Hans Adolph Brorson

Hans Adolph Brorson
Hans Adolph Brorson måla av Johan Hörner
Statsborgarskap	Kongeriket Danmark
Fødd	20. juni 1694 Randerup
Død	3. juni 1764 (69 år) Ribe
Yrke	lyrikar, prest, teolog, salmediktar
Religion	Den evangelisk-lutherske kyrkja
Hans Adolph Brorson på Commons

Hans Adolph Brorson (20. juni 1694–3. juni 1764) var ein dansk salmediktar frå Randerup. Brorson var biskop i Ribe frå 1741 til 1764. Brorson vert rekna som pietismens salmediktar i Norden. Han er mest kjend for sine julesalmar.

Brorson sitt liv

Hans A.Brorson vart fødd i Randerup i Ribe i Danmark av foreldra Kathrine Margrethe Clausen og Broder Brorson. Faren til Hans Adolph var prest, slik også far hans igjen, Broder Pedersen, var det. Hans Adolph hadde to brør, Nicolai eller Niels fødd 1690 og Broder fødd 1692.

Frå 1712 studerte han teologi, språk, historie og filosofi i København, men helsa svikta så han måtte avbryte studia etter fire år utan eksamen. Året etter fekk han likevel ein post som huslærar i Løgumskloster. Her vart han gripen av den pietistiske vekkinga som hadde utgangspunkt i Halle, og som tok kampen opp mot lunken og likegyldig religiøsitet.

I 1722 tok han teologisk embetseksamen og vart innsett som sokneprest på heimstaden. Same året gifta han seg med 16 år gamle Cathrine Stenbæk Clausen. I 1729 vart han tilsett som prest for dei dansktalande i den tysk-danske byen Tønder, og i 1737 vart han stiftsprost i Ribe. Då biskopen døydde i 1741 vart Hans A. Brorson biskop i Ribe.

Samstundes venta kona hans deira trettande barn, og Brorson venta derfor med reise til Kjøbenhavn for ordinasjonen. Men både Cathrine og barnet døydde ved fødselen. I 1742 vart Brorson gift på nytt, no med Johanne Christine Riese.

Som biskop fekk han oppleve ei stor vekking i Ribe. Her arbeidde han til vart sjuk og døydde nær 70 år gammal.

Brorson som salmediktar

Brorson kalla salmeboka han gav ut Troens rare Klenodie. Tittelblad utgåve frå 1742

H.A. Brorson, ståltrykk

Som dansk prest i ein kyrkjelyd med tyske salmebøker, er det truleg at Brorson starta sin diktarkarrière med å omsetje tyske salmar. Den første samlinga hans, Nogle Jule-Psalmer, innheldt likevel hans eigne tekstar. Fleire tilsvarande samlingar følgde i åra som kom, og i 1739 gav han ut samlinga Troens rare Klenodie, med 282 salmar - ein tredel av desse var Brorson eigne, dei fleste av dei andre omsette frå tysk.

Brorson delte salmeboka inn tematisk:

1. del: Troens Fryde-Fest (70 salmar til høgtidene i kyrkjeåret)

2. del: Troens Grund (den objektive og subjektive, i 58 salmar)

3. del: Troens Midler (21 salmar om Ordet, bøna og sakramenta)

4. del: Troens Frugt (41 salmar om liv, tru og kjærleik)

5. del: Troens Kamp og Seier (31 salmarom krossens løyndom og andeleg strid)

6. del: Troens Herlighed (22 salmar m.a. om de Troends høie Adelskab))

7. del: Troens Ende (9 salmar om daude og oppstòde, sæle og fordømming)

Med Brorson sine salmar fekk den statskyrkjelege pietismen i Danmark salmetilfang til å føre pietismen inn i kyrkjesongen. Mange av salmane hans vart tekne inn i Pontoppidans salmebok frå 1740 og sidan i Guldbergs salmebok fra 1778.

Etter at Brorson døydde, fann borna hans nokre etterlatne salmar som dei gav ut i Svanesang. Men då var Brorson si tid ute, under rasjonalismen forsvann han ut or kyrkjesongen og vart - for ei tid - nær gløymd i Danmark.

På slutten av 1800-talet tok dei på nytt salmane hans inn i salmebøkene. I Ribe minnest han ved ein statue og gjennom klokkespelet, som kvar dag klokka 8.00, 9.00 og 18.00 speler tonane frå hans gamle salmar over byen.

Brorson i Noreg

I Noreg brukte dei fleste kyrkjelydene Kingos salmebok frå 1699, seinare òg Evangelisk-christelig Psalmebog. Den første var eldre enn Brorsons salmar, den neste var i si tid for moderne for pietismens salmar.

I Noreg vart Brorson sine salmar først kjende over heile landet gjennom haugerørsla tidleg på 1800-talet. Nær halvparten av salmane i Hans Nielsen Hauge si salmebok De sande Christnes udvalgte Psalmebog var skrivne eller omsette av Brorson. Både Troens rare Klenodie og Svanesang vart trykte opp att fleire gonger. Det er funne om lag 300 norske folketonar til Brorson sine salmar; dette vitnar om populariteten til salmane hans.

Verk

Brorsonsalmar i Norsk Salmebok

Som i Danmark vart Brorsons salmar tekne inn i kyrkjevarmen på slutten av 1800-talet. Enno vert salmane hans sungne i norske kyrkjer, dei fleste riktignok i redigert og avkorta form.

Nr 10 Til høgtid no seg samle Nr 11 På Jesu død og dyre sår Nr 41 Den yndigste rose er funnen Nr 42/43 Her kjem me, Jesus, dine små Nr 44 I denne glade juletid Nr 45 Mitt hjerte alltid vanker Nr 74 Stå fast min sjel, stå fast i Herrens kriger! Nr 75 Korset vil jeg aldri svike Nr 84 Saligheten er oss nær Nr 107 Den tro som Jesus favner Nr 106 Jeg går i farehvor jeg går Nr 175 Åpen ligger graven! Nr 200 Jeg ser deg, o Guds lam å stå Nr 201 I dag skal all ting sjunge Nr 244/245 Den store, kvite flokk å sjå Nr 269 Overmåte full av nåde

Nr 283 Opp, alle ting som Gud har gjort Nr 328 Å, hvor er jeg vel til mote Nr 329 Kven vil no meg klaga Nr 330 Guds sønn har gjort meg fri Nr 365 Å, hvilken ære Nr 368 O du min Immanuel Nr 410 Hvordan takker vi vår Herre Nr 442 Opp, våk og be Nr 443 Halleluja, jeg har min Jesus funnet Nr 484 Vær frimodig, rede hjerte Nr 506 Opp alle folk på denne jord Nr 530 O Fader, la ditt ord, din Ånd Nr 758 O Gud, som tiden vender Nr 760 Til regnskap gjør deg nå beredt Nr 849 Når mitt øye, trett av møye Nr 850 Hvor er det godt å lande

«Den yndigste Rose er funden» er teke opp i Danmarks kulturkanon si lyrikkantologi.

Kjelder

• H.A. Brorson: Troens rare Klenodie med Svanesang. Med Forfatterens portrait og Levnet. Kjøbenhavn 1865
• Norsk Salmebok Verbum 1985
• P.E. Rynning: Salmediktingi i Noreg, Oslo 1954
• Kristen sang og musikk, Runa forlag 1962

Bakgrunnsstoff

Commons har multimedium som gjeld: Hans Adolph Brorson

• Værker i elektronisk udgave - Arkiv for Dansk Litteratur Arkivert 2005-10-23 ved Wayback Machine.
• Kalliope: H.A. Brorson, salmar i originaltekst
• Dansk Biografisk Leksikon