Sjå kjelda til Akershus festning

Du har ikkje løyve til å endre denne sida av di:
IP-adressa di er i et i et IP-intervall som har blitt blokkert på alle Wikimedia-wikier.
Blokkeringen ble gjort av ‪Superpes15‬. Årsaken som ble oppgitt var No open proxies .
Blokkeringen startet: 10. februar 2024 kl. 12:40
Blokkeringen utløper: 10. februar 2026 kl. 12:40
Din nåværende IP-adresse er 142.171.178.55. Det blokkerte IP-intervallet er 142.171.0.0/16.
⧼blockedtext-includedetails-queries⧽ Hvis du mener du ble blokkert ved en feil kan du finne mer informasjon og instruksjoner i den globale policyen Ingen åpne proxyer.
Du kan også diskutere blokkeringen ved å poste en forespørsel om gjennomgang på Meta-Wiki. Du kan også sende en e-post til forvalternes VRT-kø på stewards@wikimedia.org. Husk å ta med alle detaljene ovenfor.
Du kan sjå og kopiere kjeldekoden til denne sida.
{{koord|59|54|29.135|N|10|44|25.523|E|type:landmark|vising=tittel}}
[[Fil:OSLO-NO-02 05 ubt.jpeg|mini|Akershus festning sett frå sør. Frå høgre: Munks tårn, Jomfrutårnet, [[Det kongelege mausoleet]], Sørfløyen, Romeriksfløyen, Knutstårnet, Det dobbelte batteri og Laboratoriekjøkkenet (kvit bygning). Blåtårnet, Romerikstårnet og Nordfløyen i bakgrunnen. Prins Carls bastion frå 1648 går frå Munks tårn og til høgre mot sjøen. Romeriksbastionen frå 1611 og 1641 i forkant av Knutstårnet.{{foto|Tomasz Sienicki}}]]
[[Fil:Akershus_castle.jpg|mini|Akershus festning sett frå vest{{foto|Kjetil Lenes}}]]
'''Akershus festning''' er ei [[festning]] og eit [[slott]] i [[Oslo]], offisielt kalla '''Akershus slott og festning'''. Festninga ligg strategisk til på Akersneset i [[Oslo]]. 

Borga har overlevd fleire omlægringar, og har aldri vorte teken med makt av ein fiendtleg, utanlandsk hær. Festninga var under tysk kommando [[1940]]-[[1945]], men vart aldri teken, kommandoen vart overgjeven både i 1940 og i 1945.

Festninga har namn etter [[Aker]] (frå norrønt ''Akr'', åker, og ''hús'', borg, kastell), og har gjeve namn til lenet, amtet og fylket [[Akershus]].

Området er framleis militært, og det daglege vakthaldet blir ivareteke av [[Hans Majestet Kongens Garde]]. [[Forsvarsmuseet]], [[Heimefrontmuseet]] og Forsvarsstaben har lokale på Akershus Festning.

Festninga er regjeringas representasjonstad der ein markerer store jubilé og held offisielle middagar ved statsvitjingar og andre 
viktige hendingar. I tillegg er anlegget [[gravminne]] for kongefamilien, [[dronning Maud]], [[Håkon VII]], [[Olav V]] og [[Märtha av Noreg|Märtha]] er gravlagde i [[Det kongelege mausoleet]].

== Festningsområdet ==
Festningsområdet utgjer eit areal på rundt 170 [[dekar]] og har ein bygningsmasse på til saman 91&nbsp;000 [[m²]]. Det indre festningsområdet er det området som er omkransa av murar, med den opphavlege mellomalderborga og bastionane som ligg utanfor. Dette er områda med dei best bevarte festningselementa, både når det gjeld [[fortifikasjon]]ane og bygningar. Dette skuldast omfattande restaureringsarbeid i første halvpart av 1900-talet.<ref name=verneplan5.2>{{Kjelde www |url= http://www.verneplaner.no/?f=akershus&id=249576&a=4|tittel= Akershus festning Nasjonale verneplan: 5.2 Hovedelementene innen kulturmiljøet |vitja= 4. desember 2014|utgjevar= Forsvarsbygg}}</ref> 

Det ytre festningsområdet er resten av anlegget, med [[Festningsplassen  i Oslo|Festningsplassen]], området rundt Forsvardepartementet og kvartalet i [[Myntgata i Oslo|Myntgata]]. Dette består vesentleg av militære bygg frå [[1800-talet]] og vart reist etter at festningen hadde gått ut or bruk som  operativt militært anlegg og delvis på tomter til tidlegare forsvarsverk. Desse bygningane er tilpassa dei øvrige i [[Kvadraturen i Oslo|Kvadraturen]]. Enkelte strukturar frå før 1814 er tekne vare på rundt Festningsplassen, delvis supplert med rekonstruksjonar.<ref name=verneplan5.2/>

== Historie ==

=== Mellomalderen 1287 til 1527 ===

I [[1287]] kom [[Oslo]] under åtak frå den opprørske norske adelsmannen [[Alv Erlingsson den yngre|Alv Erlingsson]], men den gamle kongsgarden kunne ikkje forsvara byen effektivt.

Ein veit ikkje sikkert når borga vart påbegynt, men ein trur det var i tida 1299-1304 under kong [[Håkon V av Noreg|Håkon V]].<ref name=Tvedt43>''Oslo byleksikon'' side 43</ref> Første gongen Akershus er nemnd er i 1300 i eit brev frå kong Håkon til Mariakyrkja i Oslo. Brevet seier ikkje noko om kor langt byggjearbeida var komne. 

[[Fil:Kolorert tegning av Haakon Vs Akershus år 1300. Rekonstruksjon av 09.11.1925 - no-nb digimanus 165357-1.jpg|mini|Teikning av [[Håkon V]] sitt Akershus slott i år 1300. Rekonstruksjon frå 1925 av [[Holger Sinding-Larsen]].]]
Akershus vart etter fleire utbyggingar ei sterk festning, kanskje ei av dei sterkaste i Norden. I [[1308]] stod borga for første gongen imot ei omlægring. Det var den svenske stormannen [[Erik av Södermanland]] som omringa borga saman med ei rekkje norske stormenn. Denne omlægringa vart heva av ein lokal norsk bondehær. I 1330-åra gjorde mange norske stormenn opprør mot kongefellesskapet og fekk blant anna kontroll over Akershus i periodar. 

[[Svartedauden]] fekk ingen verknad for Akershus festning med ein gong. I 1360- og 1370-åra budde [[Håkon VI]] på Akershus, og han gav ordre om store byggjearbeid på festninga.

Først i 1449-1450 vart Akershus omlægra att, denne gongen av den svenske kongen [[Karl Knutson Bonde]]. Han måtte heve omlægringa etter ei tid.

Borga vart ikkje omlægra att før i [[1502]], da den norske adelsmannen [[Knut Alvsson]] reiste ein hær frå grensestrøka mot Sverige, tok Akershus (og [[Tunsberghus]]) og avsette den danske høvedsmannen [[Peder Griis]]. Same året omlægra skotske leigesoldatar i den danske kongens teneste Akershus. Denne omlægringa mislukkast, men etter å ha skrive ut kvar tredje mann på Sør-Austlandet freista kongen å vinne att kontrollen over Akershus. På veg til fredsforhandlingar vart Knut drepen av kongens menn, og på denne måten vann kongen att kontrollen over Akershus. 

Borga vart omlægra på ny i [[1523]], denne gongen av svenske soldatar. Under dekkje av [[grevefeiden]] i Danmark prøvde [[Gustav Vasa]] å sikre seg kontrollen over Noreg. For å nekte fienden husvære brente befolkninga i Oslo husa sine, og dei svenske soldatane måtte kort tid etter vende heim med uforretta sak.

=== Renessanseslott 1527 til 1653 ===

I 1527 slo lynet ned og forårsaka store skader på festninga, spesielt det indre borgområdet. Det var ei svak borg som måtte forsvara seg mot [[Christian II]] si omlægring i [[1531]] til [[1532]], dessutan var større delar av mannskapet i borga ute på anna teneste, og det var berre ca. 20-30 mann i borga da omlægringa starta. Men dette visste ikkje Christian II; likevel avtala han og høvedsmannen i borga [[Mogens Gyldenstjerne]] ei våpenkvile. I mars året etter vart omlægringa heva av styrkar frå [[Danmark]] og [[Lübeck]]. Under kampane vart blant anna [[Hovedøya kloster]] totalskadd, ein del av ruinane vart seinare bruka til byggjematerial på Akershus festning. Etter denne omlægringa vart borga sterkt restaurert og ombygd. I 1567, under den [[nordiske sjuårskrigen]], vart borga atter omlægra, denne gongen av svenske styrkar.

[[Fil:De Svenskes Beleiring af Akershus Slot 1567.png|mini|Relieff frå [[Fredrik II]] sirr gravmæle i [[Roskilde domkyrkje]] som viser kringsetjinga av Akershus festning i 1567. Nedst til venstre Oslo med [[Hallvardskatedralen]].]]
[[Fil:Geelkerck 1648.jpg|mini|venstre|Christiania med Akershus festning og Kvadraturen innafor bymurane. Christianiakartet frå 1648 av
[[Isaac van Geelkerck]] er det eldste kjende kart over byen. van Geelkerch var nederlandsk festningsingeniør og kartograf.]]
Det var først med [[Kristian IV av Danmark-Noreg|Kristian IV]] som var konge 1588–1648 at byggeaktiviteten for alvor kom i gang att. Kongens politikk baserte seg på ein sterk militærmakt, og i 1593 byrja han ei omfattande utbygging for å halde følgje med den militærtekniske utviklinga, særleg av ildkrafta til [[Våpenet kanon|kanonane]]. Bygginga vart dels finansiert med ein årelang ekstraskatt på [[Austlandet]] og i [[Agder]], og dels ved pliktarbeid, òg for kvinner som særleg vart sett til å bere [[teglstein]]. I 1604 stod første byggetrinn ferdig, med borga omgjeven av nye befestningar (Øvrevoll) bygd etter det italienske [[Festning#Bastionsystemet|bastionsystemet]] med steinkledde jordvollar. Vidare utbygging føregjekk i åra 1616–1646.

Men det var særleg den radikale ombygginga av den gamle mellomalderborga til eit [[renessanse]]slott som gav borga den nye silhuetten ein kjenner i dag. Restane av det gamle hovudtårnet «Vågehals» vart rive, og trappetårna «Blåtårn» og «Romerikstårnet» vart reist. Bygningane rundt [[borggard]]en vart gjorde samanhengande ved ombyggingar og tilbygg. Det gamle krutkammeret under slottskyrkja vart ominnreidd til fire [[fangehol]], to av dei eksisterer framleis. Kongen og [[statthaldar]]en sine rom vart utbetra og rikt innreia. Den nye borga og slottet framstod i samtida som ein by i byen.

Kristian IV ynskte å knyte byen, som enno hadde same plassering som den gamle mellomalderbyen, og borga nærare saman. Då Oslo brann i 1624 beordra han at byen skulle gjenreisast inntil festningsmurane. Den nye byen fekk namnet [[Christiania]] og vart ein festningsby omgjeven av vollar, med Akershus festning som [[citadell]].

=== Festning 1653 til 1820-åra ===
Ved [[freden i Brömsebro]] etter [[Hannibalfeiden]] i 1643–1645 måtte [[Danmark-Noreg]] avstå dei gamle norske landskapa [[Jemtland]] og [[Härjedalen]], og etter krigane 1657–1660 også [[Båhuslen]]. Desse tapa og grenseendringane gjorde Akershus festning enda viktigare som nasjonal festning. Festninga vart difor bygd ut under leiing av [[Isaac van Geelkerck]]. 

Som tidlegare var festninga framleis nytta som staden for kongehyllingar, [[Stenderforsamling|stendermøte]] og som kongebustad, i tillegg til ivaretaking av militære funksjonar. Men etter kvart blei dei representative oppgåvene mindre viktige, særleg etter at Noreg mista talrike av sine eigne riksinstitusjonar ved innføringa av [[einevelde]] i 1660. Utover på 1600- og 1700-talet vart dei representative bygningane stadig meir umoderne og vedlikehaldet vart forsømt. Festninga fekk preg av å vere utelukkande ein militær installasjon, og dette vart meir og meir tydeleg. Det einaste sivile innslaget gjennom 1700-åra var [[Overhoffretten]]. Dei militære anlegga vart rusta opp mot slutten av [[1600-talet]] og fram mot [[1750]], da dei ytre forsvarsverka vart forsterka. Etter ein bybrann i 1686 vart vollane rundt byen lagt ned, mens Akershus blei utvida so det gjekk ut over resten av bygningane. Store og mektige steinkledde vollar med framskotne bastionar gjekk rundt heile festninga, som tok opp eit nesten like stort areal som heile byen [[Christiania]]. 

8. mars 1716 vart det utvida anlegget angripe for første gong. Den svenske kong [[Karl XII av Sverige|Karl XII]] gjekk til åtak med 10&nbsp;000 mann. Kommandanten, [[oberst]] [[Jørgen Christopher von Klenow]], samla 3&nbsp;000 forsvararar og held ut ei langvarig kringsetjing før svenskane til slutt måtte trekkje seg attende. At kringsetjinga av Akershus festning ikkje førte til overtaking av ho, bidrog til at Karl XIIs første felttog i Noreg vart sett på som mislukka.

Festninga vart umoderne rundt 1750, og frå denne tida hadde ikkje anlegget lenger nokon særleg militær tyding. Etter at Noreg gjekk inn i unionen med Sverige i 1814 vart ho deaktivert som festning og delar av dei ytre murene rivne.

=== Slaveri og nedbygging 1820-åra til 1900 ===
Den nye hovudstaden fekk nye byggebehov, og festninga fekk ei anna funksjon etter 1814. Som fylgje av at den militære verdien vart vekk, forfall anlegget. Dei ytre delane vart frigjevne til byggetomter for offentlege og private føremål, mellom anna til nybygg for [[Oslo Børs]], [[Christiania Theater]] og [[Noregs Bank]]. Vollane og omgjevnadane vart tekne i bruk av innbyggjarane som rekreasjonsområde for turar, og Akershusstranda vart ein stad for bading og fiske om sumaren og for skøytelaup om vinteren. Bygningane på Øvre festning vart nytta til ymse føremål, mellom anna som lager. [[Riksarkivet]] held til der fram til 1866, med [[Henrik Wergeland]] som første leiar. 

[[Fil:Kornmagasinet Akershus.jpg|mini|Kornmagasinet på Akershus bygd om til slaveri i 1820.{{foto|Mahlum}}]]
[[Fil:Slaveriet på Akershus OB.F04311a.jpg|mini|venstre|Slaveriet på Akershus ca. 1895{{foto|Hans Wingaard Friis / [[Oslo Museum]]}}]]
Ein stor del av festninga vart nytta til [[fengsel]], kalla «Slaveriet». Kriminalomsorgen var ei blanding av oppbevaring – for å beskytte samfunnet – og «moralsk oppbygging» gjennom hardt arbeid. I staden for å [[avretting|avrette]] kriminelle, blei dei sett til tvangsarbeid. Slavane kunne settast til alle slags offentlege arbeid eller leigast ut til privatfolk. Mellom dei innsette var utbrytarkongen [[Gjest Baardsen]] og meistertjuven [[Ole Høiland]].<ref name=STM81>Stephan Tschudi-Madsen side 81</ref>

Etter [[Kautokeino-opprøret]] i 1852 kom alle menn med unntak av leiarane [[Aslak Jacobsen Hætta]] og [[Mons Aslaksen Somby]] (som vart [[halshogd]] i [[Alta]]) på Akershus - kvinnene vart satt på [[Tukthuset i Trondheim]]. Både mellom kvinnene og mennene døydde fleire i fangenskap.<ref name=Arkivverket1852>{{Kjelde www |url=http://arkivverket.no/kautokeino-opproret/no/rettsoppgjoret.html|tittel= Kautokeino-opprøret - 1852: Rettsoppgjøret|vitja= 6. desember 2014 |verk= Statsarkivet i Tromsø }}</ref> Blant dei som døydde i fangenskap var [[Peder Olsen Kautokeino]], [[Aslak Pedersen Rist]] og [[Henrik Aslaksen Skum]]. Blant dei som overlevde var [[Lars Jacobsen Hætta]], 18 år ved fengsling. Han omsette [[Bibelen]] til [[nordsamisk]] under fengslinga.<ref name=NBLHaetta>{{Kjelde www |url=https://nbl.snl.no/Lars_H%C3%A6tta |tittel= Lars Hætta|vitja= 5. desember 2014|verk= Norsk biografisk leksikon}}</ref>

====Nedbygging====
Utover på 1800-talet vart det reist fleire militære bygningar i områda ved Kontraskjæret og  Festningsplassen, blant anna Høymagasin, Ridehus, Kommandantbolig, militære depot og [[kaserne]]r, gymnastikksal, verkstader og kontorbygningar for Forsvarsdepartementet og andre føremål. Dei viktigaste arkitektane i denne perioden var kompanjongane [[Heinrich Ernst Schirmer]] og [[Wilhelm von Hanno]].

Som følgje av det aukande forfallet og behov for nye tomter, blei ynsket om å rive anlegget sterkare. Men mot slutten av 1800-talet vakna interessa for Akershus som eit historisk minnesmerke og motkrefter mot forfall og riving vart omsider mobilisert.

=== Restaurering og nybygging 1900 til i dag ===
[[Fil:Slottet søndre del - no-nb digimanus 154804.jpg|mini|Holger Sinding-Larsen: ''Akershus slot. Den bygningsarkæologiske undersøkelse 1905-1925.'' Teikninga viser søndre del av slottet.]]
Restaureringsarbeida vart omfattande og varte frå hundreårsskiftet og heilt fram til 1960. Med bakgrunn i historiske undersøkingar av professor [[Gustav Storm]] kom arkitekt [[Peter Blix]] med det første framlegget i [[1896]]. Det kom til diskusjon om korleis arbeidet skulle gjerast og etter kva for prinsipp. [[Harry Fett]] fekk gjennomslag for mange av sine idéar, der det mest sentrale var at bygningar frå alle periodar i historia til festningen måtte bevarast, ikkje berre mellomalderbygningane.<ref name=Tvedt44>''Oslo byleksikon'' side 44</ref><ref name=STM8385>Stephan Tschudi-Madsen, bolken Akershus gjenoppdages. Restaureringsdebatten s. 83-85</ref>

Dei første åra måtte restaureringa konsentrere seg om å rette opp att grunnleggjande skader i [[murverk]], kjellarar, golv og takkonstruksjonar. Her hadde arkitekt [[Holger Sinding-Larsen]] ei sentral rolle frå 1905 til 1925.<ref name=Tvedt44/> I 1929 tok [[Arnstein Arneberg]] over oppdraget som restaureringsarkitekt, i samarbeid med mellom anna arkitekt [[Gerhard Fischer]]. Store fornyingar og vedlikehaldsarbeider fortsette fram til sluttføringa i 1960, berre avbroten av krigsåra 1940–1945.<ref name=Tvedt44/> Frå 1960 vart det faglege ansvaret teken over av [[Stephan Tschudi-Madsen]] som hadde det fram til 1978.<ref name=NBLTschudi-Madsen>{{Kjelde www |url= https://nbl.snl.no/Stephan_Tschudi-Madsen |tittel= Stephan Tschudi-Madsen|vitja= 6. desember 2014|verk= Norsk biografisk leksikon}}</ref>

== Rettarstaden og Heimefrontmuseet ==
På denne plassen vart 42 nordmenn avretta av den tyske okkupasjonsmakta den [[9. februar|9.]] og [[10. februar]] og [[17. mars]] [[1945]].

[[Heimefrontmuseet]] er eit museum som dekkjer historia om [[heimefronten]] under [[Noreg under andre verdskrigen|andre verdskrigen]].

== Bygningane ==
=== Mellomalderborga ===
[[Fil:Jomfrutaarnet Akershus.jpg|mini|Jomfrutårnet som opphavleg vart reist 1299–1304.{{foto|Mahlum}}]]
Preget av mellomalderborg er i dag stort sett vekk, men store delar av det indre festningsområdet stammar frå denne tida og er stein- og teglkonstruksjonar som i tillegg til ein del forbindelsemurar inkluderer:
[[Fil:Vaagehalsen Akershus.jpg|mini|venstre|Borggarden på Akershus slott. Til høgre Fruerstuehuset, i midten restane av tårnet Vågehalsen, bygd ca. 1300. Til venstre Fadebursfløyen.{{Foto|Mahlum}}]]
[[Fil:Knutstaarnet Akershus.jpg|mini|venstre|Kanniktårnet eller Knutstårnet som vart atterreist ved arkitekt [[Arnstein Arneberg]].{{foto|Mahlum}}]]
[[Fil:Sydfløyen Akershus.jpg|mini|venstre|Sørfløyen{{foto|Mahlum}}]]
''Jomfrutårnet'' var den befesta, ytre porten der slisse for fallgitter og restar av [[vindebrua]] framleis finst. Tårnet vart opphavleg reist 1299–1304 som inngangstårn til mellomalderborga. Rundt 1750 vart vestre del og dei øvste etasjane rivne. Det eksisterande tårnet er frå 1932-1958 ved arkitekt [[Arnstein Arneberg]].<ref name=verneplan9.1>{{Kjelde www |url= http://www.verneplaner.no/?f=akershus&id=252101&a=4|tittel= Akershus festning Nasjonale verneplan: 9.1 Bygninger |vitja= 6. desember 2014|utgjevar= Forsvarsbygg}}</ref>
[[Fil:Nordfløyen Akershus.jpg|mini|Nordfløyen, hovudbygninga i mellomalderborgen med storhall og private kammer for kongen og
dronninga.{{foto|Mahlum}}]]
''Fadebursfløyen'' er eit bygg på ein etasje frå rundt 1300 som ligg mellom Nordfløyen og det tidlegare Vågehalstårnet. 
I mellomalderen inneheldt det truleg dei kongelege arkiva og andre verdisaker.<ref name=Borhaven22>Christian Borhaven side 22</ref> Kjelleaen blei brukt som myntlager og blei kalla Pengehatten, på 1800-talet «Lægdspengecassen». Da lynet slo ned på slottet i 1527 brann også denne bygninga.
Pengehatten er frå Kristian IV si tid.

Den noverande utsjånaden på bygninga er frå Arnstein Arneberg si restaurering, kjellaren er framleis bevart slik han var i mellomalderen. Bygget er no ein del av inngangshallen til representasjonslokala.<ref name=verneplan9.1/>

''Våghalsen'' var det dominerande sentraltårnet på borgen og var frå 1299–1304.<ref name=verneplan9.1/> Etter eit lynnedslag og ein omfattande brann i 1527 vart store delar av anlegget nord for Våghalsen skada, men motstod like fullt [[Kristian II]] si omlægring i 1531.<ref name=Tvedt43/> Seinare vart Våghalsen delvis riven og restane vart integrert i statthaldarbustaden på 1600-talet.<ref name=verneplan9.1/>Det er markeringar i veggen i borggarden etter fundamentet.

''Kanniktårnet'', frå [[seinmellomalderen]] kalla ''Knutstårnet'' etter [[Knut Alvsson]], var eit flankeringstårn mot nord. Tårnet låg til høgre for angriparen etter «det åpne skjolds prinsipp». Tårnet vart sannsynlegvis rive før 1826. Dagens tårn er delvis atterreist på dei gamle murane i åra 1932-1958 ved Arnstein Arneberg.<ref name=verneplan9.1/>

''Nordfløyen'' frå 1299–1304 var hovudbygninga med offisielle rom som kongehall og private rom for kongefamilien. Også Nordfløyen vart skadd etter lynnedslaget i 1527 og delar av bygningen vart rivne.<ref name=verneplan9.1/> I ein periode fram til rundt 1905 vart bygningen nytta som arsenal. Fram mot 1917 vart det gjort endringar og overetasjen blei ferdig atterreist til antatt opphavleg høgde med open takstol. Arkitekt for dette var Holger Sinding-Larsen. Seinare blei det delvis innreia av Arnstein Arneberg. I 1969 fekk hallen namnet Olavshallen etter [[Olav V av Noreg|Olav V]] og i 1991 døypt om til Olav Vs hall.<ref name=verneplan9.1/>

''Sørfløyen'' med kyrkje frå seinmellomalderen. I åra 1817–1866 hadde [[Riksarkivet]] arkivlokale i kjellaren, frå 1842 også på loftet. Rundt 1920 vart kyrkja delvist restaurert ved Holger Sinding-Larsen og i 1932–1958 vart heile fløya restaurert ved Arneberg.<ref name=verneplan9.1/> 

''Romeriksfløyen'' husa støttefunksjonar som kjøken m.v. og vart reist 1299–1304 som dei øvrige bygga frå mellomalderen. På 1800-talet hadde Riksarkivet delar av lokala og andre delar vart nytta som rustkammer. Fløya vart nyinnreidd ved Arnstein Arneberg og i 1976 vart det innreia anretningskjøkken for Olavshallen på loftet.<ref name=verneplan9.1/>

=== Renessanseslottet ===
{{Dobbeltbilete|høgre|Akershus castle Oslo.jpg|200|Blaataarnet Akershus (cropped).jpg|185|Borggarden med Romerikstårnet frå 1633. Til venstre Romeriksfløyen{{foto|Samuli Lintula}}|Blåtårn{{foto|Mahlum}}}}
Kristian IV gav det indre festningsområdet mykje av den utsjånaden det har no. Det vart brukt [[kalkstein]] og [[teglstein]], ikkje minst i vidareutviklinga av bygningane frå mellomalderborga. Særleg ved at ein mellom anna reiv både «Våghalsen» og det noko mindre forsvarstårnet «Fuglesang» vart heile slottet meir opent og lysare. Heile festningsområdet vart sterkt utvida med [[bastion]]ar og vollar. Her ble det såkalla [[Italia|italienske]] bastionsystemet med steinkledde jordvollar bygd i åra 1593–1604 og 1616–1646 på det øvre festningsanlegget.
[[Fil:Munks taarn Akershus.jpg|mini|venstre|Munktårnet eller Regalietårnet frå rundt 1560.{{foto|Mahlum}}]]
[[Fil:Festningsporten Akershus.jpg|mini|venstre|Festningsporten{{foto|Mahlum}}]]
[[Fil:Skarpenords kruttaarn Akershus.jpg|mini|Skarpenords kruttårn frå 1657{{foto|Mahlum}}]]
Blant dei bygningane som kom til i anlegget i den komande perioden var:
''Munktårnet'', kalla opp etter [[lensherre]] og statthaldar [[Christen Munk]], blei oppført ca. 1560 som kombinert kruttårn og porttårn, til erstatning for det tidlegare porttårnet Jomfrutårnet. Tårnet vart òg kalla Regalietårnet fordi kronregaliane vart oppbevart her på 1800-talet. Tårnet har to etasjar og eit kjegleforma tak beslått med kopar. Det vart restauret på 1920-talet av Sinding-Larsen.<ref name=verneplan9.1/> 

''Blåtårnet'' i tegl ligg i borggarden og er frå 1623. Det vart reist som trappehus for Sørfløyen og som kyrkjetårn. Tårnhetta er dekt i [[bly]]. Tårnet har fem etasjar. Det vart restaurert ved Sinding-Larsen og fekk ny støypt vindeltrapp ved Arneberg.<ref name=verneplan9.1/> 

''Romeriksfløyen'' fekk ein ekstra etasje i 1633 til mellom anna kontor til statthaldaren. 

Tårnbygninga ''Romerikstårnet'' kom til på same tid.  Tårnet er i tegl med blyglasvindauge, og har ei spiss tårnhette med koparplate. Tårnhetta er ein rekonstruksjon frå rundt 1920 ved Sinding-Larsen, som restaurerte tårnet. I den perioden Arneberg stod for restaureringa fekk tårnet ei ny støypt vindeltrapp.<ref name=verneplan9.1/> 

''Sørfløyen'' vart restaurert utover på 1600-talet og fekk fleire representasjonsrom i staden for den gamle hallen i Nordfløyen. Fleire av romma i Sørfløyen fekk golvfliser, utskore panelar, kaminar med [[ornamentikk]], og takhimlingar med stukkatur. Romma fekk nye møbel, måleri og veggteppe.

[[Akershus slottskyrkje|Slottskyrkja]] i Sørfløyen vart ominnreia først i 1620-åra av Kristian IV, og seinare i åra 1738–1742.

''Festningsporten'' er frå 1653 med bru over dagens [[Kongens gate i Oslo|Kongens gate]] til dagens ytre festningsområde. I 1744 fekk porten ny gavl - den noverande - og i 1848 vart det føyd til vindebru med heisanordning. Det siste var ved [[Balthazar Nicolai Garben]].<ref name=verneplan9.1/> 

''Skarpenords kruttårn'' er frå 1657, også kalla Store kruttårn og Escarpe du Nords kruttårn, reist i brotsteinmur og tegl i tre etasjar og [[valmtak]]. På utsida er ei steinplate med [[monogram]]met til Fredrik III og årstalet 1657. Bygninga har ein underjordisk gang som forbind han med Blykjellaren frå rundt same tid.<ref name=verneplan9.1/>

== Kommandantar ==
=== Høvedsmenn (utval) ===
* 1497-1498 [[Knut Alvsson]]
* 1499-1502 [[Peder Griis]]
* 1527-1533 [[Mogens Gyldenstjerne]]
* 1556-1572 [[Christen Munk]]

Frå 1572 var [[statthaldaren]] også øvstkommanderande på Akershus festning.

=== Militære kommandantar ===
Årstalet er året vedkommande vart utnemnd.<ref name=STM111>Stephan Tschudi-Madsen side 111 ff</ref>
{{kolonnar|col1=
* [[1629]] [[Ove Gedde]]
* [[1654]] [[Georg Reichwein]]
* [[1662]] [[Hans Jacob Schort]]
* [[1670]] [[Michael Opitz]]
* [[1676]] [[Frants Eberhard von Speckhan]]
* [[1679]] [[Ejler Jensen Visborg]]
* [[1680]] [[Hans Brostrup Schort]]
* [[1687]] [[Anthony Coucheron]]
* [[1690]] [[Nikolaj de Seve]]
|col2=
* [[1706]] [[Hans Frederik Legel]]
* [[1708]] [[Ernst Bugislav Waldau]]
* [[1709]] [[Johan Frederik Münnich]]
* [[1711]] [[Nikolaj Sibbern]]
* [[1712]] [[Jørgen Christopher von Klenow]]
* [[1719]] [[Georg von Bertouch]]
* [[1740]] [[Johan Frederik Leben]]
* [[1744]] [[Jonas Bjørnsen]]
* [[1762]] [[Frans Grabow]]
|col3=
* [[1772]] [[Christopher Frederik Ingenhaeff]]
* [[1774]] [[Hans Jacob Henning Hesselberg]]
* [[1806]] [[Frederik Gottschalk von Haxthausen]]
* [[1919]] [[Karl Bull]]
* [[1936]] [[Jacob Hvinden Haug]]
* [[1945]] [[Johan Beichmann]]
* [[1968]] [[Christian Roy Kaldager]]
}}

== Kjelder ==
{{fotnoteliste}}
=== Litteratur ===
*{{Kjelde bok| forfattar= Christian Borhaven| utgjeve= 1999| tittel= Guide til Akershus festning| stad= Oslo| forlag= Forsvarets bygningstjenste| isbn=8279720022 | url=http://www.nb.no/nbsok/nb/84b4fc79670ab1de8e207a5285fd96bb.nbdigital?lang=no#0}}
*{{Kjelde bok | forfattar = [[Stephan Tschudi-Madsen]] (1923-2007) | utgjeve = 1999 | tittel = Akershus: vårt riksklenodium 700 år | isbn = 8203223559 | stad = Oslo | forlag = Aschehoug | url = http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2011011020005}}
* [[Knut Are Tvedt]] (red): ''[[Oslo byleksikon]]'', Kunnskapsforlaget 2010, ISBN 978-82-573-1760-7

== Bakgrunnsstoff ==
*{{kulturminne|86131}}
*{{kulturminne|163311}}
{{commons2|Category:Akershus Fortress}}

[[Kategori:Festningar i Noreg]]
[[Kategori:Museum i Oslo]]
[[Kategori:Noreg under andre verdskrigen]]
[[Kategori:Freda bygg i Oslo]]
[[Kategori:Slott i Oslo]]
[[Kategori:Kulturminne i Oslo]]
[[Kategori:Utvalde artiklar 2017]]
Attende til Akershus festning.
Henta frå «https://nn.wikipedia.org/wiki/Akershus_festning»