Gredon

Un gredon damb ua goma d'escafar ara extrèma.

Gredons de colors

Un agudagredons o aponchador

Un gredon o cròia ei un utís d'escriptura e dessenh qu'òm guida damb ua man e mèrque un supòrt. Es gredons actuaus que servissen entà escríuer sus papèr o papèr gròs son elaboradi damb un pigment introdusit en un estropatge cilindric. Diferenciam es gredons des plumes estilografiques basicament perque es prumèrs hèn servir pigment solid e es segones tinta liquida. Un auantatge plan caracteristic deth gredon ei que pòt èster escafat damb facilitat, en tot usar entad aquerò ua goma d'escafar.

Eth nòm gredon

Eth nòm gredon en occitan se pronóncie [gɾe'ðu(ŋ)] e en plurau deven [gɾe'ðus]. Quand parlam de gredon mos referim ath gredon que escriu sus eth papièr, pr'amor qu'ei çò mès abituau. Totun, existissen autes caletres de gredons, coma eth gredon de ceramica e eth gredon litografic, adaptadi entà escríuer en supòrts especiaus.

Un sinonim de gredon ei creion, que se pronóncie [kɾe'ju(ŋ)] e en plurau deven [kɾe'jus]. Glaudi Brueis, Jacme Boé e B. Laurenç, des sègles xvii e xviii, son es prumèrs autors occitans que menten aguesta aisina d'escriptura e ac hèn damb era forma creion, recuelhuda en diccionari Lo Tresaur dau Felibritge. Era forma gredon non apareish escrita enquia mès tard. Non sabem s'ei ua evolucion mès tardenca o ben ua forma alavetz minoritària. Ath tot cas, actuaument non i a acòrd sus aguest ahèr. Eth Conselh Generau d'Aran difon er usatge dera forma creion, considerada un francisme per Aitor Carrera Baiget. Quauques-uns seguissen aguesta recomandacion, mentre qu'autes parlants preferissen era forma gredon perque ei mès pròpia.

Se considère que proven deth mot latin creta, que signifique « greda », eth garrotet de gis damb eth qué escriuem en tablèu. Aguesta paraula a derivat tanben tar adjectiu « creiós », sinonim d'« argielós », pr'amor qu'anticament s'auien fabricat gredes d'argiela. Era paraula latina evolucionèc en tot escambiar era [a] per [u]. Era lengua se desplacèc ara partida posteriora dera boca (tara gòrja) e pugèc tà naut. Per influéncia des lengües antiques dera Gàllia, er accent tonic se desplacèc ath finau deth mot, coma ei devengut en citron, per exemple. Alavetz, se cre qu'es paraules creion e gredon èren identiques as començaments dera lengua occitana. Siguec arron que, per un biais, experimentèc ua sonorizacion des oclusives : [k] passèc a [g] e [t] a [ð], e se formèc atau gredon e greda. Per un aute biais, era [t] se transformèc en [j], ua i que diftongue damb era o, per accion d'ua iodizacion, e d'açò resultèc creion.

Autes lengües taben nomenten eth gredon damb un derivat de creta : coma eth francés, crayon, eth piemontés crajon e eth romanés, creion. Mos demanam per qué existís aguest mot en païsi tant aluenhadi e non la trapam pas entremiei. Aguesta arraïtz tanben la trobam en esperanto e er ido, era sua hilha, que l'apèren krajono.

Ena Peninsula Iberica ei diferent. En castelhan trapam era forma lápiz, en galèc lapis, en catalan llapis, en aragonés lapicero, en portugués lápis e en basco arkatz. Aciu auem dues arraïtz. D'un biais arkatz emplegada sonque en basco. Der aute, uns mots derivadi dera paraula latina lapis, que vòu díder « pèira ». Era influéncia deth castelhan en America hec qu'en lengües tant aluenhades d'aguestes coma eth tagalòg, lapis, e er aimara, lapisa, tanben utilizan aguest mot. Atau donques, es mots latins creta e lapis aurien transformat eth sòn significat de « greda » e « pèira », respectivament, entà nomentar eth gredon enes lengües romaniques. En italian mos cau parlar d'un aute mot: matita. Ei ua evolucion dera paraula latina haematita, que vòu díder « ematita », un minerau, compaus d'oxid de hèr que pinte.

En latin se nomente calamus, que proven d'un mot antic, probablement, d'origina indoeuropèa, que persutaue ara cana. Aguesta paraula ipotetica evolucionèc d'un biais tà canna, « cana », e der aute tà calamus, « gredon » o « calam », qu'anticament se hègen damb canes. En aguest sens, i a ua espècia de cana qu'amie eth nòm de calam.

Elaboracion

Era constitucion des gredons a variat plan ath long dera istòria. Atau madeish, es gredons fabricadi actuaument son compausadi de dues partides principaus : era mina e er estropatge. Era mina ei un garrotet fin de pigment elaborat normaument a partir d'un minerau, eth grafit, encara que tanben se ne hèn de carbon vegetau, segontes er usatge que se li volgue dar.

En prumèr luòc, cau purificar era matèria prumèra, çò ei eliminar totes es substàncies qu'amia mesclades a fin d'obtier un materiau blos e, per tant, damb totes es sues proprietats originaus. En dusau luòc, òm ac mèscle damb argiela e aigua. Era argiela hè qu'era mina sigue pus dura. De contunh, cau dar-li forma, qu'abituaument ei alongada perque atau era manipulacion ne resulte mès aisida. Com mès gròs siga, mès gròssa, serà era règa. Dempús se còtz cadua d'aguestes pèces ath horn. Es tires se cabussen en òli o cèra honuda, que penètre as horats minusculs deth materiau e li garantize ua escriptura mès lisca.

Òm encapsule era mina en un finet cilindre qu'acostume a èster de husta, encara que tanben pòt èster de cellulòsa o de plastic. Eth plastic proporcione comoditat ath moment d'escríuer e encara mès s'ei mofle. Se hè dera faiçon que seguís. Un taulon de gimbro o cèdre d'encés damb diuerses cròques longues e paralleles se braca en forma de listron, e es mines s'inserissen enes cròques. Un aute taulon acanauat se crochete enssús de biais que, entà fenir, sonque cau bracar-lo en gredons individuaus. Finaument s'envernissen e se pinten. Er estropatge dera mina tanben pòt auer forma de prisma ; ei a díder, non cau que sigue tot arredon, bèths uns an cares. Aguestes formes proporcionen ua mielhor aderéncia ena man. Eth nombre de cares des prismes ei a sicap de cada fabricant, mès çò que deven ei qu'es exagonaus e es octogonaus son es mès comuns. Tanben se n'an vist de triangulars e de quadrats, mès son estranhs. Quauaqui gredons an er estropatge de plastic malleable, de manièra que pòt èster deformat facilament tants viatges coma se volgue. Aguesti estropatges estimulen era creativitat, son comòdes, son ergonomics, son actractius e se pòden sauvar en quinsevolhe luòc.

Gredons de colors.

Era màger part des gredons fabricadi as Estats Units se pinten d'auriòu. Segontes Henry Petroski, aguesta tradicion a lors origines er an 1890 quand era companhia austroongaresa L&C Hardmuth s'embarquèc ena fabricacion de gredons a trauès dera planta Koh-I-Noor. Auien eth cogit de fabricar es gredons mès bons e cars dera planeta. Pintauen er estropatge des gredons de color auriòla entà diferenciar-se des autes entrepreses, que non los pintauen pas. Aguest detalh causaue atraccion as consumidors. En pòc temps, toti es fabricants pintauen dejà lors gredons d'auriòu, de forma qu'es consumidors los associauen damb era mèrca de nauta qualitat. En Alemanha se produsic un fenomèn semblant. Era entrepresa alemanda Faber-Castell fabrique hè dejà fòrça ans gredons de nauta qualitat e los pinte de verd. Actuaument, era majoritat des gredons alemands an er estropatge verd. Bèths uns se pinten damb ralhes negres e auriòles.

Usatge

Òm talhe en poncha eth cap deth gredon entà deishar descaperada era extrèma dera mina en forma de pua : aguesta accion se nomente « agudar, aponchar o capusar eth gredon ». Se pòt agudar damb un agudagredons, nomentat tanben aponchador, o ben damb un talhader o ua aisina semblanta. Pendent eth sòn usatge era poncha se va arredonint e arribe un moment en quau cau repetir era operacion a fin d'arténher ua mielhor precision ena règa. Entà regar ua linha òm empare era poncha dera mina sus un supòrt, normaument eth papièr, e en gratar doçament, pinte.

Graduacion e classificacion

Dus gredons HB : un de grad 2 e un aute de grad 2 e 1/2.

Se fabriquen multitud de tipes de mines disparières: gròsses, magres, dures, doces, escures, clares e tanben de colors. Açò amplifique agudament eth ventalh de possibilitats deth gredon. Tà indicar lors caracteristiques, fòrça gredons son bandeladi per miei d'un sistèma europèu que contemple tres paramètres : era duretat, era escuror, e era finor. S'indique respectivament damb es letres H, B, F. En realitat representen grads de duretat, pr'amor qu'eth mès duro ei tostemps mès clar e eth mès doç ei mès escur. Era F represente un estatge intermiei entre es duros e es doci. Eth gredon estandar entara escriptura ei er HB, d'ua duretat de règa e escuror de pigment equilibradi. Aguest sistèma siguec desvolopat a començaments deth sègle xx e indique eth grad de duretat deth gredon damb ua escala que va de BBB, eth mès doç, enquia HHH, eth mès duro. Com mès letres an, mès duros o doci son. Mens doci que BBB va mercat damb BB, puèi li seguís B, e de contunh vien dejà es duros en tot començar per ua H e aumentar enquia tres. Se volèm hèr dessenh artistic, mos seran de mès utilitat es gredons doci, car permeten pus nuances e mobilitat ena linha. En cambi, se çò que volèm ei hèr dessenh tecnic, un gredon duro mos conferirà mès precision ena règa.

Actuaument, existissen encara mès sòrtes de gredons e a calut amplir era escala de manièra que se'n poguen classificar toti es grads. Atau madeish, en torn de repetir es letres, ara s'i escriuen numèros que van deth nau, eth maxim, enquiar un, eth minim. Er un, totun, s'omèt e se met dirèctament era letra. D'aguesta manièra auram ua escala que va deth 9H, eth pus duro, en tot passar per un H, un F, un HB, er estandar, eth B e eth 9B, que serie dejà eth pus doç. Eth gredon F ei laujuèrament mès duro qu'eth HB. Aguest ei quadre de duretat des gredons :

9H

8H

7H

6H

5H

4H

3H

2H

H

F

HB

B

2B

3B

4B

5B

6B

7B

8B

9B

Duro

→

Equilibrat

→

Doç

En revenge, encara i pòden auer mès graduacions. Er ostau Koh-I-noor aufrís vint graduacions de 10H enquia 8B entàs sues 1500 series. Era casa Derwent, peth sòn biais, ne produsís vint entre 9H e 9B e Staedtler ne fabrique dètz-e-nau tipes disparièrs de 9H enquia 8B entàs gredons tipe Mars Lumograph. Es principaus interessadi en ua varietat tant granda de grads son es artistes, pr'amor que perseguissen crear ua gama completa de tons de gris clar e negre. Es engenhaires preferissen gredons mès durs perque reguen linhes mès magres e precises. Aguest hèt se ve reflectit ena faiçon com s'empaqueten es gredons. Per exemple, entà gredons grafics, era companhia Derwent aufrís tres paquets de dotze gredons cada un : Tecnic (graduacion dura de 9H a B), Artistic (graduacion doça de H a 9B) e Dissenh (damb graduacion de 4H a 6B).

I a un aute sistèma de graduacion d'un gredon. Siguec adoptat iniciaument as Estats Units en sègle xix. Eth tablèu següent mòstre es equivaléncies aproximades entre es dus sistèmes.

Ton	EUA		Mondiau
	#1	=	B
	#2	=	HB
	#2½ *	=	F
	#3	=	H
	#4	=	2H

Encausa dera diuersitat d'auferta de gredons disparièrs, pas totes es mèrques utilizen eth madeish metòde entà indicar era duretat lors gredons, ne tansevolhe se limiten ad aguestes dues escales. Per exemple, Faber-Castell utilize un tablèu diferent d'equivaléncies damb es sòns gredons Grip 2001: 1=2B, 2=B, 2 1/2=HB, 3=H, 4=2H.

Entà es gredons de grafit, es diuersi grads de gredons s'obtien en tot alterar era proporcion de grafit e argiela : coma mès argiela se hèsque servir, mès duro serà eth gredon. Dus gredons de disparièrs fabricants non produsiràn eth madeish ton ne auràn necessàriament era madeisha duretat encara qu'ena caisha n'indica eth madeish grad.

Istòria

Eth calam

Eth calam ei er auantpassat deth gredon.

Hè fòrça temps qu'es persones escriuen e, per tant, eth gredon ei un estrument molt antic. Anticament, eth gredon se nomentaue calam, que tanben se considère un auantpassat dera pluma. Consistís en ua barra de husta dotada d'un cap horgat que s'utilize hè dejà mès de tres mila ans entà escríuer sus diuersi supòrts, des dera hanga enquiath papir. Es romans escriuien damb aguest esplech e ara Edat Mieja siguec fòrça emplegat enquiara aparicion dera pluma. Pr'amor qu'es calams encara s'usen en exercicis calligrafics, çò que nomentam pròpriament gredon ei aguest qu'utilize eth grafit coma pigment, un materiau descorbit en sègle xvi.

Descorbida deth depaus de grafit

Pèira de grafit

Er an 1564 se trobèc un depaus enorme de grafit en Seathwaite Fell, en Cúmbria (Anglatèrra). Aguest depaus auie era caracteristica qu'eth grafit se trapaue en un estat duro, e ei er unenc depaus damb aguesta proprietat que s'a trobat enquiara actualitat. Es estatjants dera zòna descorbiren qu'eth nau minerau ère fòrça util entà mercar es oelha, e ei a partir d'aciu qu'òm lo comence a utilizar entà escríuer. Aguest depaus contieja un grafit extremadament blos e solid que se podie laminar facilament en forma de garrotets.

Lèu eth grafit d'aguestes mines devenguèc un materiau plan valorat, principalament perque podie servir entà alinhar es motles ena elaboracion de bales de canon. De contunh, s'encuedèren des sues multiples aplicacions e dera sua utilitat en bastiment d'armament bellic, basicament entà diboishar motles. Es mines se metèren ara dispausicion e gàrdia dera corona anglesa. Pasmens, pr'amor des estretes condicions de comerçalizacion qu'establie aquesta institucion, era distribucion s'amiaue endeuant en granda mesura a trauès dera contrabanda. Siguec atau com eth negòci deth grafit coma utís d'escriptura se comencèc a esténer per tot eth mond.

Pr'amor qu'eth grafit ei tant fragil, cau revestir-lo damb quauqua sòrta d'estropatge. Es garrotets de grafit, ath començament, s'estropauen damb cordons o damb cuer d'oelha entà dar-los estabilitat. Era fama dera utilitat d'aguesti gredons de grafit s'estenec e fòrça artistes se dediquèren a dissenhar aguestes pichòtes aisines d'escriptura e, ath madeish temps, era gent les comencèc a utilizar. Maugrat que trobèren depausi de grafit en d'auti luòcs deth mond, eth materiau non possedie pas era madeisha puresa e qualitat qu'eth grafit de Seathwaite Fell, atau qu'Anglatèrra contunhèc gaudint d'un monopòli ena produccion de gredons pendent fòrça temps. En tot trèir es impureses deth grafit obtengut en autes mines, eth materiau demoraue en forma de povàs e non se sabie elaborar gredons a partir deth grafit en aguest estat. Es prumères temptades de rebastir eth grafit esbrigalhat s'amièren endeuant en Nurembèrg, Alemanha, er an 1662. Prumèr s'extrèie eth grafit des autes mines e se li eliminauen totes es impureses. Alara se hèja servir ua barreja de grafit, sulfur e antimòni entà rebastir eth grafit en ua sola pèça, e atau fabricauen gredons dehòra d'Anglatèrra. Mès era qualitat non arribaue pas ara des gradons originaus. Dempús 1860 e encara auei, es gredons quadrats distintius anglesi se fabriquen damb garrotets talhats de grafit naturau. Actualament, ara vila de Keswick (Anglatèrra), proplèu ar airau deth trobament originau deth blòt de grafit, se trape eth Musèu deth gradon.

Incorporacion der estropatge

Estropatge deth gredon : era seqüéncia superiora mòstre er antic metòde, que requesie uns brigalhs de grafit talhats a mesura. Era seqüéncia inferiora mòstre era tecnica que s'utilize actualament : damb hilets de grafit e argiela.

Com auem dejà dit, eth grafit ei plan fragil e per açò cau estropar-lo. Ath començament s'utilizauen cordons e brigalhs de cuer. Mès tard, es italians Simonio e Lyndiana Bernacotti siguèren es prumèrs de crear dissenhs de gredons semblants as qu'utilizam ara. Horadauen ua garròt de husta de gimbro e i introdusien eth garrotet de grafit. Pòc dempús mielhorèren era tecnica : bracauen dues meitats de husta en forma alongada e i hègen un fin soquèr en un costat, alavetz i introdusien eth grafit e empegauen es dues mieitats. Configurèren eth gredon lèu coma eth que coneishem ara.

Usatge dera argiela

Cap ath 1790 Josef Hardmuth, dera usina Koh-I-Noor, elaborèc gredons de nauta qualitat damb grafit provient de mines d'Àustria. Ac hec en tot barrejar eth grafit esbrigalhat damb argiela e formar ua mescla que dempús se cahuaue ath horn. En tot variar era proporcion de grafit damb argiela podien regular era duresa dera substància resultant. Aguest ei eth metòde que encara s'utilize auei. Auem constància que es gredons anglesi, alemands e austriacs no èren ar avitalh des francesi pendent es Guèrres Napoleoniques. Lèu aguesta situacion cambièc gràcies ar interès d'un oficiau der exercit de Napoleon. Er an 1795 Nicholas Jacques Conté tanben descorbic aguest metòde de fabricacion de gredons de qualitat per miei dera argiela, çò que demòstre qu'en aquera epòca eth mond no èra tant interconnectat coma ara. En revenge, aguest descorbiment ei pus atribuït a Conté perque ei a partir d'eth qu'a arribat a França e ara Peninsula Iberica, e de pas tanben a America.

Eth gredon enes Estats Units

As Estats Units eth gredon arribèc damb es colonizadors provients dera Euròpa e non siguèc enquia mès tard qu'arribèc ara America deth Sud. Er an 1729, Benjamin Franklin metie publicitat de gredon ara Gazeta de Pennsylvania entà estimular-ne es ventes. Sabem qu'en aquera epòca se fabricauen gredons fòrça pichòts. Ua mòstra d'aquerò ei que George Washington emplegaue un gredon de sonque tres pòdos pendent era exploracion deth parçan d'Ohio er an 1762.

Ua goma jonhuda ara husta

Eth 30 de març de 1858, Hymen Lipman patentèc eth prumèr gredon qu'includís ua goma d'escafar jonhuda ara husta. Quate ans dempús, Lipman ne venec era patenta tà Joseph Reckendorfer per $100.000. Eth crompador los destinèc tà un planh judiciau contra eth fabricant de gredons Faber. Fin finau, eth planh acabèc en 1875 quan eth Tribunau Suprèm des Estats Units emetec ua senténcia contra Reckendorfer, a qui li retirèren era patenta.

Ben que ena Euròpa se fabricauen dejà gredons de husta, enes Estats Units non ac heren enquia mès tard. Delà seguien eth metòde deth filosòf Henry David Thoreau, que consistie en elaborar gredons de qualitat sense hèr servir era husta, en tot simplament emplegar argiela entà caperar eth garrotet de grafit. Sèmble que William Munroe, un ebenista de Concord (Massachusetts), Estats Units, fabriquèc gredons de husta per prumèr viatge ena America. Ça que la, eth sòn metòde de fabricacion ère fòrça lent.

a ideiat per Ebenezer Wood e se convertic en un des mès grani productors de gredons deth mond e encara n'ei auei.

Mès òm pensèc qu'encara se podie esmostar mès eth negòci deth gredon. Joseph Dixon ère un inventor e entrepresari dera segona mieitat deth sègle xix e trabalhaue ena espleita de granit en ua mina de Tantiusques, ara ciutat de Sturbridge, en Massachusetts (EUA). Devanèc tota ua seria de mieis entà produsir gradons de biais massiu. Abans de 1870, era sua entrepresa, Joseph Dixon Crucible Company, ère dejà era distibuidora autorizada e consumidora de grafit pus granda deth mond. Es sòns soms de productivitat son arribats tà nivèus nauts. Actuaument se hè conéisher damb eth nòm Dixon Ticonderoga e fabrique gredons e autri esplechs artistics.

Tipes de gredons

Gredon de grafit

Aguesta ei era caletra de gredon mès abituau. Son hèts damb ua barreja d'argiela e grafit e lor escuror vàrie de grisa clara tà negra. Lor compausion permèt de hèr règues mès lisques. Eth gredon de grafit mès antic conservat siguec fabricat en Alemanha en sègle xvii e ara demora ena collecion de Faber-Castell.

Gredon de carbon de lenha

S'elabòre damb carbon vegetau e da negres mès plens qu'es gredons de grafit, mès tendissen a se pigalhar damb facilitat. Es mès comuns son negres, encara que tanben n'i a de blancs e de color sípia. Son optimoms entà dessenhar.

Gredon de color

Servís entà colorir es dessenhs. Se fabriquen de cèra mesclada damb pigment. N'i a de fòrça colors disparières. Bèths uns son hèts soncament damb aguesti dus materiaus e servissen entà pintar linhes fresques e umides. D'autri an er estropatge de husta e ua mina que hè es regues fines e shutes, son coma es deth prumèr grop mès damb color. Autri son un entermiei, son hèts de cèra revestida d'un fin celh de plastic.

Gredon de grèish

Tanben coneishudi coma mercadors dera China. Escriuen en quinsevolha superfícia (includit eth veire, eth plastic eth metal e es fotografies).

Mines incorporables.

Gredon de mina incorporable

Quauques gredons hèn servir mines de méter e trèir. Aguesti son dotadi de sistèmes mecanics entà possar era mina a traués deth horat enquiara extrèma. Es gomes d'escafar tanben i son incorporables e mutables. Aguest tipe de gredon compde damb er auantatge qu'òm li pòt cambiar eth celh dera règa en quisevolh moment, en tot escambiar era mina e, ath delà, non cau agudar-los.

Gredon d'aquarella

Aguesti son pensadi entà dessenhar damb tecniques d'aquarella. Pòden hèr linhes fines o en gras que dempús i a era possibilitat de saturar-les damb aigua e escampilhar-les damb pincèus.

Dus gredons de husta, dus de carbon e dus mès de grèish.

Gredon de còpies

S'agís de gredons de grafit damb tencha hijuda que hèn ua règa inescafable. S'inventèren a finaus deth sègle XIX entara estampa e era premsa coma substitut practic dera pluma. Lor règa ei, soent, visuaument indistinguible de la des gredons basics de grafit, mès quan s'umidifiquen, era règa se delís entà estampar-se despús en ua naua huelha de papièr. S'utilizèren plan enquia eth començament deth sègle XX, quan er usatge creishent der estilo los remplacèc lentament.

Gredons non fotocopiables

Aguesti gredons hèn ues mèrques que es fotocopiadores non mauten ne reproduissen.

Gredon supercromatic

Es gredons supercromatics an mines escambiables de diferentes colors laguens un madeish estropatge. An un mecanisme que permèt de cambiar de color damb un laujuèr movement de dets.

Gredon de ceramica

Un gredon de ceramica ei un garrotet de pastel que servís entà dessenhar sus veire, porcelana e esmalts.

Gredon litografic

Un gredon litografic (deth grèc λίθος, “peira”, e γράφω, “escríuer”) ei ua pèça cilindrica fenida en poncha que servís entà dessenhar o escríuer sus peira. Ei hèt de sabon, shugarda, cera e suja.

Gredon optic

Eth gredon optic ei un dispausitiu en forma de gredon que pòrte un element fotosensible; ei a díder, que reaccione damb era lum. Aguest element ei ua cellula fotoelectrica dotada d'un sistèma fotomultiplicader. A traués d'un hilat informatic,eth dispausitiu ei connectat a un ecran campador. Quan ua amurada electronica i incidís dirèctament, se genère un impuls que identifica punts especifics der ecran. En tot establir disparièrs punts, òm pòt dessenhar linhes, cèrcles, eca, o ben entrar donades ar ordinator e modificar imatges entre d'autes foncions.

Gredon farmaceutic

Un gredon farmaceutic ei un remedi en forma de tube. S'obten en tot hóner eth medicament, emmotlar-lo en un cilindre e deishar-lo shecar. Normaument, van protegidi damb un caperader de plastic. Entà emplegar-los se descapèren, s'emparen ar airau corporau afectat e s'apliquen en tot realizar movements doci. Eth garrotet escampilha progresivament era sua substància pera pèth. Se pòt agir, per exemple, d'un reparador de pòts, d'un desinfectant de herides o d'un ungüent entà solatjar era irritacion dera pèth.

Gredon maquilhador

Taben nomentats pintapòts, son cosmetics en forma de gredon utilizats entath maquilhatge des cella, es usses, es uelhs, es pòts, eca.