Uranos

Uranos o Uran (del grèc Οὐρανός) èra un dieu primordial de la mitologia grèga, la deïficacion del cèl, que los poètas e artistas van personificar. Un element masculin, considerat coma fecondator de la Tèrra (Gea): Gea es la Maire Tèrra e Uranos lo Cèl, e se compòrtan coma esposes, que lo cèl cobrís Gea entièrament; es l'unic èsser a sa mesura. Los romans l'associèron amb lo sieu dieu Caelus.

Lo mond abans de creacion èra lo Caòs, lo vuèg primordial abans que siá instaurat lo Cosmos. Esiòde e Ciceron lo fan filh de Gea, tanben Esiòde lo fa marit de Gea amb qui engendrèt: los titans, los ciclòps, los ecatonquirs. Ciceron lo fa tanben paire d’Ermès (amb Dia) e de Vènus (amb Emèra) Uranos foguèt destronat per lo sieu filh Cronos e de sa sang nasquèron los gigants, las erinias e las meliadas.

Etimologia

Los cercaires faguèron diferentas proposicions etimologicas en relacion al grèc ancian Ϝορσανός (worsanós) que lo ligan a la raíç ṷorsó- (que s’encontra tanben dins lo tèrme grèc ouréō, «urinar» e en sànscrit varṣá «pluèja» o dins lo tèrme ittita ṷarša- «rosina»). La raíç indoeuropèa que conten totes lo tèrmes es ṷérs- «plòure, molhar» (que se pòt tanben trobar dins lo mot grèc eérsē «rosal», en sanscrit várṣati «plòure» e en avestic aiβe.varəšTon «molhat a causa de la pluèja»), tot tend a indicar qu’Uranos voliá dire «çò que fa la pluèja». Una autra etimologia amb mens d’adeptes dona lo sens de «çò qu’es dins las nautors» e vendriá del tèrme protoindoeuropèu ṷérso- (que se pòt trobar en sanscrit várṣman «elevat», en lituanian viršùs «lo sèti mai elevat», en rus verx «elevat»). Georges Dumézil comparèt Uranos amb la divinitat vedica Varuṇa (en territòri Mitanni Aruna), dieu del cèl e de las aigas, afirmacion non confirmabla.

Genealogia

Dins la "Teogonia" d’Esiòde, Uranos es filh de Gea, la Maire Tèrra. Los poètas Alcman e Callimac de Cirene espandiguèron lo tèma en explicant qu’aviá per pairin Etèr, lo dieu de la lutz del jorn e de la capa d'aire mai pura e extèrna de la Tèrra. Lo roman Ciceron, influenciat per sas coneissença filosofica, escriguèt dins son òbra De Natura Deorum qu'èra filh dels dieus primordials Etèr e Emèra, representants divins dels concèptes «aire» e «jorn». Segon los imnes orfics, Uranos èra filh de Nix, la forma divina que representava «la nuèch».

Descendéncia

Los titans e titanidas Ocean Ceos Crios Iperion Japet Teia Rèa Temis Mnemosina Febe Tetís Cronos Diòna

Los ciclòps Brontes Steropes Arges

Los ecatonquirs Cotos Briarèu Gias los gigants las meliadas Afrodita

las erinias Allecto Megera Tisifòna

La castracion d’Uranos

Uranos aviá paur qu’un de sos filhs lo destronèsse e los manteniá per aquò amagats dins de lo ventre de la maire. Mas Gea donèt una falç de selze a Cronos, un dels titans, e aquel talhèt las partidas genitals de son paire. Del membre caigut a la mar nasquèt Afrodita e de las gotas de sang que van rajar de la ferida ne sortèron los gigants, las erinias e las meliadas.

Callimac e Cirèna escriguèt que la falç, bruta de sang, foguèt enterrada a Zancle (Sicília), mas Pausanias afirmava que la falç foguèt lançada a la mar dempuèi lo cap près de Bolina, pas gaire luènh de Argira sus la còsta aquèa, per contra l'istorian Timèu de Taormina assegurava que lo luòc foguèt amagat l’instrument èra l’illa de Corfó; los abitants de Corfó disián èsser descendents de la legendària Phaeacia, tèrra visitada per Ulisses, e vèrs 500 AbC un mitograf grèc nomenat Acusilaus, escriguèt que los fecians èran sorgits de la sang de Uranos que demorava encara sus la falç.

Lo mite de la creacion

Dins la mitologia grèga

Segon lo mite contat per Esiòde, al començament tot çò qu'existissiá fasiá partida d'un caòs, un mond sens òrdre fòrça diferent d’aqueste que coneissèm. Del nonrés sorgiguèt la Tèrra, qu'èra tanben una divinitat primordiala nomenada Gaia (o Gea). Gaia creèt una divinitat comparabla a ela, lo cèl clar, nomenat Uranos. Ambedos se jonguèron e engendrèron d'autras creaturas divinas. Amb lo temps la Tèrra se transformèt dins un luòc abitable pels umans, aqueles que foguèron creats per la tresena generacion de dieus.

Segon Károly Kerényi i aviá pas cap de culte exprimissent aquesta cresença de la part dels grècs, donc lo mite benlèu foguèt pas creat pels grècs, mas que lo reculhiguèron d'una autra civilizacion, benlèu mai anciana. Un autre fach qu'indica l'antiquitat del mite es que, çò dich los poètas gecs, la falç èra facha de pèira asclada de selze e pas de metal coma aquestas utilizadas pels païsans de l'anciana Grècia al biais d’aquesta utilizada al neolitic.

Dins aqueste mite, Uranos aviá pas forma umana que li donèron los artistas, èra considerat coma una mèna de mantèl o copòla celèsta que se subjectava sus la Tèrra mejans dr pilars (vejatz lo mite d'Atlàs).

Dins lo lengatge utilizat per Omèr dins sos poèmas lo tèrme Ouranos es a vegada una forma alternativa per Olympos la residéncia del collectiu divin; un exemple se pòt veire dins l’Iliada vèrs 1.495, quand Tetis sortís de la mar per implorar Zèus: «e plan lèu pel matin s’aucèt per saludar en direccion cap al grand Ouranos-Olympus e se trobèt amb lo filh de Cronos...». William Sale, mas, a fach notar de diferéncias dins l’usatge del lengatge: Lo poèta utiliza Olympus gaireben totjorn en lo sens de "lar dels dieus" alara que Ouranos fa referéncia sovent a la copòla naturala que forma lo cèl sus la Tèrra, sens pas cap suggerir una relacion dirècta amb lo fach que ouranos siatz la residéncia dels dieus. Sale Interprèta que abans Olimp èra una montanha sagrada considerada lo fogal dels dieus mas qu'a l’epòca d’Omèr los poètas espandiguèron aqueste concèpte de residéncia a tot lo cèl (Ouranos). Vèrs lo sègle VI la paraula ouranos s'emplegava coma adjectiu amb lo significat de «celèst», per exemple aplicat a Afodita (Afrodita Urania) per la destriar d'autres aspèctes d’aquesta divesa pas tan purs.

Dins la mitologia urrita

La mitologia de la creacion, en que Uranos es lo protagonista, sembla fòrça a aquela dels urritas. Dins lor religion An es lo dieu-cèl e tanben sos filhs, los kumarbi li talhan la verga, e un dels filhs nomenat Tessub destròna son paire. Se sap pas s'aquel mite èra tanben acceptat pels assirians e los babilonians, mas la mitologia sumeriana comptava un dieu del cèl nomenat An.

Tot aquò fa a pensar qu’Uranos deviá èsser originalament un dieu indoeuropèu, que s’identificariá al Váruṇa dels tèxtes vedas, lo dieu suprèm que manteniá l'òrdre e que mai encara èra dieu de las aigas. Aquela idèa l'exprimiguèt Georges Dumézil, seguent l'informacion reculhida en 1912 per Émile Durkheim dins Les Formes élémentaires de la vie religieuse (Las formas elementàrias de la vida religiosa). Una autra de las teorias exprimidas per Dumézil es que lo dieu suprèm Ahura Mazda es una forma desvolopada de vouruna- (mitra), doncas aquel dieu auriá las mèsmas qualitats que Mitra, lo dieu que pòrta la pluèja.

Uranos e Varuna

La coïncidéncia entre aqueles dieus vira entorn de çò que representan: lo primièr es lo cèl e lo segond es lo dieu senhor del cèl e de l'"ocean celèst" (concèpte ligat a la via lactèa). La filha de Varuna, Lakxmi sorgiguèt d'un ocean de lach, un mite semblable ab aqueste d’Afrodita.

Georges Dumézil faguèt un estudi detalhat de las coïncidéncias mitologicas per poder identificar Uranos amb lo vedic Varuna dins un passat precedent lo periòde grèc, dins una basa amb una possibla origina indoeuropèa. Mas los segon lo postulat etimologic de Robert Grauas’ l'existéncia d'una raíç indoeuropèa -ŭer amb lo sens de «ligar, se jónher», implicariá que l'ancian rei Váruṇa "se jonh als dolents" e qu’Uranos "se jonh als ciclòps.

Vejatz tanben

• Divinitats grègas primordialas

Ligams extèrnes

• http://mitosdelcielo.iespana.Se/catala/uracat.htm
•  {{{títol}}}, 1867. III).  U'RANUS Vòl. III pàg. 1284