Empirisme
L’empirisme es un corrent filosofic venent de las Illas Britanicas dins lo sègle XVIII qu'es tradicionalament considerat coma opausat al racionalisme.
S'inscriu dins de la filosofia modèrna (sègles XVII-XVIII), qu'a coma principal objècte l'estudi de las originas e limitas la coneissença (epistemologia). Segon los empiristas, aquesta coneissença ven de l'experiéncia e a aquesta se limita.
Unes dels precedents mai importants èran Aristòtel e Tomàs de Aquin, amb John Locke e David Hume que’n màger representants de l’empirisme modèrne. Foguèt subretot desvolopat dins las Illas Britanicas, d’ont venguèt la tradicion dominanta. Influiguèt mai tard lo positivisme.
Etimologia
[modificar | Modificar lo còdi]Lo mot "empirisme" ven del grèc empíria o empeireia, que significa "experiéncia".
Tèsis
[modificar | Modificar lo còdi]La coneissença se basa sus l'experiéncia, que s'obten de la percepcion o de las donadas que los senses pòdon extraire del mond exterior sul còrs uman e après que la ment configura en forma d'idèas. Tot çò qu'atenh los tèrmes dels senses se pòt pas conéisser, comprenent las idèas metafisicas coma aquesta de Dieu. La percepcion agís coma font e gatge de vertat, doncas çò qu’es verai serà çò que concòrda amb l'informacion qu'apòrtan los senses (critèri de correspondéncia).
En consequéncia, los empiristas refusan lo concèpte d'idèas innatas (innatisme), que las idèas son sempre segondàrias o derivadas de l'experiéncia e la rason es solament lo mecanisme que las gerís, que per d’esperela capitarà pas a la coneissença. Coma lo mond extèrne pòt cambiar a cada percepcion, es necessari de verificar l'adeqüacion de las afirmacions de la realitat amb las donadas de l'experiéncia, es lo fach que constituís lo fondament de la sciéncia.
Las sciéncias empiricas
[modificar | Modificar lo còdi]La coneissença empirica es la coneissença basada sus l'experiéncia e, en darrièr tèrme, sus l'observacion, que nos ditz çò qu'existís e quinas son sas caracteristicas, mas nos ditz pas s'aquesta causa es necessàriament atal e pas d'una autra forma; tanpauc nos dona una vertat universala.
La coneissença empirica a un caractèr:
- Particular: Quand se pòt pas garantir que la causa coneguda se realiza sempre e dins totes los cases, coma se passa amb la coneissença: "A la davalada, los arbres pèrdon las fuèlhas".
- Contingent: L'objècte a que li atribuissèm una proprietat o caracteristica que se pòt pensar que la tenga pas: quitament se fins ara los arbres an totjorn perdut las fuèlhas a la davalada, se pòt pensar que dins lo futur las pèrdan pas.
L’empirisme considèra que tota coneissença de la Natura es a posteriori, malgrat que Kant creguèt qu'una partida de la coneissença èra a priori (universala e necessari), e aquò en començant per la basa que "tota coneissença comença amb l'experiéncia, mas es pas per aquò tota ven de l'experiéncia".
Las sciéncias empririca tractan de la realitat dels fachs e eveniments que passan dins lo mond, e de sas relacions. An de contengut empiric, çò que ven de l'observacion e l'experiéncia. De mai las sieunas afirmacions se las cal verificar en utilizant l'experiéncia. I a los tipes:
- Naturalas: s'ocupan de la realitat naturala, coma la fisica, la quimia o la biologia.
- Socialas o umanas: s'ocupan de la realitat sociala e umana: sociologia, economia, politica, istòria, e psicologia.
Vejatz tanben
[modificar | Modificar lo còdi]- David Hume
- George Berkeley
- John Locke
- Epistemologia
- Lei empirica