[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Saussurea

Saussurea (Saussurea DC.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje w zależności od ujęcia systematycznego od ok. 300[5] do ponad 500[4] gatunków. Rośliny te występują w strefie okołobiegunowej i umiarkowanej na półkuli północnej, zwłaszcza w południowej części zasięgu na obszarach górskich. Centrum zróżnicowania stanowią góry Azji. W samych Chinach rośnie ok. 290 gatunków, z czego ponad 190 to endemity tego kraju[6]. W Ameryce Północnej rośnie 6 gatunków, w Australii jeden[7], w Europie 9 gatunków[4]. Do flory Polski należą dwa gatunki – saussurea alpejska S. alpina i saussurea wielkogłowa S. pygmaea[8].

Saussurea
Ilustracja
Saussurea wielkogłowa
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Carduoideae

Rodzaj

saussurea

Nazwa systematyczna
Saussurea DC.
Ann. Mus. Natl. Hist. Nat. 16: 156, 198. Jul-Dec 1810
Typ nomenklatoryczny

Saussurea alpina (L.) DC.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiatostan saussurei alpejskiej
Saussurea amara
Saussurea costus

Niektóre gatunki z tego rodzaju uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza saussurea alpejska S. alpina[5]. Liczne gatunki wykorzystywane są w tradycyjnej medycynie chińskiej (zwłaszcza: S. arenaria, S. epilobioides, S. involucrata, S. laniceps, S. leucoma, S. medusa, S. obvallata, S. stella), przy czym intensywna ich eksploatacja stanowi dla nich istotne zagrożenie[6]. S. costus poza wykorzystaniem leczniczym ceniony jest dla olejku aromatycznego o bardzo długotrwałym aromacie[5].

Nazwa rodzajowa upamiętnia szwajcarskich przyrodników – Nicolasa-Théodore de Saussure (1767–1845) i Horacego Bénédicta de Saussure (1740–1799)[7][9].

Morfologia

edytuj
 
Saussurea discolor
 
Saussurea franchetii
Pokrój
Nieuzbrojone (pozbawione kolców) byliny[10], często z drewniejącą szyją korzeniową[6], rzadko rośliny roczne[10]. Pęd mają prosto wzniesiony lub podnoszący się, pojedynczy lub rozgałęziony, nagi lub owłosiony. Osiągają od kilku cm do ponad 1,2 m wysokości[7], rzadko nawet do 3 m[9].
Liście
Odziomkowe i łodygowe lub tylko łodygowe, siedzące lub ogonkowe[7], zwykle zbiegające nasadami po łodydze[10], całobrzegie do ząbkowanych i pierzasto wcinanych[10], nagie lub owłosione[7].
Kwiaty
Zebrane w pojedynczy koszyczek lub w liczne koszyczki tworzące baldachogroniasty lub wiechowaty kwiatostan złożony[10]. Okrywy jajowate, dzwonkowate lub stożkowate, z listkami wyrastającymi w 3–5, czasem większej liczbie rzędów. Listki są podobnej długości, przylegają lub odstają, są całobrzegie lub ząbkowane, zwykle ostro zakończone, ale nie kolczasto. Dno koszyczka jest wypukłe, z szydlastymi plewinkami lub nagie. Kwiaty w koszyczku w liczbie 10–20. Korony są purpurowe, w odcieniach zbliżonych do niebieskiego lub czerwonego, czasem niemal czarne, brązowe lub różowe, rzadziej białe[6]. Łatki na końcach korony są równowąskie[7].
Owoce
Podługowate, walcowate, 4–5-kanciaste niełupki nagie lub szorstkie. Puch kielichowy w dwóch szeregach. Włoskie zewnętrzne krótkie i szybko opadające. Włoski wewnętrzne pierzaste, dłuższe, zrośnięte są nasadami i zwykle odpadają w całości lub są trwałe[7].

Systematyka

edytuj
 
Saussurea fuboensis
 
Saussurea hokurokuensis
 
Saussurea kinbuensis
 
Saussurea gossypiphora
 
Saussurea nuda
 
Saussurea obvallata
 
Saussurea pulchella

Rodzaj z plemienia Cardueae i podrodziny Carduoideae w obrębie rodziny astrowatych Asteraceae[11]. W obrębie plemienia zaliczany jest do szeroko ujmowanego podplemienia Carduinae[11], wyodrębniany w ramach „grupy Saussurea”[10] lub podplemienia Saussureinae[12].

Klasyfikacja rodzaju jest bardzo problematyczna z powodu niejasnych granic dzielących ten rodzaj i blisko spokrewniony Jurinea. W szerokim ujęciu w ramach „grupy Saussurea” wyróżniane są tylko te dwa rodzaje[10]. W wąskim ujęciu wyodrębnia się szereg mniejszych rodzajów (np. Hemistepia, Himalailla, Shangwua[5], Aucklandia, Frolovia[6]). Także tradycyjny podział wewnątrzrodzajowy na cztery podrodzaje i osiem sekcji nie odpowiada podziałowi naturalnemu (filogenetycznemu)[6].

Wykaz gatunków[4]

Gatunek uprawiany pod nazwą saussurea łopianowata (Saussurea lappa)[13] wyodrębniany jest do odrębnego rodzaju jako Dolomiaea costus (Falc.) Kasana & A.K.Pandey[4].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Saussurea A. P. de Candolle, [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [online], Smithsonian Institution [dostęp 2023-01-21].
  4. ↑ a b c d e Saussurea DC., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-01-21].
  5. ↑ a b c d David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 830, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b c d e f Zhu Shi & Eckhard von Raab-Straube, Saussurea Candolle, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2023-01-21].
  7. ↑ a b c d e f g David J. Keil, Saussurea de Candolle, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2023-01-21].
  8. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 161, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 344. ISBN 0-333-74890-5.
  10. ↑ a b c d e f g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VIII. Flowering Plants. Dicotyledons. Asterales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2007, s. 137. ISBN 978-3-540-31050-1.
  11. ↑ a b Genus Saussurea DC.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2023-01-21].
  12. ↑ Cardueae Cass.. [w:] Compositae. The Global Database [on-line]. The International Compositae Alliance. [dostęp 2023-01-21].
  13. ↑ a b c d e Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 158. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Saussurea&oldid=74052222”