ਅਯੋਧਿਆ
ਅਯੋਧਿਆ
अयोध्या ਸਾਕੇਤ | |
|---|---|
ਸ਼ਹਿਰ | |
| ਅਯੋਧਿਆ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ | |
| ਦੇਸ਼ | ਭਾਰਤ |
| ਸੂਬਾ | ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ |
| ਜਿਲ੍ਹਾ | ਫੈਜਾਬਾਦ |
| ਖੇਤਰ | |
| • ਕੁੱਲ | 10.24 km2 (3.95 sq mi) |
| ਉੱਚਾਈ | 93 m (305 ft) |
| ਆਬਾਦੀ (2001) | |
| • ਕੁੱਲ | 49,650 |
| • ਘਣਤਾ | 4,800/km2 (13,000/sq mi) |
| Languages | |
| • Official | ਹਿੰਦੀ, ਉਰਦੂ |
| ਸਮਾਂ ਖੇਤਰ | ਯੂਟੀਸੀ+5:30 (IST) |
| PIN | 224123 |
| Telephone code | 05278 |
| ਵਾਹਨ ਰਜਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ | UP-42 |
ਅਯੋਧਿਆ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਂਤ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਫੈਜਾਬਾਦ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਅੰਤਰਗਤ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਮਜਨਮਭੂਮੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਮਹਾਂਕਾਵਿ ਰਮਾਇਣ ਦਾ ਸਥਾਨ ਵੀ ਇਹੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਯੋਧਿਆ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਰਜੂ ਨਦੀ ਦੇ ਸੱਜੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਫੈਜਾਬਾਦ ਤੋਂ ਛੇ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰੀ ਤੇ ਬਸਿਆ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਕੌਸ਼ਲ ਦੇਸ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅਯੋਧਿਆ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅਤੇ ਸੱਤ ਪਵਿਤਰ ਤੀਰਥਸਥਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਅਥਰਵ ਵੇਦ ਵਿੱਚ ਅਯੋਧਿਆ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦਾ ਨਗਰ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸੰਪੰਨਤਾ ਦੀ ਤੁਲਣਾ ਸਵਰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਰਾਮਾਇਣ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਅਯੋਧਿਆ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਮਨੂੰ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ 9,000 ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਸੀ। ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਇਹ ਨਗਰ ਸੂਰਜਵੰਸ਼ੀ ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਰਿਹਾ। ਅਯੋਧਿਆ ਮੂਲ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮੰਦਿਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹਿਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅੱਜ ਵੀ ਹਿੰਦੂ, ਬੋਧੀ, ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਜੈਨ ਧਰਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਥਾਨਾਂ ਦੇ ਖੰਡਰ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੈਨ ਮਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਥੇ ਆਦਿਨਾਥ ਸਹਿਤ ਪੰਜ ਤੀਰਥਕਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਮੁੱਖ ਖਿੱਚ
[ਸੋਧੋ]ਰਾਮਕੋਟ
[ਸੋਧੋ]ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਪੱਛਮੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਰਾਮਕੋਟ ਅਯੋਧਿਆ ਵਿੱਚ ਪੂਜਾ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੁਆਂ ਦਾ ਸਾਲ ਭਰ ਆਣਾ ਜਾਣਾ ਲਗਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਰਚ - ਅਪ੍ਰੈਲ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਰਾਮ ਨੌਵੀਂ ਪਰਵ ਇੱਥੇ ਵੱਡੇ ਜੋਸ਼ ਅਤੇ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਤਰੇਤਾ ਦੇ ਠਾਕੁਰ
[ਸੋਧੋ]ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਉਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਬਣਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਨੇ ਅਸ਼ਵਮੇਘ ਯੱਗ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਲੱਗਭੱਗ 300 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁੱਲੂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਨੇ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੰਦਿਰ ਬਣਵਾਇਆ। ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਇੰਦੌਰ ਦੇ ਅਹਿਲਿਆਬਾਈ ਹੋਲਕਰ ਨੇ 1784 ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਸੀ ਸਮੇਂ ਮੰਦਿਰ ਨਾਲ ਜੁੜਵੇਂ ਘਾਟ ਵੀ ਬਣਵਾਏ ਗਏ। ਕਾਲੇਰਾਮ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਨਵੇਂ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕਾਲੇ ਰੇਤਲੈ ਪੱਥਰ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਮਾ ਸਥਾਪਤ ਹੈ ਉਹ ਘਾਘਰਾ ਨਦੀ ਤੋਂ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਹਨੂਮਾਨ ਗੜੀ
[ਸੋਧੋ]ਨਗਰ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ 76 ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਚਾਲ ਨਾਲ ਅੱਪੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਨੂਮਾਨ ਇੱਥੇ ਇੱਕ ਗੁਫਾ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਾਮਜਨਮਭੂਮੀ ਅਤੇ ਰਾਮਕੋਟ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਮੁੱਖ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਹਨੂਮਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਜਨੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ।
ਨਾਗੇਸ਼ਵਰ ਨਾਥ ਮੰਦਿਰ
[ਸੋਧੋ]ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਗੇਸ਼ਵਰ ਨਾਥ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦੇ ਪੁੱਤ ਕੁਸ਼ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕੁਸ਼ ਘਾਘਰਾ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਨਹਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਬਾਜੂਬੰਦ ਖੋਹ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਜੂਬੰਦ ਇੱਕ ਨਾਗ ਕੰਨਿਆ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜਿਸਨੂੰ ਕੁਸ਼ ਨਾਲ ਪ੍ਰੇਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਸ਼ਿਵਭਕਤ ਸੀ। ਕੁਸ਼ ਨੇ ਉਸਦੇ ਲਈ ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਬਣਵਾਇਆ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹੀ ਇੱਕਮਾਤਰ ਮੰਦਿਰ ਹੈ ਜੋ ਵਿਕਰਮਾਦਿਤ ਦੇ ਕਾਲ ਦੇ ਬਾਅਦ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੈ। ਸ਼ਿਵਰਾਤਰੀ ਦਾ ਪਰਵ ਇੱਥੇ ਵੱਡੀ ਧੂਮਧਾਮ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਸੋਨੇ ਦਾ ਭਵਨ
[ਸੋਧੋ]ਹਨੁਮਾਨ ਗੜੀ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਸਥਿਤ ਸੋਨ ਭਵਨ ਅਯੋਧਿਆ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਮੰਦਿਰ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਸੀਤਾ ਅਤੇ ਰਾਮ ਦੇ ਸੋਨੇ ਦਾ ਤਾਜ ਪਹਿਨੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਇਸ ਮੰਦਿਰ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦਾ ਭਵਨ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਦਿਰ ਟੀਕਮਗੜ ਦੀ ਰਾਣੀ ਨੇ 1891 ਵਿੱਚ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਮੰਦਰ ਦੇ ਸ਼੍ਰੀ ਵਿਗ੍ਰਹ (ਸ਼੍ਰੀ ਸੀਤਾਰਾਮ ਜੀ) ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੁੰਦਰਤਮ ਸਰੂਪ ਕਹੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਆਚਾਰਿਆਪੀਠ ਸ਼੍ਰੀ ਲਕਸ਼ਮਣ ਕਿਲਾ
[ਸੋਧੋ]ਸੰਤ ਸਵਾਮੀ ਸ਼੍ਰੀ ਯੁਗਲਾਨੰਨਿਸ਼ਰਣ ਦੀ ਤਪਸਥਲੀ ਇਹ ਸਥਾਨ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਰਸਿਕੋਪਾਸਨਾ ਦੇ ਆਚਾਰੀਆਪੀਠ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਸ਼੍ਰੀ ਸਵਾਮੀ ਜੀ ਚਿਰਾਂਦ (ਛਪਰਾ) ਨਿਵਾਸੀ ਸਵਾਮੀ ਸ਼੍ਰੀ ਯੁਗਲਪ੍ਰਿਆ ਸ਼ਰਨ ਜੀਵਾਰਾਮ ਦੇ ਚੇਲੇ ਸਨ। ੧੮੧੮ ਵਿੱਚ ਈਸ਼ਰਾਮ ਪੁਰ (ਨਾਲੰਦਾ) ਵਿੱਚ ਜਨਮੇ ਸਵਾਮੀ ਯੁਗਲਾਨੰਨਿਸ਼ਰਣ ਜੀ ਦਾ ਰਾਮਾਨੰਦੀ ਵੈਸ਼ਣਵ - ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ।
ਜੈਨ ਮੰਦਿਰ
[ਸੋਧੋ]ਜੈਨ ਧਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਇਥੇ ਪੰਜ ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਇਥੇ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਤੀਰਥੰਕਰ ਆਦਿਨਾਥ,[2] ਦੂਜਾ ਤੀਰਥੰਕਰ, ਅਜੀਤਨਾਥ,[3]ਅਭਿਨੰਦਾਨਾਥ (ਚੌਥਾ ਤੀਰਥੰਕਰ),[4] ਪੰਜਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ, ਸੁਮੈਤੀਨਾਥ[5] ਅਤੇ 14ਵੇਂ ਤੀਰਥੰਕਰ ਅਨੰਤਨਾਥ, .[6] ਜੈਨ ਧਰਮ ਦੇ ਅਨੇਕ ਪੈਰੋਕਾਰ ਨੇਮ ਨਾਲ ਅਯੋਧਿਆ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਜਿਸ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਉਥੇ ਹੀ ਉਸ ਤੀਰਥੰਕਰ ਦਾ ਮੰਦਿਰ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਦਿਰਾਂ ਨੂੰ ਫੈਜਾਬਾਦ ਦੇ ਨਵਾਬ ਦੇ ਖਜਾਨਚੀ ਕੇਸਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਣਵਾਇਆ ਸੀ।
ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਦ ਬਨਾਮ ਰਾਮ ਮੰਦਿਰ
[ਸੋਧੋ]ਅਯੋਧਿਆ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉੱਥੇ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਵਾਦਾਸਪਦ ਭਵਨ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਇਹ ਰਾਏ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਰਾਮ ਮੰਦਿਰ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁੱਝ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਦ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ। 1992 ਨੂੰ ਇਸ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਫਿਰਕੂ ਹਿੰਦੂਵਾਦੀ ਸੰਗਠਨਾਂ ਨੇ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਥਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਵਾਦ ਹੋਰ ਗਹਿਰਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਿਨਾਂਕ 30/09/2010 ਨੂੰ ਮਾਣਯੋਗ ਲਖਨਊ ਉੱਚ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦੀ ਜਨਮਸਥਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਣਯੋਗ ਉੱਚ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਮਮੰਦਰ ਅਮੰਨਾ, ਨਿਰਮੋਹੀ ਅਖਾੜੇ ਅਤੇ ਸੁੰਨੀ ਵਕਫ ਬੋਰਡ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ।
ਬੇਰਸਾਈ
[ਸੋਧੋ]ਹਵਾਈ ਰਸਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਅਯੋਧਿਆ ਦਾ ਨਿਕਟਤਮ ਏਅਰਪੋਰਟ ਲਖਨਊ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜੋ ਲੱਗਭੱਗ 140 ਕਿ ਮੀ ਦੀ ਦੂਰੀ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਇਹ ਏਅਰਪੋਰਟ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਉੜਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜੁੜਿਆ ਹੈ।
ਰੇਲ ਰਸਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਫੈਜਾਬਾਦ ਅਯੋਧਿਆ ਦਾ ਨਿਕਟਤਮ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਹੈ। ਇਹ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਮੁਗਲ ਸਰਾਏ - ਲਖਨਊ ਲਾਈਨ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੱਗਭੱਗ ਤਮਾਮ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਇੱਥੇ ਅੱਪੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸੜਕ ਰਸਤਾ
[ਸੋਧੋ]ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਸੜਕ ਟ੍ਰਾਂਸਪੋਰਟ ਨਿਗਮ ਦੀਆਂ ਬਸਾਂ ਲੱਗਭੱਗ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਅਯੋਧਿਆ ਲਈ ਚੱਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਰਾਜ ਮਾਰਗਾਂ ਨਾਲ ਅਯੋਧਿਆ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
ਗੈਲਰੀ
[ਸੋਧੋ]-
ਇਹ ਮੰਦਰ ਅਯੁੱਧਿਆ, ਫੈਜ਼ਾਬਾਦ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯਾਤਰੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। -
ਘਘਰਾ ਨਦੀ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਘਾਟ। -
ਫੈਜ਼ਾਬਾਦ ਵਿਖੇ ਘਾਘਰਾ ਨਦੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਥਾਨਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਰਯੂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। -
-
ਇਹ ਨਦੀ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵੇਦਾਂ ਅਤੇ ਰਾਮਾਇਣ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਰਾਮ ਨੌਮੀ 'ਤੇ, ਭਗਵਾਨ ਰਾਮ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤਿਉਹਾਰ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਿਖੇ ਸਰਯੂ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਹਵਾਲੇ
[ਸੋਧੋ]- ↑ Vishnu's Crowded Temple: India Since the Great Rebellion
- ↑ "Birth of Adinath in Ayodhya". Archived from the original on 27 ਜੂਨ 2012. Retrieved 3 April 2012.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Birth of Ajitnath in Ayodhya". Archived from the original on 2012-04-14. Retrieved 2013-09-13.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Birth of Abhinandanath in Ayodhya". Archived from the original on 2012-04-10. Retrieved 2013-09-13.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Birth of Sumatinath in Ayodhya". Archived from the original on 2012-03-10. Retrieved 2013-09-13.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help) - ↑ "Birth of Anantnath in Ayodhya". Archived from the original on 2012-04-14. Retrieved 2013-09-13.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (help)