Jan Czekanowski
Jan Czekanowski (ur. 6 października 1882 w Głuchowie[1], zm. 20 lipca 1965 w Szczecinie) – polski antropolog, etnograf, statystyk, podróżnik i językoznawca.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
6 października 1882 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
20 lipca 1965 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | |
| Narodowość | |
| Tytuł naukowy |
profesor |
| Odznaczenia | |
       
| |
Życiorys
edytujSyn Wincentego i Amelii z domu Guthke[1]. Nauki podstawowe pobierał początkowo w domu, następnie uczęszczał do Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie. Później przeniósł się do Lipawy[1], gdzie w 1901 ukończył szkołę średnią i otrzymał świadectwo dojrzałości. W 1902 zapisał się na uniwersytet w Zurychu. Studiował antropologię, anatomię, etnografię i matematykę. Był uczniem Rudolfa Martina, słynnego szwajcarskiego antropologa i autora klasycznego podręcznika Lehrbuch der Anthropologie, którego standardy do dziś są stosowane w antropologii. Studia ukończył w 1906, w 1907 obronił doktorat. Podjął pracę asystenta w Królewskim Muzeum Ludoznawczym w Berlinie w dziale Afryki i Oceanii. Wziął udział w słynnej dwuletniej wyprawie antropologicznej do środkowej Afryki (1906–1907)[2]. Ekspedycja nosiła nazwę Deutsche Zentral-Afrika Expedition. Oprócz J. Czekanowskiego w wyprawie wzięli udział: botanik – dr Johann Mildbread z Muzeum Botanicznego w Dahlem, zoolog – dr Hans Schubotz z Uniwersytetu Berlińskiego, geolog – dr Egon Friedrich Kirschstein z Instytutu Geologiczno-Paleontologicznego w Berlinie[3].
Prowadził badania międzyrzecza rzek Kongo – Nil, uczestnicząc w ekspedycji księcia Adolfa Meklemburskiego. Po powrocie usystematyzował zebrane materiały antropologiczne i etnograficzne, które zostały wydane w pięciu tomach. W 1910 r. przeniósł się do Muzeum Antropologii i Etnografii w Petersburgu. W 1913 został kierownikiem Zakładu Antropologicznego na Uniwersytecie we Lwowie, gdzie stworzył lwowską szkołę antropologiczną. Od 1916 roku był członkiem Ligi Narodowej[4]. Był ekspertem delegacji polskiej na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 roku zajmującym się zagadnieniami geograficznymi i etnograficznymi[5]. W latach 1934–1936 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie[6]. Wprowadził nowatorską zasadę statystyki matematycznej.
Mieszkał i pracował we Lwowie w latach 1913–1945. Po agresji ZSRR na Polskę, okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną i aneksji miasta przez ZSRR w latach 1939–1941 kontynuował pracę na Uniwersytecie. Po II wojnie światowej osiadł w Poznaniu, gdzie kierował Katedrą Antropologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza. Przeprowadził badania dynamiki rozwoju ludności w okresie 1937–1946 i strat ludnościowych Polski. Był zwolennikiem kierunku statystycznego w badaniach antropologicznych. Na podstawie własnych badań uważał, że państwo polskie zawdzięczało swą genezę Gotom[7][8][9].
Piastował liczne funkcje naukowe i społeczne m.in. był wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Statystycznego, wiceprezesem Okręgu Lwowskiego Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich w 1939 roku[10]. Był zaangażowany w prace Komitetu Słowiańskiego w Polsce. W latach 1923–1924 był prezesem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika. W 1959 Uniwersytet Wrocławski, a 2 kwietnia 1962 Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu przyznały mu tytuł doktora honoris causa.
W 1952 r. został członkiem korespondentem, a w 1957 r. członkiem rzeczywistym PAN[11].
Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (Aleja Zasłużonych-1-144)[12].
Jego córka Anna Czekanowska-Kuklińska, profesor muzykologii, rozwinęła metodę statystyki matematycznej w dziedzinie badań porównawczych nad melodiami ludowymi.
Publikacje
edytuj- Zarys metod statystycznych w zastosowaniu do antropologii (1913)[13]
- Forschungen in Nil-Kongo-Zwischengebiet, Leipzig 1917, t. 1–5.
- Zarys antropologii Polski (1930)[14]
- Człowiek w czasie i przestrzeni (1934[15], 1937[16], 1967[17])
- Podstawy teoretyczne antropologii i jej konsekwencje (1947)[18]
- Zagadnienia antropologii (zarys antropologii teoretycznej) (1948)[19]
- Polska-Słowiańszczyzna. Perspektywa antropologiczna (1948)[20]
- Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, prehistoryczne i językoznawcze (1927[21], 1957[22])
- W głąb lasów Aruwimi. Dziennik wyprawy do Afryki Środkowej (1958)[23]
Ordery i odznaczenia
edytuj- Order Sztandaru Pracy I klasy[24][25]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (7 listopada 1925)[26][24][25][27][28]
- Medal 10-lecia Polski Ludowej[25]
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego[25]
- Komandor Orderu Świętego Sawy (Serbia)[24][27]
- Order Korony (Belgia)[24][27][27]
- Order Zasługi Cywilnej (Bułgaria)[24]
- Order Gryfa (Meklemburgia)[24][27]
- Medal Pamiątkowy Ekspedycji Środkowo-Środkowo-Afrykańskiej (Meklemburgia)[27]
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 122.
- ↑ Stanisław Zieliński, Mały słownik pionierów polskich kolonialnych i morskich : podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci - pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni, Warszawa: Inst. Wyd. Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 69.
- ↑ Wyprawa afrykańska Jana Czekanowskiego (1907–1909), [w:] Tadeusz Dzierżykray-Rogalski, Polska antropologia w Afryce, 1981, s. 13–14.
- ↑ Stanisław Kozicki, Historia Ligi Narodowej (okres 1887-1907), Londyn 1964, s. 572.
- ↑ Eugeniusz Romer, Pamiętnik Paryski 1918–1919. przypisy Andrzej Garlicki, Ryszard Świętek, t. I Wrocław 2010, s. 25.
- ↑ Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918-1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 25. ISBN 978-83-7188-964-6.
- ↑ Zdzisław Skrok. Czy wikingowie stworzyli Polskę? str. 128
- ↑ Jan Czekanowski. Goci a Lechici i dowody antropologiczne. 1934
- ↑ Słownik starożytności słowiańskich. Wyd. Komitet redakcyjny z ramienia Federacji Towarzystw Historycznych Europy Wschodniej 1934, str. 19
- ↑ Rocznik Ziem Wschodnich 1939, s. 212.
- ↑ Czekanowski, Jan, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk [online], PAN [dostęp 2021-09-10].
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: JAN CZEKANOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-11-02].
- ↑ Jan Czekanowski: Zarys metod statystycznych w zastosowaniu do antropologii. Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie, 1913, seria: Prace Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. [dostęp 2022-07-22]. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Zarys antropologii Polski. Lwów: K. S. Jakubowski, 1930. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Człowiek w czasie i przestrzeni. Wyd. I. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski S.A., 1934. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Człowiek w czasie i przestrzeni. Wyd. II. Warszawa: Trzaska, Evert i Michalski S.A., 1937. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Człowiek w czasie i przestrzeni. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Podstawy teoretyczne antropologii i jej konsekwencje. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1947, seria: Wykłady i przemówienia. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Zagadnienia antropologii. Toruń: Księgarnia Naukowa T. Szczęsny i S-ka, 1948. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Polska-Słowiańszczyzna. Perspektywy antropologiczne. Warszawa: Wydawnictwo S. Arcta, 1948. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, archeologiczne i językowe. Wyd. I. Lwów: K. S. Jakubowski, 1927. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, archeologiczne i językowe. Wyd. II. Poznań: Instytut Zachodni, 1957, seria: Prace Instytutu Zachodniego. (pol.).
- ↑ Jan Czekanowski: W głąb lasów Aruwimi. Dziennik wyprawy do Afryki Środkowej. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 1958, seria: Prace etnologiczne. (pol.).
- ↑ a b c d e f Ksiega jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Lublin, 1969, s. 228
- ↑ a b c d Kronika Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Poznań: 1967, s. 678.
- ↑ M.P. z 1925 r. nr 262, poz. 1082 „za wybitną twórczość naukową oraz owocny współudział w pracach kongresu pokojowego w Paryżu”.
- ↑ a b c d e f Skład Uniwersytetu w roku akademickim 1935/36. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, 1935.
- ↑ Stanisław Łoza: Czy wiesz kto to jest?. Warszawa: 1938, s. 122.
Bibliografia
edytuj- Jan Czekanowski: Antropologia polska w międzywojennym dwudziestoleciu 1919–1939, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa 1949.
Linki zewnętrzne
edytuj- Jan Czekanowski – artykuły w bibliotece Polona