Trierarchuncus
Trierarchuncus prairiensis is een theropode dinosauriër, behorende tot de Maniraptora, die tijdens het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Noord-Amerika.
Vondst en naamgeving
[bewerken | brontekst bewerken]Van 1980 af werden in Montana skeletelementen ontdekt van een alvarezsauride. Eén vondst werd in 1998 gemeld in de wetenschappelijke literatuur en vertegenwoordigde toen de eerste ontdekte alvarezsauride uit Noord-Amerika.
In 2020 werd de typesoort Trierarchuncus prairiensis benoemd en beschreven door Denver Warwick Fowler, John Paul Wilson, Elizabeth Anne Freedman Fowler, Christopher R. Noto, Daniel Anduza en John Robert Horner. De geslachtsnaam is een combinatie van het Oudgrieks trierarch, de kapitein van een trireem, en het Latijn uncus, "haak". De naam is een verwijzing naar Kapitein Haak, de aartsvijand van Peter Pan, en naar de meer gekromde duimklauw van het dier. De soortaanduiding verwijst naar de herkomst van de prairie.
Het holotype MOR 6622, is in 2006 bij de Lone Tree Creek nabij Jordan, Garfield County, door Rebecca Schaff gevonden in een laag van de Hell Creek Formation die dateert uit het laatste Maastrichtien, zesenzestig miljoen jaar oud. Het bestaat uit een tweede kootje van een eerste vinger, de "duimklauw". Het betreft wellicht een volwassen exemplaar. Ook bij Jordan werd in 2010 door Denver Fowler duimklauw MOR 3098 ontdekt en deze werd aan de soort toegewezen. Dat laatste geldt ook voor duimklauw BDM 001 die in 2015 door Wilson gevonden werd bij Glasgow, Valley County. Beide toewijzingen waren onder voorbehoud en zouden jonge dieren betreffen. Een nog grotere twijfel riep de identiteit op van ander alvarezsauride materiaal uit Montana dat gedetermineerd werd als een Alvarezsauria indeterminata. Het betreft MOR 2920, een derde middenvoetsbeen in 2000 door Nathan Mhyrvold ontdekt; BDM 002, de onderzijde van een linkerspaakbeen en UCMP 154584, een schaambeen en een stuk zitbeen. Dit laatste specimen werd in 1998 beschreven. De vondsten, alle van verschillende individuen, vertegenwoordigen dieren van ook een verschillende ouderdom. De duimklauwen zijn wellicht te ordenen als een groeireeks. De alternatieve hypothese dat het om verschillende taxa zou gaan, werd verworpen.
Beschrijving
[bewerken | brontekst bewerken]De directe verwanten van Trierarchuncus zijn vrij kleine dieren van zo'n anderhalve meter lengte en de gevonden resten wijzen ook op ongeveer zo'n grootte.
De beschrijvers stelden enkele onderscheidende kenmerken vast. Twee daarvan zijn autapomorfieën, unieke afgeleide eigenschappen. De trog op de onderzijde van de duimklauw loopt richting basis tot aan het onderste niveau van de doorborende foramina maar loopt niet tussen deze door. Aan de onderzijde van het spaakbeen is de inkeping tussen de bovenzijde van de bult voor de aanhechting van het kapsel en het vergroeiingsvlak met de ellepijp bijzonder breed, tweemaal breder dan bij Mononykus.
Verder is er een unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. Bij de duimklauw is ter hoogte van de foramina op de onderzijde de zijrand sterk ingedeukt, welke deuk per zijde 10% van de breedte van de klauw op dat punt uitmaakt, zodanig dat deze openingen sterk naar de middellijn van de klauw verplaatst zijn. De basis van de duimklauw is sterk verruwd in de vorm van uitstekende sporen. Bij de duimklauw is de bult voor de aanhechting van de pees van de strekkende spier relatief glad. Bij de duimklauw heeft de bult voor de aanhechting van de pees van de strekkende spier de vorm van twee kleine verheffingen. Bij de duimklauw is het gewrichtsvlak iets zijdelings toegeknepen, meer dan bij Albertonykus maar minder dan bij Mononykus, zodat een zwakke vlindervorm ontstaat.
Indien de duimklauwen inderdaad een groeireeks vormen, nam tijdens de rijping de kromming daarvan toe. Dit verschijnsel was bij alvarezsauriden niet eerder onderkend wegens het zeer onvolledige materiaal.
Fylogenie
[bewerken | brontekst bewerken]In 1998 werd nog gedacht dat alvarezsauriden vogels waren. Deze hypothese is later verlaten. In 2020 werd Trierarchuncus binnen de Alvarezsauridae in de Parvicursorinae geplaatst. Een kladistische analyse leverde slechts een grote polytomie of "kam" op zodat de nauwere verwantschapen nog onduidelijk zijn.
Het volgende kladogram toont de positie van Trierarchuncus in de evolutionaire stamboom volgens het beschrijvende artikel.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Trierarchuncus is de jongste alvarezsauride die bekend is, een leefgenoot van Tyrannosaurus en Triceratops, en werd vermoedelijk uitgeroeid door de meteorietinslag aan het einde van het Krijt.
Literatuur
[bewerken | brontekst bewerken]- Hutchinson, J.R., Chiappe, L.M., 1998, "The first known alvarezsaurid (Theropoda: Aves) from North America", Journal of Vertebrate Paleontology 18: 447–450
- Denver W. Fowler; John P. Wilson; Elizabeth A. Freedman Fowler; Christopher R. Noto; Daniel Anduza & John R. Horner, 2020, "Trierarchuncus prairiensis gen. et sp. nov., the last alvarezsaurid: Hell Creek Formation (uppermost Maastrichtian), Montana", Cretaceous Research