Bateke
 Architektura Bateke na pocztówce z początku XX wieku | |
| Populacja |
1 mln< |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia |
katolicyzm (50%), religia plemienna (20%), protestantyzm (10%), afrochrześcijaństwo i inne (20%) |
| Pokrewne | |
Bateke (zwani też Teke) – ludność Bantu z Afryki Środkowej. Zamieszkują głównie Republikę Konga, ale także przygraniczne obszary Gabonu i Demokratycznej Republiki Konga[1]. Bateke historycznie są połączeniem rolników, zręcznych rybaków i rzecznych handlarzy[2].
Pochodzenia Bateke są prezydenci Gabonu: Omar Bongo (w latach 1967-2009) oraz jego syn – Ali Bongo Ondimba (od 2009)[3].
Nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Nazwa „Teke” oznacza „kupować” i wskazuje na zawód ludzi, którzy zajmowali się handlem. Do Bateke należy wiele podgrup i są to: Boma, Nzikou, Nziziu, Kukuya, Angungwel (Bangangoulou), Fumu, Mfununga (Wumbu), Nzabi, Sisi, Tsangui, Mbamba, Yaka, Teke-Tsayi, Lale, Tegue (Teke-Alima), Mbeti (Mbere)[2].
Kultura
[edytuj | edytuj kod]
Najbardziej są znani ze swoich fetyszy, zwanych butti, które służą im w kulcie szerokiego zakresu nadprzyrodzonych mocy wysyłanych przez przodków, którzy bezpośrednio nie są czczeni[4]. Wierzą w najwyższą istotę, stwórcę wszechświata zwanego Nzambi, którego łaski można uzyskać za pomocą duchów opiekuńczych[5].
Są także znani ze swoich masek Teke, które są okrągłymi płaskimi dyskami jak drewniane maski, które mają abstrakcyjne wzory i geometryczne motywy z poziomymi liniami. Są używane głównie podczas tradycyjnych ceremonii tańca, takich jak ślub, pogrzeb i inicjacji młodych mężczyzn wchodzących w dorosłość[5].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Według Abrahama Ndinga-Mbo, Teke są najstarszą grupą ludności Bantu w Republice Konga. W XV wieku uczynili lokalne królestwo, które handlowało niewolnikami i tytoniem wzdłuż rzeki Kongo. W XV i XVI wieku prowadzili wojnę ze swoimi południowo-zachodnimi sąsiadami – Bakongo[2].
Królestwo Teke, największy obszar osiągnęło na początku XVIII wieku, gdy dzięki handlowi i podbojom wojskowym rozciągało się po obu stronach rzeki Kongo, od basenu Malebo (dawniej Stanley Pool) na północ, do obszaru wokół Bolobo[2].
Pod wpływem nacisków, niemal równocześnie od Mbochi na północy i Bakongo na południu, Teke porzucili swój rozległy obszar, aby zamknąć się w swoich obecnych granicach, gdzie w środku znajdują się rozległe i suche wzgórza i góry[2].
W 1880 roku Pierre Savorgnan de Brazza niedaleko Basenu Malebo założył stację handlową, która później przekształciła się w Brazzaville. De Brazza poznał wielkiego króla Teke, którym był wtedy Ilo Makoko i negocjował z nim, aby ich region stał się francuską kolonią. W 1882 r. Królestwo Teke zostało scedowane na środkową kolonię Kongo (część Francuskiej Afryki Równikowej), której de Brazza był komisarzem generalnym[2].
Francuzi prowadzili ostry, gwałtowny i uciskający reżim, a następca Ilo Makoko bezskutecznie próbował zbuntować się przeciwko kolonialistom w roku 1898. Ponad trzy czwarte Bateke zginęło w represjach[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ People Cluster - Bantu, Northwest [online], Joshua Project [dostęp 2020-04-23].
- ↑ a b c d e f g TEKE (BATEKE/TIO) PEOPLE: ANCIENT RIVERINE WARRIORS, CULTURAL DOMINANT AND POLITICALLY POWERFUL ETHNIC GROUP IN CENTRAL AFRICA. [online], TEKE (BATEKE/TIO) PEOPLE, 2014 [dostęp 2020-04-23].
- ↑ Gabon court rejects challenges to Bongo poll win [online], Daily Nation [dostęp 2020-04-23] (ang.).
- ↑ African art, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2020-04-23] (ang.).
- ↑ a b Teke people, tradition and culture [online], www.africancraftsmarket.com [dostęp 2020-04-23].