hanza. Miasta, które trzęsły Bałtykiem |czasopismo = wyborcza.pl |data dostępu = 2018-10-24 |url = http://wyborcza.pl/alehistoria/7,121681,24058240,hanza-miasta-ktore-trzesly-baltykiem.html |język = pl}}</ref>. Po uzyskaniu [[monopol]]u na wspomnianych [[akwen]]ach Hanza osiągała wielkie zyski, a należące do niej miasta często wówczas właśnie przeżywały świetność. W 2 połowie XIII wieku król norweski [[Eryk II Wróg Księży]] próbował ograniczyć wpływy Hanzy, jednak został przez nią pokonany i zmuszony do zapłacenia odszkodowania, nadania przywileju wyłączności na handel i wyjęcia spod norweskiego prawa<ref name=":0" />. Równie wielkie były wpływy polityczne Hanzy, zwłaszcza w [[Niemcy|Niemczech]] i państwach [[Skandynawia|skandynawskich]]. Szczytem potęgi Hanzy było kilkadziesiąt lat po wygraniu wojny przeciw [[Dania|Danii]] w latach 1368–1370 zakończonej [[Pokój w Strzałowie|pokojem w Stralsundzie]], w której król [[Waldemar Atterdag|Waldemar IV Atterdag]] zrzekł się na rzecz Hanzy 15% zysków z duńskiego handlu. Hanza w tym czasie niepodzielnie władała handlem na Bałtyku i Morzu Północnym, stanowiąc prawa, ustalając cła i reguły handlu. Wpływy Hanzy sięgały [[Nowogród Wielki|Nowogrodu]] i [[Anglia|Anglii]], gdzie prowadziła [[kantor hanzeatycki]] w Londynie. Bogate miasta były w stanie często wystawiać większe i silniejsze armie zaciężne niż biedni monarchowie, polegający często na [[Pospolite ruszenie|pospolitym ruszeniu]] [[Szlachta|szlachty]].

W szczytowym okresie rozwoju Hanza liczyła około 160 miast pod przewodnictwem [[Lubeka|Lubeki]], a [[Lingua franca|językiem urzędowym]] Związku była odmiana [[Język dolnoniemiecki|języka dolnosaksońskiego]] z rejonu tegoż miasta. Delegaci z miast hanzeatyckich zjeżdżali się co jakiś czas i opracowywali wspólną politykę (tzw. ''Hansetage''). W głównym mieście związku, [[Lubeka|Lubece]], działał sejm związku, rozstrzygający wewnętrzne spory i ustalający jego politykę.

Z czasem jednak znaczenie tej organizacji zaczęło maleć. Miasta stały się bardziej zależne od swoich [[Monarcha|monarchów]], pojawiły się rozbieżności między interesami poszczególnych członków, niechęć [[Konsument (ekonomia)|konsumentów]] do wysokich cen dyktowanych przez ligę, konkurencja niezależnych kupców [[Holandia|holenderskich]], które doprowadziły do upadku organizacji. W 1438 roku wybuchła pierwsza wojna między Holendrami a miastami Hanzy, która mimo nierozstrzygnięcia udowodniła, że wpływy Hanzy nie są tak wielkie jak dawniej. Wkrótce wybuchła kolejna wojna, w której Holandię wsparła Anglia, co doprowadziło do wieloletniego konfiskowania sobie towarów przez skonfliktowane strony<ref name=":0" />. Wkrótce od Hanzy zaczynały się odłączać miasta [[Dolna Saksonia|saskie]]. W 1494 r. kupcy hanzeatyccy zostali wygnani z [[Nowogród Wielki|Nowogrodu]]. W 1494 roku [[Gdańsk]] stanął na czele grupy, obejmującej [[Braniewo]], [[Chełmno]], [[Elbląg]], [[Królewiec]] i [[Toruń]] oraz przez jakiś czas utrzymywał [[kantor handlowy]] w [[Kowno|Kownie]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Historia Hanzy |czasopismo = www.gdansk.pl |data dostępu = 2018-10-24 |url = https://www.gdansk.pl/urzad-miejski/kancelaria-prezydenta/historia-hanzy,a,1683 |język = pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20181024152542/https://www.gdansk.pl/urzad-miejski/kancelaria-prezydenta/historia-hanzy,a,1683 |zarchiwizowano = 2018-10-24}}</ref>. W 1535 roku w bitwie pod Helsingborgiem flota Hanzy przegrała z królem Szwecji [[Gustaw I Waza|Gustawem I Wazą]], co spowodowało odebranie przywilejów w Szwecji. Następnie Hanza straciła wpływy w [[Dania|Danii]] i [[Inflanty|Inflantach]], a w 1598 roku królowa Anglii [[Elżbieta I Tudor]] wyrzuciła z kraju wszystkich kupców hanzeatyckich, oprócz przedstawicieli Gdańska<ref name=":0" />. Ostatecznie Hanza utraciła pozycję w wyniku wielkich odkryć geograficznych i ustanowienia szlaków morskich łączących Europę z Ameryką i [[Indie|Indiami]] oraz przywozu dużej ilości kruszców do bicia monet.

Ostatni zjazd delegatów miast hanzeatyckich odbył się w 1669 roku i wzięło w nim udział tylko sześć miast (Lubeka, Brema, [[Gdańsk]], [[Hamburg]], [[Kolonia (Niemcy)|Kolonia]] i [[Brunszwik]]), jednak sama organizacja oficjalnie nie została zlikwidowana<ref>''Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku''. T. 8. Madrid, Kraków: Mediasat Group, 2007, seria: Biblioteka Gazety Wyborczej. Historia Powszechna. {{ISBN|978-84-9819-815-7}}.</ref>.

== Miasta należące do Hanzy ==
W celu lepszego funkcjonowania Hanzy, podzielono ją na 4 grupy ([[Język niemiecki|niem.]] ''Quartiere''):
* '''Wendyjską''', w skład której wchodziły strefy wendyjska i pomorska{{odn|Natkiel|1989|s=33}}{{odn|Keating|2004|s=120}}
* '''Saską''', w skład której wchodziły strefy saksońska i brandenburska{{odn|Natkiel|1989|s=33}} (lub saksońska){{odn|Keating|2004|s=120}}
* '''Bałtycką''' (lub ''prusko-inflancką''), która składała się ze stref pruskiej, liwońskiej i szwedzkiej{{odn|Natkiel|1989|s=33}} (lub wschodniobałtycka){{odn|Keating|2004|s=120}}
* '''Westfalską''' (lub ''nadreńską''), w skład której wchodziły strefy westfalska i niderlandzka{{odn|Natkiel|1989|s=33}} (lub reńska, od rzeki Ren){{odn|Keating|2004|s=120}}

Czasem wyodrębnia się jeszcze jedną grupę tzw. Kantorów ([[Język niemiecki|niem.]] ''Kontor''):
* '''Kantory''', mimo że formalnie nie należały do Związku Hanzeatyckiego to odgrywały istotną rolę, będąc zagranicznymi hanzeatyckimi punktami handlowymi tego Związku np.: w Londynie, Krakowie itd.

=== Grupa Wendyjska ===
Kolumna „Terytorium” przedstawia państwo pod które podlegało miasto w czasach Hanzy. Kolumna „Obecnie” określa państwo, na którego terenie znajduje się miasto w dzisiejszych czasach.
{| class="wikitable sortable"
!style="width: 7.5em;"| Miasto
!style="width: 10em;"| Terytorium
!style="width: 7.5em;"| Obecnie
! Data dołączenia
! Data opuszczenia
! class="unsortable"| Informacje
! class="unsortable"| Źródła
|-
| {{sort|Lubeka|[[Plik:Wappen Lübeck.svg|lewo|25px]] [[Lubeka]]}}
| {{sort|Free imperial city|[[Plik:Wappen Lübeck.svg|lewo|25px]] [[Wolne Miasto Lubeka]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"| '''Stolica Ligi Hanzeatyckiej''', '''stolica grupy wendyjskiej'''
|{{odn|Natkiel|1989|s=33}}{{odn|Keating|2004|s=47, 120}}{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Holborn|1982|s=74, 82}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}
|-
| {{sort|Hamburg|[[Plik:Coat of arms of Hamburg.svg|lewo|25px]] [[Hamburg]]}}
| {{sort|Free imperial city|[[Plik:Coat of arms of Hamburg.svg|lewo|25px]] [[Hamburg|Wolne Miasto Hamburg]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Keating|2004|s=47}}{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Holborn|1982|s=82}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}
|-
| {{sort|Luneburg|[[Plik:Wappen Lueneburg.png|lewo|25px]] [[Lüneburg]]}}
| {{sort|Brunswick-Luneburg|[[Plik:Coat of Arms of Brunswick-Lüneburg.svg|lewo|25px]] [[Brunszwik-Lüneburg|Księstwo Brunszwik-Lüneburg]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|-
| {{sort|Wismar|[[Plik:Wappen Wismar.svg|lewo|25px]] [[Wismar]]}}
| {{sort|Mecklenburg|[[Plik:Mecklenburg Arms.svg|lewo|25px]] [[Meklemburgia|Księstwo Meklemburgii]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"| W 1283 miasto dołączyło do grupy ''Rostocker Landfrieden'', która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293).
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Holborn|1982|s=82}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Wernicke|2011|s=142}}
|-
| {{sort|Rostock|[[Plik:Rostock Wappen.svg|lewo|25px]] [[Rostock]]}}
| {{sort|Mecklenburg|[[Plik:Mecklenburg Arms.svg|lewo|25px]] [[Meklemburgia|Księstwo Meklemburgii]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"| W 1283 miasto dołączyło do grupy ''Rostocker Landfrieden'', która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293).
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Holborn|1982|s=82}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Wernicke|2011|s=142}}{{odn|Mehler|2009|s=89–108}}
|-
| {{sort|Stralsund|[[Plik:Wappen Stralsund.svg|lewo|25px]] [[Stralsund]]}}
| {{sort|Rugen|[[Plik:Księstwo rugijskie COA.svg|lewo|25px]] [[Księstwo rugijskie]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
| {{L|w=ś|1293}}
|
|style="font-size: 90%;"| Księstwo rugijskie było lennem [[Historia Danii#Średniowiecze|duńskiej korony]] aż do 1325. W 1283 Stralsund dołączył do grupy ''Rostocker Landfrieden'', która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od 1339 aż do XVII wieku, miasto było członkiem ''Vierstädtebund'' razem z Greifswaldem, Demminem i Anklamem.
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Wernicke|2011|s=142}}{{r|EB:Stralsund}}
|-
| {{sort|Demmin|[[Plik:Stadtwappen Demmin.svg|lewo|25px]] [[Demmin]]}}
| {{sort|Pomerania|[[Plik:Wappen Pommern.svg|lewo|25px]] [[Księstwo pomorskie]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"| W 1283 miasto dołączyło do grupy ''Rostocker Landfrieden'', która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od 1339 aż do XVII wieku, miasto było członkiem ''Vierstädtebund'' razem ze Stralsundem, Greifswaldem i Anklamem.
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Wernicke|2011|s=142}}{{odn|Buchholz|1999|s=120}}
|-
| {{sort|Greifswald|[[Plik:Stilisiertes Wappen der Stadt Greifswald.svg|lewo|25px]] [[Greifswald]]}}
| {{sort|Pomerania|[[Plik:Wappen Pommern.svg|lewo|25px]] [[Księstwo pomorskie]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"| W 1283 miasto dołączyło do grupy ''Rostocker Landfrieden'', która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od 1339 aż do XVII wieku, miasto było członkiem ''Vierstädtebund'' razem ze Stralsundem, Demminem i Anklamem.
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Wernicke|2011|s=142}}{{odn|Buchholz|1999|s=120}}
|-
| {{sort|Anklam|[[Plik:Wappen Hansestadt Anklam V2.svg|lewo|25px]] [[Anklam]]}}
| {{sort|Pomerania|[[Plik:Wappen Pommern.svg|lewo|25px]] [[Księstwo pomorskie]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"| W 1283 miasto dołączyło do grupy ''Rostocker Landfrieden'', która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od 1339 aż do XVII wieku, miasto było członkiem ''Vierstädtebund'' razem ze Stralsundem, Greifswaldem i Demminem.
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Wernicke|2011|s=142}}{{odn|Buchholz|1999|s=120}}
|-
| {{sort|Pasewalk|[[Plik:Wappen Pasewalk.svg|lewo|25px]] [[Pasewalk]]}}
| {{sort|Pomerania|[[Plik:Wappen Pommern.svg|lewo|25px]] [[Księstwo pomorskie]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|
|
|-
| {{sort|Stettin|[[Plik:Hanse Stettin.svg|tło|lewo|25px]] Stettin ([[Szczecin]])}}
| {{sort|Pomerania|[[Plik:Wappen Pommern.svg|lewo|25px]] [[Księstwo pomorskie]]}}
| {{Państwo|Polska}}
| {{L|w=ś|1278}}
|
|style="font-size: 90%;"| W 1283 miasto dołączyło do grupy ''Rostocker Landfrieden'', która była poprzednikiem federacji wendyjskich miast (od 1293). Od XIV wieku stopniowo przejmował rolę głównego miasta w strefie pomorskiej.
|{{odn|Keating|2004|s=120}}{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}{{odn|Wernicke|2011|s=142}}
|-
| {{sort|Kolberg|[[Plik:Herb Kolobrzegu.svg|lewo|25px]] Kolberg ([[Kołobrzeg]])}}
| {{sort|Pomerania|[[Plik:Wappen Pommern.svg|lewo|25px]] [[Księstwo pomorskie]]}}
| {{Państwo|Polska}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}{{odn|Buchholz|1999|s=120}}
|-
| {{sort|Rugenwalde|[[Plik:POL Darłowo COA 1.svg|lewo|25px]] Rügenwalde ([[Darłowo]])}}
| {{sort|Pomerania|[[Plik:Wappen Pommern.svg|lewo|25px]] [[Księstwo pomorskie]]}}
| {{Państwo|Polska}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}{{odn|Buchholz|1999|s=120}}
|-
| {{sort|Stolp|[[Plik:POL Słupsk COA 1.svg|lewo|25px]] Stolp ([[Słupsk]])}}
| {{sort|Pomerania|[[Plik:Wappen Pommern.svg|lewo|25px]] [[Księstwo pomorskie]]}}
| {{Państwo|Polska}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}{{odn|Buchholz|1999|s=120}}
|-
| {{sort|Visby|[[Plik:Visby vapen.svg|lewo|25px]] [[Visby]]}}
| {{sort|Sweden|[[Plik:Lilla riksvapnet - Riksarkivet Sverige.png|lewo|25px]] [[Historia Szwecji|Królestwo Szwecji]]}}
| {{Państwo|Szwecja}}
|
| {{L|w=ś|1470}}
|style="font-size: 90%;"| W 1285 roku w [[Kalmar]]ze, Związek Hanzeatycki zawarł ugodę z królem Szwecji [[Magnus I Birgersson|Magnusem I Birgerssonem]], który mówił, że [[Gotlandia]] należy do [[Szwecja|Szwecji]]{{Fakt|data=2012-05}}. Jednakże w 1470 Liga zmieniła status miasta, a w maju 1525 roku, Niemcy na polecenie Lubeki zniszczyli wszystkie kościoły w mieście z wyjątkiem katedry.
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{r|Visby}}
|-
| {{sort|Sztokholm|[[Plik:Stockholm vapen.svg|lewo|25px]] [[Sztokholm]]}}
| {{sort|Sweden|[[Plik:Lilla riksvapnet - Riksarkivet Sverige.png|lewo|25px]] [[Historia Szwecji|Królestwo Szwecji]]}}
| {{Państwo|Szwecja}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}
|}

=== Grupa Saska ===
{| class="wikitable sortable"
!style="width: 7.5em;"| Miasto
!style="width: 10em;"| Terytorium
!style="width: 7.5em;"| Państwo
! Data dołączenia
! Data opuszczenia
! class="unsortable"| Informacje
! class="unsortable"| Źródła
|-
| {{sort|Brunszwik|[[Plik:DEU Braunschweig COA.svg|lewo|25px]] [[Brunszwik]]}}
| {{sort|Saxony|[[Plik:Coat of arms of Lower Saxony.svg|lewo|25px]] [[Księstwo Saksonii]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
| {{L|w=ś|1200}}<br />(ok. XII w.)
| {{L|w=ś|1600}}<br />(ok. XVII w.)
|style="font-size: 90%;"| '''Stolica grupy saskiej'''
|{{odn|Natkiel|1989|s=33}}{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|-
| {{sort|Brema|[[Plik:Bremen Wappen.svg|lewo|25px]] [[Brema]]}}
| {{sort|Free imperial city|[[Plik:Bremen Wappen.svg|lewo|25px]] [[Brema (kraj związkowy)|Wolne Miasto Brema]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
| {{L|w=ś|1260}}
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Mehler|2009|s=89–108}}
|-
| {{sort|Magdeburg|[[Plik:Wappen Magdeburg.svg|lewo|25px]] [[Magdeburg]]}}
| {{sort|Magdeburg|[[Plik:Coat of Arms of the Archbishopric of Magdeburg.svg|lewo|25px]] [[Arcybiskupstwo magdeburskie]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
| {{L|w=ś|1200}}<br />(ok. XII w.)
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|-
| {{sort|Goslar|[[Plik:Wappen Goslar.svg|lewo|25px]] [[Goslar]]}}
| {{sort|Goslar|[[Plik:Wappen Goslar.svg|lewo|25px]] [[Goslar|Wolne Miasto Goslar]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
| {{L|w=ś|1267}}
| {{L|w=ś|1566}}
|style="font-size: 90%;"| Goslar było lennem [[Księstwo Saksonii|Saksonii]] do 1280 roku.
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|-
| {{sort|Erfurt|[[Plik:Wappen Erfurt.svg|lewo|25px]] [[Erfurt]]}}
| {{sort|Mainz|[[Plik:Wappen-Mainz.svg|lewo|25px]] [[Arcybiskupstwo Moguncji]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}
|-
| {{sort|Stade|[[Plik:Altes Wappen Stade.png|lewo|25px]] [[Stade]]}}
| {{sort|Bremen|[[Plik:Bremen-Erzbistum.svg|lewo|25px]] [[Arcybiskupstwo Bremy]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}
|-
| {{sort|Berlin|[[Plik:Brandenburg Wappen.svg|lewo|25px]] [[Berlin]]}}
| {{sort|Brandenburg|[[Plik:Armoiries électeur Brandebourg.svg|lewo|25px]] [[Marchia Brandenburska]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
| {{L|w=ś|1442}}
|style="font-size: 90%;"| W 1356 roku Brandenburgia uzyskała miano elektoratu. W 1442 roku, [[Władcy Brandenburgii#Elektorzy Brandenburgii|książę elektor]] [[Fryderyk II Żelazny]], zmusił wszystkie miasta na terenie Brandenburgii, do opuszczenia Hanzy.
|{{odn|Keating|2004|s=120}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Holborn|1982|s=32}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|-
| {{sort|Frankfurt Oder|[[Plik:Wappen Frankfurt (Oder).png|lewo|25px]] [[Frankfurt nad Odrą]]}}
| {{sort|Brandenburg|[[Plik:Armoiries électeur Brandebourg.svg|lewo|25px]] [[Marchia Brandenburska]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
| {{L|w=ś|1430}}
| {{L|w=ś|1442}}
|style="font-size: 90%;"| W 1442 roku, [[Władcy Brandenburgii#Elektorzy Brandenburgii|książę elektor]] [[Fryderyk II Żelazny]], zmusił wszystkie miasta na terenie Brandenburgii, do opuszczenia Hanzy.
|{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Holborn|1982|s=32}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|}

=== Grupa Westfalska ===
{| class="wikitable sortable"
!style="width: 7.5em;"| Miasto
!style="width: 10em;"| Terytorium
!style="width: 7.5em;"| Państwo
! Data dołączenia
! Data opuszczenia
! class="unsortable"| Informacje
! class="unsortable"| Źródła
|-
| {{sort|Kolonia|[[Plik:DEU Koeln COA.svg|lewo|25px]] [[Kolonia (Niemcy)|Kolonia]]}}
| {{sort|Kolonia|[[Plik:DEU Koeln COA.svg|lewo|25px]] [[Kolonia (Niemcy)|Wolne Miasto Kolonia]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
| {{L|w=ś|1475}}
|style="font-size: 90%;"| '''Stolica grupy westfalskiej''' aż do zakończenia [[Wojna hanzeatycko-angielska|wojny hanzeatycko-angielskiej]] (1470-74). Kolonia stanęła po stronie angielskiej, w wyniku czego została wyrzucona z Hanzy. Następcą Kolonii został Dortmund.
|{{odn|Natkiel|1989|s=33}}{{odn|Keating|2004|s=120}}{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}
|-
| {{sort|Dortmund|[[Plik:Armoiries Saint-Empire monocéphale.svg|lewo|25px]] [[Dortmund]]}}
| {{sort|Dortmund|[[Plik:Armoiries Saint-Empire monocéphale.svg|lewo|25px]] [[Dortmund|Wolne Miasto Dortmund]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"| '''Stolica grupy westfalskiej''' po tym, jak Kolonia została z niej wyrzucona za wsparcie Anglii w wojnie hanzeatycko-angielskiej.
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Holborn|1982|s=82}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|-
| {{sort|Deventer|[[Plik:Armoiries Saint-Empire monocéphale.svg|lewo|25px]] [[Deventer]]}}
| {{sort|Utrecht|[[Plik:Coat of Arms of the Bishopric of Utrecht.svg|lewo|25px]] [[Biskupstwo Utrechtu]]}}
| {{Państwo|Holandia}}
| {{L|w=ś|1000}}
| {{L|w=ś|1500}}
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Mehler|2009|s=89–108}}{{odn|Mehler|2011|s=16–25, zwłaszcza 20–21}}{{odn|Berkmoes|2010|s=255}}{{odn|McDonald|2009|s=438}}
|-
| {{sort|Kampen|[[Plik:Kampen (kleine wapen).svg|lewo|25px]] [[Kampen]]}}
| {{sort|Utrecht|[[Plik:Coat of Arms of the Bishopric of Utrecht.svg|lewo|25px]] [[Biskupstwo Utrechtu]]}}
| {{Państwo|Holandia}}
| {{L|w=ś|1441}}
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Berkmoes|2010|s=255}}{{odn|McDonald|2009|s=433}}
|-
| {{sort|Groningen|[[Plik:Escudo de Groniga 1581.svg|lewo|25px]] [[Groningen]]}}
| {{sort|Friesland|[[Plik:Friesland (kleine wapen).svg|lewo|25px]] [[Fryzja (kraina historyczna)|Friesland]]}}
| {{Państwo|Holandia}}
|
|
|style="font-size: 90%;"| [[Fryzja (kraina historyczna)|Fryzja]] była ''de facto'' niezależna przez długi okres w średniowieczu.
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Mehler|2009|s=89–108}}
|-
| {{sort|Munster|[[Plik:DEU Münster COA.svg|lewo|25px]] [[Münster]]}}
| {{sort|Munster|[[Plik:Lahr.PNG|lewo|25px]] [[Biskupstwo Münsteru|Biskupstwo Münster]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Holborn|1982|s=82}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|-
| {{sort|Osnabrück|[[Plik:Osnabrück Wappen.svg|lewo|25px]] [[Osnabrück]]}}
| {{sort|Osnabrück|[[Plik:Wappen Bistum Osnabrück.svg|lewo|25px]] [[Biskupi Osnabrücku]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
| {{L|w=ś|1100}}<br />(ok. XII w.)
|
|style="font-size: 90%;"|
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|-
| {{sort|Soest|[[Plik:Soest-coa.svg|lewo|25px]] [[Soest]]}}
| {{sort|Soest|[[Plik:Soest-coa.svg|lewo|25px]] [[Soest|Wolne Miasto Soest]]}}
| {{Państwo|Niemcy}}
|
| {{L|w=ś|1609}}
|style="font-size: 90%;"| Miasto było częścią [[Elektorat Kolonii|Elektoratu Kolonii]] do odzyskania niepodległości w latach 1444–1449. Następnie stało się częścią [[Księstwo Kleve|Księstwa Kleve]]
|{{odn|Falke|1863|s=62–64}}{{odn|Jotischky|Hull|2005|s=122–123}}{{odn|Holborn|1982|s=82}}{{odn|Dollinger|2000|s=IX–X}}{{odn|Barthold|1862|s=35, 496}}{{odn|Schäfer|2006|s=37}}
|}

=== Pozostałe miasta ===
Do Hanzy należały również:
* [[Plik:Brugge-wapen.jpg|40px]]&nbsp;&nbsp;[[Brugia]]
* [[Plik:POL Braniewo COA.svg|40px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Braniewo]]
* [[Plik:POL Chełmno COA.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Chełmno]]
* [[Plik:Tartu coat of arms.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Tartu|Dorpat]]
* [[Plik:POL Elbląg COA.svg|20px]] [[Plik:Hanse Elbing.svg|20px|tło]] [[Elbląg]]
* [[Plik:Et-Viljandi coa.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Viljandi|Felin]]
* [[Plik:Gdansk COA.svg|20px]] [[Plik:Hanse Danzig.svg|20px|tło]] [[Gdańsk]]
* [[Plik:POL Goleniów COA 1.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Goleniów]] '''*'''
* [[Plik:Coat of arms of Kaliningrad.svg|22x22px]] [[Plik:Hanse Königsberg.svg|20px|tło]] [[Królewiec]]
* [[Plik:Cesis COA.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Kieś]]
* [[Plik:Kokneses ģerbonis.png|23x23px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Koknese|Kokenhuza]]
* [[Plik:POL Koszalin COA.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Koszalin]]
* [[Plik:POL Kraków COA.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Kraków]]
* [[Plik:Escut Kuldiga.png|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Kuldyga|Goldynga]]
* [[Plik:Limbazi gerb.png|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Limbaži|Lemsal]] (obecnie Limbaži)
* [[Plik:Et-Parnu coa.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Parnawa]]
* [[Plik:Tallinn wapen.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Tallinn|Rewel]] (obecnie Tallinn)
* [[Plik:Greater Coat of Arms of Riga - for display.svg|30x30px]] [[Plik:Hanse Riga.svg|20px|tło]] [[Ryga]]
* [[Plik:POL Stargard COA.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Stargard]]'''*'''
* [[Plik:LVA Straupes pagasts COA.png|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Straupe|Roop]] (obecnie Straupe)
* [[Plik:POL Toruń COA.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Toruń]]
* [[Plik:Escut Ventspils.png|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Windawa (miasto)|Windawa]]
* [[Plik:Escut Valmieras.png|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Valmiera|Wolmar]]
* [[Plik:Herb wroclaw.svg|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Wrocław]]
* [[Plik:Escudo de Zutphen 1581.png|20px]]&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;&nbsp;[[Zutphen]] '''*'''

&nbsp;'''* '''&nbsp; – miasta do dziś określające się jako „miasto hanzeatyckie”. Niemieckie miasta hanzeatyckie stosują w związku z tym jako oznaczenie tablic rejestracyjnych samochodów pierwszą literę '''H''' (''Hansestadt'' – miasto hanzeatyckie): '''HB'''&nbsp;=&nbsp;Brema, '''HH'''&nbsp;=&nbsp;Hamburg, '''HGW'''&nbsp;=&nbsp;Greifswald, '''HL'''&nbsp;=&nbsp;Lubeka, '''HRO'''&nbsp;=&nbsp;Rostock, '''HST'''&nbsp;=&nbsp;Stralsund, '''HWI'''&nbsp;=&nbsp;Wismar; wyjątkiem jest tu kilkunastotysięczne dziś ''Hansestadt Anklam'', gdzie samochody rejestrowane są pod literami '''OVP''' (odnoszącymi się do nazwy byłego [[Landkreis Ostvorpommern|powiatu ''Ostvorpommern'']] – wschodnie [[Pomorze Przednie]]).

== Współczesne odniesienia ==
Nazwą [[Klub piłkarski|klubu piłkarskiego]] odnoszącą się do dawnej hanzeatyckiej przeszłości miasta [[Rostock]] jest [[Hansa Rostock]]. W Polsce analogicznie do historii miasta nawiązuje nazwa klubu Hanza Goleniów.

[[Oko Jelenia]] autorstwa [[Andrzej Pilipiuk|Andrzeja Pilipiuka]] tematycznie opiera się na czasach upadku Hanzy.

== Zobacz też ==
{{Siostrzane projekty
 |commons   = Hanseatic League
 |słownik   = hanza
 |źródła    = 
 |cytaty    = 
 |news      = 
 |books     = 
 |podróże   = 
 |species   = 
 |wikiwerek = 
 |meta      = 
}}
* [[Nowa Hanza]]
* [[flagi hanzeatyckie]]

== Przypisy ==
<references responsive>
<ref name="EB:Stralsund">{{Encyklopedia Britannica |id = place/Stralsund |tytuł = Stralsund |data dostępu = 2018-09-22}}</ref>
<ref name="Visby">{{Cytuj stronę |url = http://www.guteinfo.com/?id=2337 |tytuł = Varför ruinerades Visby |opublikowany = Goteinfo.com |język = sv |data dostępu = 2011-04-30}}</ref>
</references>

== Bibliografia ==
=== Opracowania dotyczące Hanzy (j. polski) ===
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Dollinger |imię = Philippe |tytuł = Dzieje Hanzy: XII–XVII wiek |inni = Vera Soczewińska (tłum.), Edmund Cieślak (red.) |rok = 1975 |wydawca = Wydawnictwo Morskie |miejsce = Gdańsk |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Samsonowicz |imię = Henryk |tytuł = Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia nad dziejami Hanzy nad Bałtykiem w XIV-XV w |rok = 1968 |wydawca = Państwowe Wydawnictwo Naukowe |miejsce = Warszawa |odn = tak}}
* Henryk Samsonowicz: ''Hanza, władczyni mórz,'' Warszawa, [[Książka i Wiedza]], 1958.
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Yagunov |imię = Nikolay |nazwisko2 = Yagunova |imię2 = Tatiana |tytuł = Hanza po wiekach. Niemcy, Polska, Rosja, Litwa. Album fotografii = Hanse centuries later. Germany, Poland, Russia, Lithuania. The album of photos |rok = 2014 |wydawca = Wydawnictwo Bernardinum |miejsce = Pelplin |isbn = 978-83-7823-473-9 |odn = tak}}
* Cieślak Edmund, ''Niektóre zagadnienia hanzeatyckiego handlu i transportu morskiego'', [[Przegląd Zachodni]], 8, (1952), nr 5/6, s. 432–459

=== Opracowania dotyczące Hanzy (obcojęzyczne) ===
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Barthold |imię = Friedrich Wilhelm |tytuł = Geschichte der Deutschen Hanse |url = https://books.google.pl/books?id=nFLOQI04RucC&printsec=frontcover&hl=pl#v=onepage&q&f=false |wydawca = T. O. Weigel |miejsce = Leipzig |rok = 1862 |język = de |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Dollinger |imię = Philippe |tytuł = The German Hansa |url = https://books.google.com/books?id=UOlQuaYvBu8C&pg=PR44 |wydawca = Stanford University Press |rok = 2000 |isbn = 0-804-70742-1 |język = en |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Falke |imię = Johannes |tytuł = Die Hansa als deutsche See- und Handelsmacht |url = https://books.google.pl/books?id=01NAAAAAcAAJ |wydawca = F. Henschel |miejsce = Berlin |rok = 1863 |język = de |odn = tak}}
* {{Cytuj pismo |nazwisko = Mehler |imię = Natascha |tytuł = The Perception and Interpretation of Hanseatic Material Culture in the North Atlantic: Problems and Suggestions |url = https://www.researchgate.net/publication/228632011_The_Perception_and_Interpretation_of_Hanseatic_Material_Culture_in_the_North_Atlantic_Problems_and_Suggestions |czasopismo = Journal of the North Atlantic |wolumin = Special Volume 1: Archaeologies of the Early Modern North Atlantic |rok = 2009 |język = en |odn = tak}}
* {{Cytuj pismo |nazwisko = Mehler |imię = Natascha |tytuł = Hansefahrer im hohen Norden |url = https://histarch.univie.ac.at/fileadmin/user_upload/a_histarch/publikationen/mehler/Mehler_2011a.pdf |czasopismo = epoc |wolumin = 2 |rok = 2011 |język = de |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Schäfer |imię = Dietrich |tytuł = Die deutsche Hanse |wydawca = Reprint-Verlag-Leipzig |miejsce = Holzminden |rok = 2006 |isbn = 978-3-8262-1933-7 |język = de |odn = tak}}

=== Pozostałe opracowania ===
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Berkmoes |imię = Ryan ver |nazwisko2 = Zimmerman |imię2 = Karla |tytuł = The Netherlands |wydawca = Lonely Planet |rok = 2010 |isbn = 978-1-74104-925-1 |język = en |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Buchholz |imię = Werner |tytuł = Deutsche Geschichte im Osten Europas. Pommern |wydawca = Siedler |miejsce = Berlin |rok = 1999 |isbn = 3-886-80272-8 |język = de |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Holborn |imię = Hajo |tytuł = A History of Modern Germany: The Reformation |wydawca = Princeton University Press |rok = 1982 |isbn = 0-691-00795-0 |język = en |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Jotischky |imię = Andrew |nazwisko2 = Hull |imię2 = Caroline |tytuł = The Penguin Historical Atlas of the Medieval World |wydawca = Penguin Books |rok = 2005 |isbn = 978-0-141-01449-4 |język = en |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Keating |imię = Michael |tytuł = Regions and regionalism in Europe |rok = 2004 |wydawca = Edward Elgar Publishing |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = McDonald |imię = George |tytuł = Frommer’s Belgium, Holland & Luxembourg, 11th Edition |wydawca = Frommers |rok = 2009 |isbn = 978-0-470-38227-1 |język = en |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Natkiel |imię = Richard |tytuł = Atlas of Maritime History |wydawca = Smithmark Publishing |rok = 1989 |isbn = 0-831-70485-3 |język = en |odn = tak}}
* {{Cytuj książkę |tytuł = Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku |rok = 2007 |wydawca = Mediasat Group |miejsce = Madrid, Kraków |tom = 8 |seria = Biblioteka Gazety Wyborczej. Historia Powszechna |isbn = 978-84-9819-815-7 |odn = {{odn/id|Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku|2007}}}}
* {{Cytuj książkę |nazwisko = Wernicke |imię = Horst |tytuł = Oder-Odra. Blicke auf einen europäischen Strom |wydawca = Lang |rok = 2007 |strony = 137–148 |rozdział = Die Hansestädte an der Oder |isbn = 3631561490 |język = de |odn = tak}}

== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.hanse.org Hanza] {{lang|en|de}}

{{Hanza}}
{{Historia Niemiec}}

{{Kontrola autorytatywna}}

[[Kategoria:Hanza| ]]
[[Kategoria:Historia gospodarcza średniowiecza]]
[[Kategoria:Międzynarodowe organizacje gospodarcze]]
Szablony użyte w tym artykule:
Szablon:Cytuj (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj książkę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Cytuj pismo (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Szablon:Cytuj pismo/tytuł (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Cytuj stronę (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Encyklopedia Britannica (edytuj)
Szablon:Encyklopedia PWN (edytuj)
Szablon:Fakt (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Hanza (edytuj)
Szablon:Historia Niemiec (edytuj)
Szablon:ISBN (edytuj)
Szablon:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Kontrola autorytatywna/style.css (edytuj)
Szablon:L (edytuj)
Szablon:L/sortkey (edytuj)
Szablon:Lang (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Legenda (edytuj)
Szablon:Navbox/styles.css (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Odn (edytuj)
Szablon:Odn/id (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Odn/tekst (edytuj)
Szablon:Państwo (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo/core (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane Holandia (edytuj)
Szablon:Państwo dane Niemcy (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane Polska (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Państwo dane Szwecja (edytuj)
Szablon:R (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Siostrzane projekty (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie niskim)
Szablon:Sort (edytuj)
Szablon:Szablon nawigacyjny (tekst źródłowy) (zabezpieczony na poziomie wysokim)
Szablon:Uwagi (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Cytuj (edytuj)
Moduł:Cytuj/czasopisma (edytuj)
Moduł:Cytuj/dane (edytuj)
Moduł:Cytuj/dostęp (edytuj)
Moduł:Cytuj/firewall (edytuj)
Moduł:ISBN (edytuj)
Moduł:ISBN/wydawcy (edytuj)
Moduł:Kontrola autorytatywna (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Lang (edytuj)
Moduł:Lang/data (edytuj)
Moduł:Navbox (edytuj)
Moduł:Navbox/printer/default (edytuj)
Moduł:Navbox/res (edytuj)
Moduł:Przypisy (tekst źródłowy) (zabezpieczone na poziomie redaktorów)
Moduł:Sprawdź (edytuj)
Moduł:String (edytuj)
Moduł:Wikidane/data (edytuj)
Moduł:Wikidane/format/string (edytuj)
Wróć do Hanza.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Hanza”