Erkertoren

Een erkertoren of arkel, ook wel spietoren, peperbus of sentinel genoemd, is een rond of veelhoekig, overhangend torentje dat van de 12e^[1] tot en met de 16e eeuw aan of op een muur of vestingwal van oude verdedigingswerken gebouwd werd. Bij gebouwen in Neogotische en Eclectische stijl komt dit type ook voor. Kenmerkend van een erkertoren is dat deze toren zich niet verheft vanaf het maaiveld, maar op hoger niveau uit de gevel ontspruit.^[2] Een grote toren met daaraan vast verschillende erkertorentjes wordt wel een Praagse toren genoemd.

Kenmerken

Een erkertoren kwam vaak op de hoek van twee gevels voor, maar kon ook in het midden van een gevel geplaatst zijn. De erkertoren was meestal van relatief klein formaat en diende ter bescherming van een schildwacht. Door het vrije zicht op de omgeving van het vestingwerk bood de erkertoren tevens een uitstekend observatiepunt voor wachters.

Erkertorentjes werden vaak uitgerust met schietgaten en kantelen. Zelfs aan de oudste verdedigingswerken uit de Middeleeuwen zijn erkertorentjes gebouwd. Eugène Viollet-le-Duc neemt in zijn Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVe siècle aan dat deze eerste erkertorens van hout gemaakt waren, die slechts in tijden van oorlog aan de muren bevestigd werden.^[3]

Voorbeelden van erkertorens

In België kan men in de stad Gent de Peperbus zien, een erkertoren aan de Isabellakaai, een restant van een zeventiende-eeuwse verdedigingsmuur. Als voorbeeld van een gebouw in Nederland met erkertorens kan Kasteel Schaloen te Oud-Valkenburg in Zuid-Limburg dienen, waarbij zowel op de hoeken alsook in het midden van een gevelpartij exemplaren voorhanden zijn.

Galerij van voorbeelden bij muren en gevels

Kasteel Doornenburg
De rechtertoren is een erkertoren (Kasteel Schaloen)
Stadskasteel Zaltbommel
Oude Stadhuis van Kampen
Stadhuis in Middelburg
Mariapark, Sittard
Kasteel van Hunedoara in het Roemeense Transsylvanië
Zijgevel van de Ridderzaal op het Binnenhof in Den Haag
Stadhuis van Gouda
Binnenplaats Slot Neuschwanstein

Galerij van voorbeelden bij torens

De Dijkpoort in Hattem.
Klokkentoren van het Vredespaleis in Den Haag
De Sint-Augustinuskerk (Elsloo)
Toren Natiënhuis in Antwerpen
Oude Raadhuis in Praag
Kruittoren in Praag
Tynkerk in Praag
Sint Hendrikstoren in Praag
Stadhuis van de Nieuwe Stad in Praag
Toren van de Karelsbrug naar de Oude Stad van Praag
Malá Stranatoren in Praag
Toren hoofdgebouw Universiteit in Glasgow

Zie ook

Zie de categorie Bartizans van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Bronnen, noten en/of referenties

Voor deze tekst over Erkertoren is (o.a.) de 11^e editie van de Encyclopædia Britannica (1911: Engelstalige Wikisource) als bron gebruikt. Door tijdverloop bevindt deze editie zich in het publiek domein.

↑ Annie Gay: Châteaux et demeures du Jura. Editions Cabedita, Yens [u. a.] 1998, ISBN 2-88295-234-1, S. 14.
↑ Leurs, Hendrik e.a.: Bouw- en Vastgoedlexicon, Uitgeverij Primento, 2015 ISBN 9782804456061. Gearchiveerd op 3 maart 2021.
↑ E. Viollet-le-Duc: Dictionnaire raisonné de l'architecture franc̜aise du XIe au XVIe siècle. Bd. 5, S. 115.

[1] Annie Gay: Châteaux et demeures du Jura. Editions Cabedita, Yens [u. a.] 1998, ISBN 2-88295-234-1, S. 14.

[2] Leurs, Hendrik e.a.: Bouw- en Vastgoedlexicon, Uitgeverij Primento, 2015 ISBN 9782804456061. Gearchiveerd op 3 maart 2021.

[3] E. Viollet-le-Duc: Dictionnaire raisonné de l'architecture franc̜aise du XIe au XVIe siècle. Bd. 5, S. 115.

[1]

[2]

[3]