Johann Wolfgang von Goethe
Johann Wolfgang von Goethe (28. elokuudu 1749 Frankfurt am Main - 22. kevätkuudu 1832 Weimar) on germuanilaine yleisnero: runoilii, romuanukirjuttai, gumanistu, tutkii, taidoilii da kymmenen vuvven aijan valdivon piäministru. Goethe pietäh germuanienkielizen kaunehliteratuuran vaikutusvaldazennu ristikanzannu.
Eloskerdu
[kohenda | kohenda tekstu]Goethe roinnuhes vahnas germuanilazes laukkulinnas Frankfurt am Main bohattu byrgeru Johann Kaspar Ghoeten (1710-1782) perehes. Wolfgangan tuatto oli imperuatoran nevvoi da endine advokuattu. Muamo, Katarina Elizabet Ghoete (endizel sugunimel Textor, 1713-1808) oli linnan piälikön tytär. Goethen kois oli bohattu bibliotiekku, kuduas Wolfgang lugi äijän kniigua. Wolfgang sai kodiopastundan. Paiči germuanien kieldy häi maltoi frantsien, latinan, griekan da italien kieldy. Vuvvennu 1765 Goethe lähti opastumah Leiptsigan yliopistoh da loppi opastundan Strasburgan yliopistos vuvvennu 1770. Hänes tuli oigevuksen tiedodouhtori, ga häi ei ole kiinnostunnuh oigevustiedoh.
Leiptsigas Wolfgang mieldyi tyttöh da algoi kirjoittua runoloi. Paiči runoloi Goethe kirjoitti i tostu tevostu. Muutos luomisruavos tapahtui, konzu häi vastai Gerderan, kudai kerdoi hänele omis mielis poeezies da kul’tuuras. Strasburgas Wolfgang tunnisti iččiedy runoilijannu.
Luomisruado
[kohenda | kohenda tekstu]Goethen luomisruavon alguetuapan enzimäine merkičči tevos on druama «Gottfried von Berlichingen» (1773), kudai äijäl vaikutti yhtenaigalazih. Tämän tevoksen avul Goethe piäzi germunilazen literatuuran enzimäzih rivilöih. Kuulužin tevos on «Faust»-tragedii, kuduadu Goethe kirjoitti kogo elaijan. Wolfgang kirjoitti ”Faust”-tevostu läs 60 vuottu da se kuvailou kirjuttajan luomisruavon kaikkie etuapoi. Ga Goethen yhtenaigalazet piettih «Die Leiden des jungen Werther»-tevostu parahannu tevoksennu.
Tevokset
[kohenda | kohenda tekstu]- Clavigo, 1774
- Die Leiden des jungen Werthers, 1774
- Iphigenie auf Tauris, 1779—1788
- Torquato Tasso, 1780-1789
- Der Erlkönig, 1782
- Die Metamorphose der Pflanzen, 1790
- Hermann und Dorothea, 1794
- Faust, 1774—1832
- Zur Farbenlehre, 1810
- West-östlicher Divan, 1819