Wacław Szybalski
Wacław Szybalski (ur. 9 września 1921 we Lwowie zm. 16 grudnia 2020 w Madison[1][2][3]) – polski naukowiec, biotechnolog i genetyk, profesor onkologii w University of Wisconsin–Madison.
| |
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Profesor nauk przyrodniczych | |
| Specjalność: onkologia | |
| Alma Mater | |
| Odznaczenia | |
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie inteligenckiej polskiej szlachty (herb Prus I). Jego rodzice przyjaźnili się z wieloma przedstawicielami lwowskiej inteligencji, m.in. z prof. Janem Czekanowskim (antropolog) i z prof. Rudolfem Weiglem (bakteriolog). W 1939 ukończył VIII Państwowe Gimnazjum im. Króla Kazimierza Wielkiego we Lwowie, po czym – już w warunkach okupacji sowieckiej – podjął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej (w czasie okupacji hitlerowskiej Lwowa funkcjonowała ona pod szyldem Technische Fachkurse), gdzie zafascynowany był wykładami prof. Adolfa Joszta (znawcy procesów fermentacji).
W czasie okupacji niemieckiej (1941-44) pracował w Instytucie Badań nad Tyfusem Plamistym i Wirusami prof. Rudolfa Weigla jako kierownik grupy karmicieli wszy.
W maju 1944 wyjechał ze Lwowa do Końskich. Bezpośrednio po zakończeniu wojny przyjechał do Gdańska. Pracował równocześnie na czterech posadach: na Politechnice Gdańskiej, w Urzędzie Wojewódzkim, w Inspektoracie Standaryzacji i w Izbie Przemysłowo-Handlowej. Nostryfikował dyplom inżyniera na Politechnice Śląskiej i dysponując wykształceniem biotechnologicznym zdobytym we Lwowie, zorganizował Katedrę Technologii Środków Spożywczych Politechniki Gdańskiej. Tutaj też w 1949 otrzymał tytuł doktora nauk chemicznych. Promotorem był prof. Ernest Sym.
W tym samym roku wyjechał do Kopenhagi, gdzie pracował nad genetyką drożdży u profesora Øjvind Winge w laboratorium Carlsberga w Kopenhadze. Następnie wyjechał do USA, gdzie pracował w Cold Spring Harbor Laboratory (1951-55), a potem w Instytucie Mikrobiologii Uniwersytetu w University of New Brunswick (praca w instytucie noblisty, profesora Waksmana).
W latach 1960–2003 był profesorem na Uniwersytecie Wisconsin w Madison.
Początkiem wielu odkryć prof. Szybalskiego było wprowadzanie przez niego szeregu oryginalnych technik badawczych. Miał udział w opracowaniu metod wirowania i rozdzielania kwasów nukleinowych w chlorku i siarczanie cezu, elektronowo-mikroskopowym badanie tzw. heterodupleksów w mapowaniu DNA oraz opracowaniu zasad wykrywania mutagenności związków chemicznych na bakteriach.
Wiele lat pracował nad mechanizmami chemicznej mutagenezy i jako pierwszy dostarczył bezpośrednich dowodów na przyczynowy związek między mutagenezą a karcenogenezą[4]. Również jego laboratorium stworzyło podstawy mapowania transkrypcji w bakteriofagu lambda. Ostatnie lata pracy profesora to poszukiwanie metod do fizycznego mapowania genomu, modyfikacji enzymów restrykcyjnych, a szczególnie sekwencjonowania dużych genomów.
Aktywnie uczestniczył w realizacji światowego projektu poznania ludzkiego genomu. Dorobek naukowy obejmuje ponad 360 publikacji z zakresu mikrobiologii, genetyki ogólnej, mutagenezy oraz biologii molekularnej.
Założył i był wieloletnim naczelnym redaktorem międzynarodowego czasopisma GENE (Elsevier Publ., Amsterdam) oraz był członkiem redakcji licznych czasopism naukowych.
W 2007 ufundował kryształową tablicę poświęconą zamordowanym przez hitlerowców w 1941 r, we Lwowie polskim profesorom, w Instytucie Biofizyki i Biochemii PAN w Warszawie. Tablicę odsłonił 24 czerwca 2008 jego przyjaciel, prof. James D. Watson, przebywający z wizytą w Polsce. Zmarł 16 grudnia 2020 roku w Madison
Odznaczenia i wyróżnienia
edytujOtrzymał pięć doktoratów honoris causa:
- Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie[5] w 1980 r.,
- Uniwersytetu Gdańskiego[6] w 1989 r.,
- Akademii Medycznej w Gdańsku w 2000 r.,
- Politechniki Gdańskiej[7] w 2001 r.,
- Uniwersytetu Jagiellońskiego[8] w 2012 r.
Był członkiem zagranicznym Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności, honorowym członkiem Włoskiego Towarzystwa Biologii Doświadczalnej i Polskiego Towarzystwa Mikrobiologicznego. Był laureatem Medalu Hilldale Uniwersytetu Wisconsin, Złotego Medalu Grzegorza Mendla, przyznawanego przez Akademie Nauk Republiki Czeskiej oraz The 2003 Casimir Funk Natural Science Award, Polskiego Instytutu Sztuk i Nauk, Nowy Jork, 2003.
Postanowieniem prezydenta Bronisława Komorowskiego z 22 kwietnia 2011 w uznaniu wybitnych osiągnięć w pracy naukowo-badawczej w dziedzinie biotechnologii i genetyki, za działalność dydaktyczną został odznaczony Krzyżem Wielkim Orderem Odrodzenia Polski[9], udekorowany został 3 maja tego samego roku w czasie uroczystości na Zamku Królewskim z okazji Święta Narodowego 3 Maja[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Mariusz Kopiejka, Nie żyje profesor Wacław Szybalski [online], Uniwersytet Jagielloński, 17 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-17].
- ↑ Zmarł prof. Wacław Szybalski [online], gumed.edu.pl, 17 grudnia 2020 [dostęp 2020-12-22].
- ↑ Wacław Szybalski - nekrolog [online], nekrologi.wyborcza.pl [dostęp 2021-02-07].
- ↑ V.M. Maher i inni, Mutations and decreases in density of transforming DNA produced by derivatives of the carcinogens 2-acetyl-aminofluorene and N-methyl-4-aminoazobenzene, „Molecular Pharmacology”, 4 (5), 1968, s. 411–426, PMID: 4972127 [dostęp 2021-02-07].
- ↑ Doktorzy honoris causa UMCS. umcs.lublin.pl. [dostęp 2011-02-23].
- ↑ Lista honorowych doktoratów UG. univ.gda.pl. [dostęp 2011-02-25].
- ↑ Osoby uhonorowane tytułem doktora honoris causa PG. pg.gda.pl. [dostęp 2011-02-23].
- ↑ Wacław Szybalski doktorem honoris causa UJ. deon.pl. [dostęp 2012-10-01].
- ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 22 kwietnia 2011 r. o nadaniu orderów (M.P. z 2011 r. nr 71, poz. 700).
- ↑ Prezydent wręczył odznaczenia na Zamku Królewskim. prezydent.pl, 3 maja 2011. [dostęp 2012-05-12].
Linki zewnętrzne
edytuj
- Profesor Wacław Szybalski – pionier nowoczesnej biotechnologii i prekursor naukowy szeregu noblistów
- McArdle Laboratory Waclaw Szybalski, D.Sc.
- Wacław Szybalski – My Road to Øjvind Winge, the Father of Yeast Genetics
- Fundacja Profesora Wacława Szybalskiego. fpws.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-04)].
- Stanisław Kosiedowski- Profesor Wacław Tadeusz Szybalski – Lwowianin, Polak, naukowiec, filantrop
- Konferencja „50-lecie terapii genowej: wkład profesora Wacława Szybalskiego do nauki i ludzkości”. Kraków PAU 27–28 września 2012. gt50yrs.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-25)].