Busserull

Busserull er ei lett trøye som frå 1800-talet er blitt brukt som tradisjonelt arbeids- og kvardagsplagg, særleg av menn. Busserullen har form av ein kittel med firkanta bak- og framstykke og ganske vide erme. Plagget har vanlegvis knappar eller snøring frå halslinninga og eit stykke ned på brystet og vert trekt på over hovudet.

Historikk

Anleggsarbeidarar kledde for utandørs kroppsarbeid i Kirkenes i 1907. Mennene er blant anna kledde i busserulliknande kitlar og varme pelshuver.

Shanty-kor frå Åland iført busserullar demonstrerer bruken av arbeidssongar ombord i barken «Sigyn» 2011.

Ordsoge

Plagget har lånt namn av det italienske og lågtyske busserun («sjømannskjorte») og franske bourgeron («arbeidsbluse»). Dansk og nedertysk har forma *busseronne , svensk bussarong. Første stavinga kjem truleg av latin burra, eit grovt (brunt) ullstoff.

Utforming og nytte

Gruvearbeidarar ved Dragset Verk i Meldal i Sør-Trøndelag fotografert 1905. Arbeidskleda består av kitlar, grove skjorter med vest eller jakke utanpå. Hovudplagga er filthattar, skyggehuver og sikspensar.

Ein busserull ser ut som ei skjorte, men vert brukt som eit grovare overplagg utanpå denne. Snittet, primærsnitt med splitt i halsen og ståande halskrage, går tilbake til mellomalderen. Den noko tjukkare, kyper-vovne varianten vi kjenner som busserull, vart vanleg blant bønder, skogarbeidarar og bygningsarbeidarar på byrjinga av 1800-talet. Stoffet er ull eller bomull, og plagget kan vere einsfarga, stripete eller rutete.

Busserullen var tradisjonelt eit arbeids- og kvardagsplagg. Tradisjonelt har plagget vore brukt av menn.

Busserullen har vore i bruk i fleire europeiske land, og under dei franske revolusjonane i 1830 og 1848 vart busserullane brukt som eit politisk symbol på solidariteten mellom bønder og arbeidarar.

Tradisjonell matrosdress består av bussrull (sjømannsskjorte eller arbeidskittel) og vide langbukser.

I Noreg

Illustratøren Gunnar Bratlie ved teiknepulten 1982 iført busserull utanpå tynn, høghalsa genser.

På andre halvdel av 1800-talet vart dei norske busserullane konfeksjonssydde, og nye fargar, stoff og detaljar oppstod. Den blåstripete varianten vart spesielt populær på flatbygdene på Austlandet. Dette hadde samanheng med etableringa av Hoffsbros tekstilfabrikk på Hadeland i 1923 . I starten produserte dei ullstoff til bukser og bomullsstoff til skjorter. Men i 1928 laga dei eit nytt stoffmønster: Blå botnfarge med to svara, fire kvite, to svarte og fire blå trådar. Stoffet vart ein suksess, og overtok for det meste av dei heimevovne tekstila i området. I 1955 starta fabrikken med ferdigsydde busserullar. Kvinner som budde i nærleiken sydde plagga av stoff frå fabrikken, og fabrikken selde dei vidare til ulike forretningar. Desse busserullane vart sydde i ein kjend konfeksjonsindustri-snitt, med nedover-brett krage, glidelås frå halsen til brystet og med eit elastisk band i ryggen. Denne typen vart kalla «hadelandsbusserull». Hoffsbro produserte busserullstoff fram til 1988, då Grinakervev overtok hadelands-mønstret. Grinakervev er dei einaste som produserer busserullar på Hadeland i dag.

På 1960-talet fekk busserullen ein renessanse, også blant akademikarar som gjennom slik kledrakt kunne identifisere seg med vanlege arbeidsfolk.

Liknande plagg

Tradisjonell fiskarskjorte frå Hamburg i *Finkenwerder*-stil.

Ulike typar korte eller lange kitlar, skjorter og trøyer i grovare tekstil har vore brukt som arbeidstøy og overtøy både for barn og vaksne. Biletgalleriet viser nokre historiske variantar som kan likna på busserullar. Andre vernande arbeidsklede er til dømes forkledaer og kjeledresser.

Belgiske folkedrakter i Malmedy 2004 . Mennene ber tradisjonell bleu sårot, blå busserullar.
Matrosdress består blant anna av sjømannsskjorte eller busserull, ein arbeidskittel som vert bore som ytterplagg. Matrosen på biletet er den danske prinsen Carl i 1883, seinare Håkon 7.
Mann frå Caldern i Hessen i Tyskland omkring 1900 iført tradisjonell «søndagsdrakt» med blant anna busserulliknende kittel.
Busserullar er i slekt med kitlar, arbeidsfrakkar og *malerskjorter. Biletet viser den ungarsk-amerikanske bilethoggaren Alexander Finta 1939 .
«Hovudrekning» malt av Nikolaj Bogdanov-Belskij (Никола́й Петро́вич Богда́нов-Бе́льский) i 1895 viser russiske skulegutar i tradisjonelle kosovorotkaer, «russerskjorter» utan krage og med skråskoren halsopning og belte om livet.

Sjå òg

Kjelder

Denne artikkelen bygger på «Busserull» frå Wikipedia på bokmål, den 22. april 2015.