Decalòg

Lo Decalòg en ebrieu su pargamin.

Lo Decalòg (en ebrieu עֲשֶׂרֶת הַדִּבְּרוֹת : ʿAsereth ha-Diberoth) — las Dètz Paraulas pel judaïsme, traduch amb Dètz Comandaments pel cristianisme — es un cort ensemble escrich d'instruccions moralas e religiosas donadas, segon las tradicions biblicas, per Dieu a Moïses al mont Sinai.

Dins la Torah, es escrich que la transmission d'aquelas instruccions moralas jos la forma de las taulas grabadas ven « del det de Dieu ». La Bíblia parla de « dètz paraulas » (Ex 34:28 ; Dt 4:13), çò que la version dels Septuaginta dona pel mot δεκάλογος / dekálogos, que lo tèrme de « Decalòg ».

Dins lo judaïsme, l'enonciat del Decalòg correspond a una quinzena dels 613 comandaments (mitzvà) prescrich per Moïses.

Recit biblic

Los dos enonciats del Decalòg

Decalòg, dins la glèisa reformada de Ligerz, Soïssa.

Aquelas instruccions son donadas dos còps dins lo Pentateuc: dins lo libre de l'Exòde (20:2-17) e dins lo Deuteronòm (5:6-21). De pichonas diferéncias existisson entre ambedos tèxtes.

20.2	Soi l'Eternal, ton Dieu, que te faguèt sortir del país d'Egipte, de l'ostal de servitud.
20.3	Auràs pas d'autres dieus fàcia a ièu.
20.4	Te faràs ges d'imatge talhat, ni de representacion quina que siá de las causas que son en naut dins los cèls, que son en bas sus la tèrra, e que son dins las aigas mai bas que la tèrra.
20.5	Te prosternaràs pas davant d'autres dieus que ièu, e los serviràs ges; perque ièu, l'Eternal, ton Dieu, soi un Dieu gelós, que castig l'iniquitat dels paires suls enfants fins a la tresena e la quatrena generacion d'aqueles que m'òdian
20.6	e qui fa misericòrdia fins a mila generacions a aqueles que m'aman e qui gardan los meus comandaments.
20.7	Invocaràs ges lo nom de l'Eternal, ton Dieu, en van; perque l'Eternel daissarà ges impunit aquel qu'invòca son nom en van.
20.8	Remenbra't del jorn del repaus, per lo sanctificar.
20.9	Trabalharàs sièis jorns, e faràs tot ton obratge.
20.10	Mas lo seten jorn es lo jorn del repaus de l'Eternal, ton Dieu: faràs pas cap d'obratge, ni tu, ni ton filh, ni ta fiha, ni ton servicial ni ta serviciala, ni ton bestial, ni l'estrangièr qu'es dedins tas pòrtas.
20.11	Perque en sièis jorns l'Eternel faguèt los cèls, la tèrra e la mar, e tot çò qu'i es contengut, e se repausèt lo seten jorn: Es perque l'Eternal benesiguèt lo jorn del repaus e lo sanctifiquèt.
20.12	Onora ton paire e ta maire, per que los tièus jorns se perlonguen dins lo país que l'Eternal, ton Dieu, te dona.
20.13	Tuaràs ges.
20.14	Cometràs ges d'adultèri.
20.15	Raubaràs ges.
20.16	Portaràs ges de fals testimoniatge contra ton propdan.
20.17	Cobejaràs ges l'ostal de ton propdan; cobejaràs ges la femna de ton propdan, ni son servicial, ni sa serviciala, ni son buòu, ni son ase, ni pas res qu'apartenga a ton propdan.

Lo segond enonciat en Deuteronòm 5:6-21, es gaireben identic. Una diferéncia plan coneguda concernís lo 4n comandament. Dins l'Exòde, es escrich « remebra't (zakhor) del jorn del Shabbat » e dins lo Deuteronòm « observa », o « garda » (shamor) lo jorn del Shabbat ».

Se remarca que set comandements sus dètz començan per la negacion « lo ». Sols los primièr (Soi l'Eternal), quatren (Remembra't del Shabbat) e cinquien (Onora ton paire e ta maire) son positius.

La version dels Samaritans

Los dètz comandements de la Torah samaritana intègran en desen comandament lo respècte del mont Garizim coma centre del culte.

Las doas versions dels dètz comandaments del Tanakh ebraïc (aquela del Libre de l'Exòde e aquela del Deuteronòm) foguèron uniformizadas.

Per gardar le nombre dels comandaments (dètz), lo 1èr comandament josieu (« Soi l'Eternal (Ado-nāï), ton Dieu, que te faguèt sortir del país d'Egipte, de l'ostal de servitud ») es considerat coma una simpla presentacion, lo primièr comandament samaritan essent donc lo segond comandament josieu: « Auràs pas d'autres dieus davant ma fàcia ». Pels Samaritans, « los savis josieu faguèron de la presentacion un comandament per manténer lo nombre d'aquelas a dètz (lo nombre de comandaments es mencionat dins l'Exòde, 34.28), après que corregigèron lor version ne tirant lo desen » relatiu al mont Garizim.

Per Flavi Josèp

A la fin del sègle I, dins las Antiquitats judaïcas, Flavi Josèp resuma atal las Dètz Paraulas:

Totes entendon una votz venguda de naut, lor perven a totes, de biais que perdon pas una d'aquelas dètz paraulas que Moïses daissèt escrichas sus las doas taulas. Aquelas paraulas, nos es pas mai permés de los dire explicitament, en totas letras, mas n'indicaram lo sens.

La primièra paraula nos ensenha que Dieu es Un, que cal venerar pas que el sol. La segonda nos comanda de far pas cap d'imatge d'animal per l'adorar, la tresena d'invocar pas Dieu en van, la quatrena d'observar cada seten jorn nos abstenent de tot trabalh, la cinquena d'onorar nos parents, la seisena de nos gardar del murtre, la setena de cometre ges d'adultèri, l'ochena de raubar ges, la novena far pas de fals testimoniatges, la desena de cobejar pas res qu'apartenga a altrú.

La formula « nos es pas mai permes de los dire explicitament » poiriá far referéncia a la supression del Decalòg dins la composicion del Shemà Israèl, supression que sembla aver estat decidida per lutar contra l'actitud dels pagans, dels josieus assimilats e dels primièrs crestians que consistís a limitar la lei de Moïses als Dètz Comandaments.

Las diferentas numerotacions

Lo Catequisme de la Glèisa catolica torna la version eissida de la tradicion josieva ensenhant de bias egal la version de l'Exòde 20, 2-17, comuna als josieus e als catolics, qu'aquela eissida del Deuteronòm 5, 6-21. Dona mai una formula catequistica abreujada, tirada del Catechismus Catholicus del cardinal Pietro Gasparri (Vatican 1933, p. 23), per de catecumèns, daissant liure lo cresent d'adoptar aquela que correspond a sa sensibilitat.

La version adreçada als catecumèns ara recomandada pel Vatican es la seguenta:

• Primièr comandament: Un sol Dieu amaràs e adoraràs perfièchament.
• Segond comandament: Son sant nom respectaràs, fugissent blasfèma e fals jurament.
• Tresen comandament: Lo jorn del Senhor gardaràs, servissent Dieu devotament.
• Quatren comandament: Tos paire e maire onoraràs, tos superiors parièrament.
• Cinquen comandament: Murtre e escande evitaràs, òdi e colèra egalament.
• Seisen comandament: La puretat observaràs, en tos actes meninosament.
• Seten comandament: Lo ben d'altrú prendràs pas, ni tendràs pas injustament.
• Ochen comandament: La maldisença bandiràs e la mentira egalament.
• Noven comandament: En pensadas, desirs vigilaràs per demorar pur entièrament.
• Desen comandament: Ben d'altrú cobejaràs pas per l'aver malonestament.

La version de la tradicion josieva tanben donada pel Vatican es:

• Primièr comandament: Soi lo Senhor ton Dieu Qui te faguèt sortir del país d'Egipte.
• Segon comandament: Auràs pas d'autre Dieu que ièu.
• Tresen comandament: Prononciaràs pas lo nom de Dieu en van.
• Quatren comandament: Remenbra't del jorn del sabat.
• Cinquen comandament: Onora ton paire e ta maire.
• Siesen comandament: Tuaràs ges.
• Seten comandament: Cometràs pas d’adultèra.
• Ochen comandament: Panaràs pas.
• Noven comandament: Faràs pas de fals testimoniatge.
• Desen comandament: Cobejaràs pas ni la femna, ni l'ostal, ni res de çò qu'aparten a ton propdan.

Dins la representacion abituala de las Taulas de la Lei de las sinagògas, los cinc primièrs comandaments son mai sovent presentats de naut en bas sus la taula de drecha, los comandaments 6 a 10 sus aquela d'esquèrra. Son simbolizats sovent pels dos primièrs mots ebrieus, observant que los comandaments 6, 7 e 8 an pas que dos mots.

Interpretacion d'unes comandaments

Pel Catequisme de la Glèisa catolica, lo Decalòg conten una expression privilegiada de la lei naturala. Forma una unitat organica ont cada paraula o comandament torna a tot l'ensemble. Trepassar un comandament, es enfrànher tota la Lei (cf Jaume 2. 10-11). Los Dètz Comandaments enóncian, dins lor contengut fondamental, d'obligacions grevas; pasmens, l'obesissença a aqueles precèptes implica tanben d'obligacions que la matèria es, d'esperela, leugièra. Lo don del Decalòg es acordat a l'interior de l'Alliança conclusa per Dieu amb son pòble. Nos es conegut per la revelacion divina e per la rason umana. Çò que Dieu comanda, lo fa possible per sa gràcia. Jèsus Crist atestèt la perennitat del Decalòg, per sa practica e per sa predicacion.

L'adultèri

L'interdiccion de l'adultèri es interpretada coma « interdiccion de relacions sexualas amb una persona ja maridada » e a vegadas coma « interdiccion de relacions sexualas fòra de l'encastre del maridatge ».

Los ortodòxes que se referisson a la traduccion dels Septuaginta veson l'adultèri en foncion del mot πορνεία / porneía (« prostitucion », d'ont ven per exemple « pornografia »). Es donc un acte d'infidelitat. Pasmens, dins lo Novèl Testament, lo mot πορνεία / porneía designa una union illegitima (maridatge invalid: incestuós, per exemple). Dins lo passatge concernit, Jèsus evòca pas la possibilitat de divorciar per causa d'adultèri (que demora definitivament exclusida, d'ont la reaccion dels apòstols).

Mas l'amor conjugal simulat pòt èsser a mai d'un vejaire considerat coma de prostitucion. Alara, per de teologians ortodòxes coma Olivier Clément, l'acte sexual amb qualqu'un que s'ama pas ten de la prostitucion e constituís d'esperel un manca al comandament de fidelitat entre los esposes.

I a sens dobte de basas escripturals a aquel ensenhament qu'es pas un novelum, mas un reson del passat biblic. La pietat simulada, o ipocrisia religiosa, es tanben un cas d'infidelitat, d'adultèri, mais aquel còp contra Dieu.

Lo mariadatge uman essent a l'imatge de l'amor de Dieu per son pòble, e per l'alma de tot fidèl (v. Ep, 5, 32, e lo Cantic dels cantics), l'adultèri poirà pas constituir un motiu de divòrci (que Dieu repudia pas son pòble malgrat sas infidelitats).

Lo jorn del repaus

Lo jorn del repaus va pels Josieus del colc del solelh la vespre de dissabte a la sortida de las estelas. La granda majoritat dels crestians lo practian lo dimenge.

Lo fach de tuar

La traduccion classica d'aquel comandament es Tuaràs ges. La traduccion ecumenica (TOB) dich: Cometràs pas de murtre (Ex 20,13). Es pas escrich לֹא תהרג / Lo taharoġ, verb utilizat per exemple quand Caín tua Abèl, en Modèl:Abréviation discrète 4, 8, mas לֹא תרצח / Lo tirṣaḥ.

D'autres passatges de l'Ancian Testament, coma Lv 20, explican al contrari qui tuar e cossí. Aquò suggerís donc que lo comandament s'adreça sonque a l'individú, non pas a la collectivitat.

Lo panatòri

La traduccion classica es Raubaràs ges. La Traduccion ecumenica de la Bíbia escrich Cometràs pas de rapt, visant lo prejudici a la libertat d'altrú, lo rapt de personas per ne far d'esclaus. Los prejudicis a la proprietat d'altrú son visats pel desen comandament Cobejaràs pas ...". .