Lipawa

Lipawa
Liepāja
	; Widok miasta
Herb	Flaga
Państwo	Łotwa
Region	Lipawa
Burmistrz	Gunārs Ansiņš
Powierzchnia	60,4 km²
Wysokość	7 m n.p.m.
Populacja (2014); • liczba ludności; • gęstość	; 78 144; 1294,4 os./km²
Kod pocztowy	LV-34(01-17)
	Położenie na mapie Łotwy Lipawa
	56°31′N 21°01′E/56,516667 21,016667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Lipawa (łot. Liepāja, niem. Libau, lit. Liepoja, ros. Либава (do 1920), teraz Лиепая, est. Liibavi, jid. ליבאַװע) – miasto w zachodniej części Łotwy, w Kurlandii, nad Morzem Bałtyckim i Jeziorem Lipawskim, miasto wydzielone, 78 144 mieszkańców (2014), trzecie co do wielkości łotewskie miasto, drugie pod względem wielkości miasto portowe Łotwy (za Rygą), największe miasto Kurlandii.

Historia

Hala targowa w Lipawie

Wędkarze nad kanałem

Protestancki kościół pw. św. Anny w Lipawie

Lipawa została założona przez plemiona Kurów zajmujące się rybołówstwem w 1253 r. jako Lyva. W 1263 r. zakon kawalerów mieczowych, po połączeniu się z zakonem krzyżackim założył tutaj osadę Libau. Nazwa Liepāja weszła do powszechnego użycia po 1560. W 1625 r. książę Kurlandii i Semigalii Fryderyk Kettler nadał osadzie prawa miejskie, potwierdzone przez króla Polski Zygmunta III Wazę w 1626 r. Od II rozbioru Polski w 1793 r. był to jedyny port I Rzeczypospolitej. Podczas powstania kościuszkowskiego wybuchło tu powstanie kurlandzkie.

W roku 1795, po upadku księstwa Kurlandii w wyniku III rozbioru Polski, Lipawa została przyłączona do Cesarstwa Rosyjskiego. W czasie powstania styczniowego, tą drogą sprowadzano uzbrojenie dla powstańców (m.in. sztucery z Belgii). W XIX wieku miasto szybko rozwijało się jako główny bałtycki port Rosji, a na początku XX stało się miejscem, z którego wielu obywateli rosyjskich udawało się na emigrację do Stanów Zjednoczonych. W 1876 r. doprowadzono tutaj kolej, dzięki czemu jeszcze bardziej rozwinął się port, zdolny przyjmować towary z całej Rosji. W 1900 r. 7% rosyjskiego eksportu przypadało na port w Lipawie.

W ostatniej dekadzie XIX w. na północ od Lipawy wzniesiono port Aleksandra III – wojenny port Floty Bałtyckiej, miasteczko wojskowe i fortyfikacje^[2]^[3]. Jego budowniczym był pułkownik (potem generał) Iwan Alfred MacDonald^[4] (absolwent kaliskiego Gimnazjum Filologicznego^[5]).

W 1905 r., podczas rewolucji, która ogarnęła też ziemie łotewskie, w Lipawie doszło do protestów robotniczych, a rewolucjoniści na pewien czas przejęli faktyczną kontrolę nad miastem^[6].

Podczas I wojny światowej Lipawa była okupowana przez Niemcy. Po zakończeniu wojny i ogłoszeniu niepodległości przez Łotwę przez 6 miesięcy miasto pełniło funkcję tymczasowej stolicy. Tymczasowy rząd niepodległej Łotwy, kierowany przez Karlisa Ulmanisa, musiał bowiem w grudniu 1918 r. ewakuować się z Rygi w obliczu ofensywy Armii Czerwonej^[7]. Lipawa była jedynym większym miastem Łotwy, które w toku tej ofensywy nie zostało opanowane przez bolszewików. Na początku r. 1919 łotewski rząd, ochraniany przez Bałtycką Landeswehrę i popierany przez Ententę, miał pod kontrolą jedynie Lipawę oraz sąsiednie powiaty Grobiņa i Aizpute^[8]. Stąd w marcu 1919 r. rozpoczęta została kontrofensywa Bałtyckiej Landeswehry^[9].

2 listopada 1920 podpisano w Lipawie umowę o rozejmie i preliminariach pokoju w Rydze^[10].

W 1940 r. Lipawę włączono do ZSRR. Planując napaść na zachód Europy, w porcie zgromadzono 3/4 zapasów paliwa Floty Bałtyckiej. 22 czerwca 1941 miasto znalazło się w ogniu walk z Wehrmachtem, który zdobył Lipawę wraz ze znajdującymi się tutaj materiałami pędnymi^[11].

Podczas II wojny światowej Lipawa uległa znacznym zniszczeniom, a terror okresu stalinowskiego sprawił, że została częściowo wyludniona, głównie przez deportacje na Syberię, ale również przez ucieczki mieszkańców miasta na zachód. Niemcy wymordowali miejscowych Żydów (ok. 6500) w 1942 r.

Podczas okupacji sowieckiej w latach 1945–1991 port w Lipawie przestał pełnić funkcje handlowe, gdyż dawny port marynarki rosyjskiej, a następnie łotewskiej został przekształcony w bazę Floty Bałtyckiej ZSRR i bazę okrętów podwodnych. Dzielnica Karosta, zamieszkiwana przez 20 tys. ludzi, stała się obszarem zamkniętym^[12].

W 1991 r. port ponownie otwarto dla statków handlowych, zaś ostatni żołnierze sowieccy opuścili Lipawę w 1994 r. W 1997 r. na terenie Lipawy utworzono specjalną strefę ekonomiczną, która spowodowała szybki rozwój gospodarczy portu i miasta.

Zabytki

kościół luterański św. Trójcy z lat 1742–1758 wyposażony w największe na świecie w pełni mechaniczne organy (131 głosów, 4 manuały) rozbudowane w 1885 przez firmę B. Grüneberg aus Stettin (do początków XX największymi na świecie); pierwotny instrument wykonany był przez Serfensa Młodszego
kościół św. Anny z 1587 z ołtarzem z 1697 i organami
Katedra katolicka Świętego Józefa z 1894
latarnia morska
Dworzec kolejowy z 1871
Pētertirgus – hale targowe
cerkwie: Trójcy Świętej z 1867, św. Aleksandra Newskiego z 1896 r.^[13], św. Aleksego metropolity moskiewskiego z lat 1905–1907^[14].
sobór św. Mikołaja z 1903
Uniwersytet w stylu socrealistycznym

Demografia

Gospodarka

Port w Lipawie jest trzecim co do wielkości w kraju. Mieści się on w specjalnej strefie gospodarczej. Strefa zajmuje 37 km². Na jej terenie działa 19 spółek, w tym największa: zakłady metalurgiczne Liepājas metalurgs. W porcie przeładowuje się głównie drobnicę, drewno i ładunki metalowe. Lipawa posiada połączenia promowe z Karlshamn w Szwecji i Rostockiem. Znajduje się tutaj również międzynarodowy port lotniczy.

Transport

Tramwaje

Sieć tramwajowa w Lipawie (wraz z odcinkami zlikwidowanymi)

Osobny artykuł: Tramwaje w Lipawie.

Lipawa jest najmniejszym łotewskim miastem posiadającym komunikację tramwajową (sieci tramwajowe posiadają jeszcze Ryga i Dyneburg). Sieć została uruchomiona w 1898. Od początku tramwaje kursują po torach o prześwicie 1000 mm. Szczytowym okresem rozwoju było lato 1972 kiedy długość sieci wynosiła 16 km. Wówczas to w czerwcu otwarto przedłużenie linii na południe oraz w październiku zlikwidowano linię nr 2. Od tej pory w Lipawie istnieje tylko jedna linia łącząca pętle Brîvîbas iela (na północy) z Centrâlkapi (na południowym wschodzie). Sieć lipawska jest całkowicie dwutorowa. Tabor stanowią wyłącznie tramwaje Tatra KT4^[15].

Turystyka

W Lipawie znajduje się wiele zabytków architektury, sztuki i kultury. Kultywowane są tutaj dawne tradycje morskie i kulturalne. Lipawa to również ośrodek edukacyjny, działa tutaj najstarsza na Łotwie orkiestra symfoniczna, odbywają się festiwale muzyki rockowej Liepājas dzintars („Bursztyn Lipawy”). W mieście występuje klub hokejowy i piłkarski Liepājas Metalurgs (mistrz kraju w piłce nożnej).

Sport

HK Liepājas Metalurgs – klub hokejowy
FK Liepājas Metalurgs – klub piłkarski
Rajd Lipowa – rajd samochodowy zaliczany do mistrzostw Europy

Miasta partnerskie

Urodzeni w Lipawie

Franciszek Adamanis – farmaceuta, autor podręczników akademickich
Stanisław Hejmowski – prawnik, adwokat, obrońca w procesach Poznańskiego Czerwca 1956
Stanisław Jaśkiewicz – aktor i reżyser teatralny
Siemion Nachimson – bolszewik, pierwszy komisarz czerwonych strzelców łotewskich
Kristaps Porziņģis – koszykarz, Dallas Mavericks
Eugeniusz Romiszewski – pisarz, poeta, publicysta Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa
Julian Rummel – inżynier budowy okrętów, budowniczy Gdyni
Alina Wawrzyńczykowa – historyk, profesor w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk

Zobacz też

Przypisy

↑ «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». pmlp.gov.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)]..
↑ Karosta [online], liepaja.travel [dostęp 2019-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-26] .
↑ Новости [online], Karosta Prison [dostęp 2019-04-26] (ros.).
↑ Макдональд Иван-Альфред Георгиевич. libava.ru. [dostęp 2021-01-03]. (ros.).
↑ Edward Polanowski (red.): Szkoła kaliska. Dzieje I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Kaliszu. Krzysztof Płociński (wydanie internetowe), 1993. [dostęp 2021-01-03]. (pol.).
↑ P. Łossowski, Rewolucja 1905 roku w guberniach nadbałtyckich, "Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej", t. 2 (1967), s. 66.
↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 138-139.
↑ D. Bleiere, I. Butulis, I. Feldmanis, A. Stranga, A. Zunda, History of Latvia. The 20th Century, Jumava, Riga 2006, ISBN 9984-38-038-6, s. 130-131.
↑ T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 157.
↑ Protokół wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (Dz. U. 1921 nr. 28, poz. 162).
↑ Wiktor Suworow „Dzień M”, Rebis Poznań 2008, s. 87.
↑ From war port to artistic hub: The transformation of Latvia’s Karosta [online], euronews, 14 listopada 2018 [dostęp 2019-04-26] (ang.).
↑ Из истории Лиепаи: храмы для всех конфессий [online], rus.lsm.lv [dostęp 2020-05-03] (ros.).
↑ Официальный сайт Латвийской Православной Церкви [online], pareizticiba.lv [dostęp 2020-05-03] .
↑ Piotr Tomasik. Tramwaje na Łotwie. „Świat Kolei”. 7/2012, s. 48–53. Łodź: Emi-press. ISSN 1234-5962.

Linki zewnętrzne

Libawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 202 .
Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

[1] «Latvijas iedzīvotāju skaits pašvaldībās pagastu dalījumā». pmlp.gov.lv. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)]..

[:0-2] Karosta [online], liepaja.travel [dostęp 2019-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-26] .

[:1-3] Новости [online], Karosta Prison [dostęp 2019-04-26] (ros.).

[4] Макдональд Иван-Альфред Георгиевич. libava.ru. [dostęp 2021-01-03]. (ros.).

[5] Edward Polanowski (red.): Szkoła kaliska. Dzieje I Liceum Ogólnokształcącego im. Adama Asnyka w Kaliszu. Krzysztof Płociński (wydanie internetowe), 1993. [dostęp 2021-01-03]. (pol.).

[6] P. Łossowski, Rewolucja 1905 roku w guberniach nadbałtyckich, "Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej", t. 2 (1967), s. 66.

[:6-7] T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 138-139.

[:22-8] D. Bleiere, I. Butulis, I. Feldmanis, A. Stranga, A. Zunda, History of Latvia. The 20th Century, Jumava, Riga 2006, ISBN 9984-38-038-6, s. 130-131.

[9] T. Paluszyński, Walka o niepodległość Łotwy 1914–1921, Bellona, Warszawa 1999, s. 157.

[10] Protokół wymiany dokumentów ratyfikacyjnych (Dz. U. 1921 nr. 28, poz. 162).

[11] Wiktor Suworow „Dzień M”, Rebis Poznań 2008, s. 87.

[:2-12] From war port to artistic hub: The transformation of Latvia’s Karosta [online], euronews, 14 listopada 2018 [dostęp 2019-04-26] (ang.).

[13] Из истории Лиепаи: храмы для всех конфессий [online], rus.lsm.lv [dostęp 2020-05-03] (ros.).

[14] Официальный сайт Латвийской Православной Церкви [online], pareizticiba.lv [dostęp 2020-05-03] .

[15] Piotr Tomasik. Tramwaje na Łotwie. „Świat Kolei”. 7/2012, s. 48–53. Łodź: Emi-press. ISSN 1234-5962.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]