Brontekst bekijken van Guanchen

U hebt geen toestemming om deze pagina te bewerken, want:
Uw IP-adres bevindt zich in een bereik dat op alle wiki’s van de Wikimedia Foundation geblokkeerd is.
Deze blokkade is ingesteld door ‪Superpes15‬. De opgegeven reden is No open proxies .
Aanvang blokkade: 10 feb 2024 12:40
Einde blokkade: 10 feb 2026 12:40
Uw huidige IP-adres is 142.171.178.55. Het geblokkeerde bereik is 142.171.0.0/16.
Vermeld alle bovenstaande gegevens als u ergens op deze blokkade reageert. Als u denkt dat u per abuis bent geblokkeerd, kunt u aanvullende informatie en instructies vinden in het algemene beleid Geen open proxy’s.
Anders kunt u om de blokkering bespreken een verzoek om beoordeling op Meta-Wiki plaatsen. U kunt ook een e-mail sturen naar de VRT-wachtrij van de stewards op stewards@wikimedia.org met daarin alle bovenstaande gegevens.
U kunt de brontekst van deze pagina bekijken en kopiëren.
[[Bestand:Idolo guanche Museo Canario.jpg|thumb|Guanchesculptuur in Las Palmas ([[terracotta]])]]
[[Bestand:Belmaco z16.jpg|thumb|Rotstekeningen in Cueva de Belmaco]]
[[Bestand:Pueblo Chico Guanchen2.jpg|thumb|Miniatuurvoorstelling in Pueblo Chico in [[La Orotava]], [[Tenerife (Canarische Eilanden)|Tenerife]]. Deze is in 2015 gesloten.]]
[[Bestand:Cima garajonay 19-07-2006.JPG|thumb|Reconstructie van een Guancheheiligdom op [[La Gomera (Spanje)|La Gomera]]]]
[[Bestand:Buracas z05.jpg|thumb|Cueva de Buracas, La Palma]]
[[Bestand:Momia guanche museo santa cruz 27-07.JPG|thumb|Mummie van een Guanche (Archeologisch Museum Santa Cruz de Tenerife)]]
'''Guanchen''' (ook: '''Guanchis''' of '''Guanchos''' of '''Igwanciyen''' in het [[Berbertalen|Berbers]]) zijn de oorspronkelijke [[Berbers]]e bewoners van de [[Canarische Eilanden]], in het bijzonder van [[Tenerife (Canarische Eilanden)|Tenerife]]. De benaming komt van ''Guanchinet'', wat een samentrekking is van twee woorden uit de taal van de oorspronkelijke inwoners: ''Guan'' (mens) en ''Chinet'' ([[Tenerife (Canarische Eilanden)|Tenerife]]) en betekent dus mens van Tenerife. Volgens [[Nunez de la Pena|Núñez de la Peña]] hebben de Spanjaarden dit verbasterd tot ''Guancho''.

In strikte zin waren de Guanchen alleen de oorspronkelijke bewoners van Tenerife, maar in de loop van de tijd werd deze naam als ''[[pars pro toto]]'' gebruikt voor de oorspronkelijke bewoners van alle zeven eilanden.

Voor de oorspronkelijke bewoners van de andere Canarische Eilanden worden tegenwoordig in Spanje de volgende benamingen toegepast:
* [[Ferro (Canarische Eilanden)|El Hierro]]: Bimbaches
* [[La Palma (eiland)|La Palma]]: Benahoarieten (Spaans: ''Benahoares'') of Auarieten
* [[La Gomera (Spanje)|La Gomera]]: Gomerieten of Gomeros
* [[Gran Canaria]]: Canarios
* [[Fuerteventura]] en [[Lanzarote]]: Majos

De Spanjaarden beschreven hen als lange mensen (rond 1,80 meter lang), met enigszins dikke lippen, blond haar en blauwe ogen. Ook leefden de Guanchen volgens de oudste beschrijvingen nog in het [[stenen tijdperk]], met een [[Neolithicum|neolithische]] cultuur met weinig ontwikkelde landbouw en met slechts een eenvoudig pictoraal schrift. De taal die gesproken werd staat nu bekend als [[Guanche]]. Als overblijfselen van de Guanchecultuur zijn onder meer bewaard gebleven: grotten, aardewerk, [[petroglief]]en en de gefloten taal [[Silbo]].

== Herkomst ==
Vanwege hun afwijkende [[fysiologie]] en uiterlijk ten opzichte van de mensen uit [[Spanje]] of [[Noord-Afrika]] was de oorsprong van de Guanchen lange tijd onderwerp van speculatie en discussie.

=== Vikingen ===
Een vroegere theorie was dat het hier afstammelingen betrof van verdwaalde [[Vikingen]], die hetzelfde haar, dezelfde ogen en lange bouw hadden. Uit archeologische opgravingen bleek echter dat er al Guancho-[[koning (titel)|koningen]] waren in de achtste eeuw, ver voor de periode van de Vikingentochten.

=== Vroege moderne mens===
Een andere theorie is dat de Guanchen afstamden van [[vroege moderne mens]]en uit Noord-Afrika, die daar mogelijk al tijdens het [[Ibéromaurusien]] aangekomen zouden zijn. [[Plinius de Oudere]] stelde echter, op grond van het relaas van [[Juba II]], koning van Mauretanië, dat de [[archipel]] onbewoond was toen de [[Carthago|Carthagers]] er onder bevel van [[Hanno (ontdekkingsreiziger)|Hanno]] (de Zeevaarder) voet aan wal zetten. Wel zouden ze de ruïnes van grote gebouwen hebben gezien. Dit suggereert dat de Guanchen niet de eerste bewoners zouden zijn geweest. Uit het ontbreken van ieder spoor van de [[islam (hoofdbetekenis)|islam]] onder de volkeren die de Spanjaarden in de archipel aantroffen, zou de conclusie kunnen worden getrokken dat de migratie van deze mensen naar het uiterste westen heeft plaatsgevonden tussen de tijd waarover Plinius schreef en de verovering van noordelijk Afrika door de [[Arabieren]].

=== Imazighen ===
Omdat de Guanchen een soort verre variant van het Berbers spraken, rees het vermoeden dat zij een zijtak vormden van de Berbers die vanaf de vroegste geschiedenis geheel [[Noord-Afrika]] bewoonden van [[Egypte (land)|Egypte]] tot de [[Atlantische Oceaan]]. Wellicht waren deze Berbers vroeger blond. Nu zijn zij, na de Arabische kolonisatieperiode door de vermenging met Arabieren en andere volkeren, eerder donker van huid en hebben zij donkere haren.

Hoewel de Guanchen dus mogelijk afstammen van Berbers, maar hun nazaten (zie [[desoxyribonucleïnezuur#Individuele verschillen in het DNA|DNA]]-vergelijking) in het algemeen geen Berbers meer spreken, zijn er toch mensen die voor de Berberse identiteit opkomen, in samenwerking met Berberse activisten in [[Noord-Afrika]].

Tegenwoordig wordt door de meerderheid van de wetenschappers de theorie, dat de oorspronkelijke bewoners van de Canarische Eilanden in meerdere immigratiegolven tussen 500 v.Chr. en het begin van de jaartelling uit  Noord-Afrika zijn geïmmigreerd, voor het meest aanvaardbaar gehouden. Voor de Guanches van Tenerife acht men dat zelfs vrijwel zeker. [[Desoxyribonucleïnezuur|DNA]]-onderzoek heeft een sterke genetische verwantschap aangetoond met Berbers uit Marokko, [[Libië]] en [[Algerije]]. Overigens is de theorie, volgens welke de eerste bewoners de eilanden koloniseerden in de tijd, dat de [[Sahara]] tot een [[woestijn]] opdroogde, dus wellicht al in het 4e of 3e millennium voor onze jaartelling, ook nog niet geheel verworpen.

== Voor de Spaanse verovering ==
=== Leefwijze, economie, [[Milieu-impact|milieu-effect]] ===
De eerste Guanchen verzamelden eetbare gewassen en vingen vis. In de loop der tijd begonnen deze mensen hun gedragspatroon te veranderen: zij begonnen omstreeks het begin van onze jaartelling vanuit hun vaderland ingevoerde [[erwt]]en, [[tarwe]] en [[gerst]] te verbouwen en gingen in groepen wonen. In de jaren die volgden ontwikkelden zij allerlei technieken zoals het cultiveren van gewassen (bonen, erwten, gerst en tarwe), het houden van vee (geiten, schapen en varkens), landirrigatie en pottenbakken. Waarschijnlijk hadden ze deze dieren, evenals de [[hond]], bij hun immigratie meegenomen. De komst van deze dieren had met zekerheid invloed op de [[ecologie]] van de eilanden. Aangenomen wordt, dat de komst van deze mensen heeft geleid tot het uitsterven van verscheidene inheemse diersoorten. Daaronder zijn de reuzenratten ''[[Canariomys bravoi]]'' ([[Tenerife (eiland)|Tenerife]]) en ''[[Canariomys tamarani]]'' ([[Gran Canaria]]) en de soms meer dan een meter grote [[Hagedissen|hagedis]] ''Gallotia goliath''. De [[veeteelt]], vooral van geiten en van een speciaal wolloos vleesschapenras, was vermoedelijk de belangrijkste agrarisch-economische activiteit. Alleen op Gran Canaria overwoog vermoedelijk de [[akkerbouw]]. Van de dieren werd ook (geiten-)wol, de huiden en de botten gebruikt voor allerlei doelen. Daarnaast vond het verzamelen van wilde kruiden plaats, en de jacht op hagedissen en vogels. De visserij beperkte zich tot kustvisserij en het verzamelen van eetbare schelpdieren.

De menselijke activiteit, zoals gebruik van brandhout, heeft geleid tot het uitsterven van verscheidene inheemse boomsoorten, waaronder op Gran Canaria een [[Dennenfamilie|dennen-]] en een [[ceder]]soort en op Tenerife een [[eik]]en- en een [[haagbeuk]]ensoort. Ook veel inheemse vogelsoorten stierven waarschijnlijk al voor de komst der Spanjaarden in de 15e eeuw uit.

===Technisch niveau ===
Het gebruik van het [[Wiel (voortbeweging)|wiel]], ook als [[pottenbakkersschijf]], was hen onbekend en dus werd al het aardewerk met de hand gevormd; bovendien kenden zij geen metaal en textiel. Daarmee was hun cultuur op technisch gebied [[neolithicum|neolithisch]], zij leefden in de [[Neolithicum|Jonge Steentijd]]. Zij hulden zich in geitenvellen. Al hun gebruiksvoorwerpen werden gemaakt van aardewerk, steen en hout. Incidenteel werd het aardewerk met eenvoudige hulpmiddelen versierd. De inheemse Canarianen van alle eilanden beschikten over voldoende [[astronomie|astronomische]] kennis om een eenvoudige [[kalender]] te kunnen toepassen teneinde de juiste tijdstippen in het jaar voor zaaien, oogsten e.d., maar ook voor godsdienstige rituelen, te kunnen bepalen en plannen. Er waren op alle eilanden plekken, waar regelmatig observaties van zon, maan en sterren plaatsvonden. Niet uitgesloten is, dat deze mensen voor hun immigratie naar de eilanden al door cultureel contact met dragers van geavanceerdere culturen over deze astronomische kennis beschikten.

Op de wanden van een aantal grotten op Gran Canaria hebben de Guanchen decoraties aangebracht in de vorm van eenvoudige schilderingen. De Guanchen waren hun kennis omtrent zeevaart kwijtgeraakt en dus was er weinig contact tussen de groepen Guanchen op de verschillende eilanden; iedere groep ontwikkelde zich op zijn eigen wijze. Men vermoedt dat de Berbers uit Noord-Afrika in rieten boten naar de eilanden zijn gevaren. Toen deze boten rot werden kon men niet meer naar het Afrikaanse continent terugvaren; op de Canarische Eilanden groeit namelijk geen riet. Bovendien wist men niet dat men van hout schepen kon bouwen.

Toen de eerste Spanjaarden op de eilandengroep verschenen woonden de meeste eilandbewoners in grotten; slechts enkele families op Gran Canaria woonden in hutten.

=== Maatschappijstructuur ===
De maatschappij van de inheemse Canarianen was [[Patriarchaat (sociologie)|patriarchaal]] en [[Matrilineaire afstamming|matrilineair]]. Er waren rangen en standen, bepaald door met name bezit van vee. Er was een elite van een beperkt aantal families, waaruit leiders voortkwamen met een status, die te vergelijken is met die van een [[koning (titel)|koning]]. Deze leiders worden in de vakliteratuur dan ook met die titel aangeduid.

Het meest bekend is de situatie kort voor en kort na de komst van de eerste Spanjaarden op Tenerife en Gran Canaria.
Op Tenerife droegen de koningen, die wellicht de grootste kuddes van hun rijk bezaten, de titel ''mencey''. Mogelijk is Tenerife naar één zo'n ''menzey'', ''Tinerfe'', genoemd. Tenerife was verdeeld in 9 koninkrijkjes. Op Gran Canaria droegen dezen de titel ''guanarteme''. Gran Canaria kende 10 ''guanartematos''. Fuenteventura was in twee door een muur van elkaar gescheiden rijkjes verdeeld. La Palma was verdeeld in 12 gebiedjes van familiehoofden, zonder sterke hiërarchie.
De eerste Spaanse bezoekers van de eilanden in de 15e eeuw maakten gewag van openbare pleinen voor [[rechtspraak]], die op Tenerife ''tagoror'' en op Gran Canaria ''sabor'' heetten. Deze rechtspraak zou extreem streng geweest zijn, met zware straffen. Het, met name in tijden van voedselschaarste, doden van baby-meisjes door de eigen moeder alsmede [[Polyandrie (sociologie)|polyandrie]] waren er vermoedelijk geen onbekende maatschappelijke praktijken.

=== Religie ===
De inheemse Canarianen vereerden verscheidene goden; op ieder eiland had zich een andere godsdienst ontwikkeld. Toch vertonen de diverse culten gemeenschappelijke trekken.

Op La Palma, El Hierro en La Gomera was er sprake van een dualisme: een belangrijke goedaardige (resp. ''Abora'' (een zonnegod), ''Eraorahan'' en ''Orahan'') en een belangrijke kwaadaardige (op La Palma de hond-god ''Iruene'', op La Gomera ''Hirguan'' geheten) godheid.

Op Tenerife was er de goedaardige oppergod Achamán (de Hemelse) en de kwaadaardige Guayota, wonend in de [[Hel (religie)|hel]], Echeide, diep in de vulkaan [[Teide]]. Er werd een aparte zonnegod, Magec, vereerd. Boeren richtten bezweringen tot hem om goede oogsten te verkrijgen. De cultus van een hemelgodin, Chaxiraxi, Zij die de hemel draagt, ging na de kerstening van de Guanchen over op [[Onze Lieve Vrouwe| de Maagd Maria]]. Op Tenerife werd ook [[voorouderverering]] beoefend. Vermoedelijk werden op Tenerife, maar incidenteel ook op Gran Canaria en El Hierro, om deze reden sommige doden [[mummie|gemummificeerd]]. De Jucancha was een kwaadaardige hond-god of -geest. Guañajé was een speciale beschermgod van de geitenkuddes.

Op Gran Canaria was Acoran de opper-, tevens zonnegod. Er werden veel natuurgeesten aangehangen, onder meer in de Tibicenas, ook weer kwaadaardige hond-geesten.

Op Fuentaventura was sprake van een cultus ter verering van een zonne- of berggod, wiens naam niet is overgeleverd. De oorspronkelijke religie van de inwoners van Lanzarote is nagenoeg onbekend.

Op alle eilanden was Beñesmen of Beñesmer het voornaamste feest. Dit vond plaats rond [[midzomer]], het [[solstitium]] van de zomer. Het was ook een oogstfeest. Vaak werden dan dieren (uit het vee) op brandstapels verbrand als [[Offer (religie)|offer]] aan de hemel- of zonnegod. Op Tenerife werden vermoedelijk bij deze gelegenheid ook [[mensenoffer]]s gebracht.

Ook als de koning was gestorven werden wel mensenoffers gebracht. De geofferden stortten zich van een rots af in zee. Ook degenen, die een overleden koning hadden gemummificeerd, moesten één jaar later op deze wijze sterven. Op Gran Canaria kwamen kinderoffers voor.

=== Talen ===
Bijzonder is, dat een aantal inheems Canarische volkeren een [[schrift]] kenden dat overeenkomst vertoonde met het Berberse alfabet van Noord-Afrika. Op grond van de gevonden inscripties, waarvan sommige van boven naar onder en andere van links naar rechts gelezen moeten worden, heeft men twee taalgroepen gedefinieerd. Een van de taalgroepen wordt beschouwd als van origine Libisch-Berbers, de andere als van oorsprong neo-Punisch ( dus met het [[Carthaags]] verwant).

== Integratie met de Spaanse overheersers ==
Veel Guanchen sneuvelden in het verzet tegen de Spanjaarden. Anderen werden gevangengenomen en verkocht als [[Slavernij|slaven]]. Velen bekeerden zich tot de [[rooms-katholieke kerk]] en mengden zich door huwelijk met de Spaanse overheersers. Tegenwoordig zijn er echter nog steeds inwoners van de Canarische Eilanden die met trots vermelden dat zij nakomelingen zijn van de Guanchen. Uit [[genetica|genetisch]] onderzoek uit de periode 2003-2008 blijkt, dat meer van de huidige inwoners van de archipel inheems [[Desoxyribonucleïnezuur|DNA]] van vrouwelijke dan van mannelijke herkomst bezitten. Na de Spaanse verovering waren er bijna geen inheemse mannen meer in leven, maar nog wel vrij veel inheemse vrouwen, die door huwelijks of andersoortig seksueel contact met Europeanen kinderen hadden gekregen.

== Musea en archeologische vindplaatsen ==
Op verschillende plaatsen kan men de overblijfselen van de cultuur van de Guanchen bestuderen:
* In [[Las Palmas de Gran Canaria]] is een museum gewijd aan deze oerinwoners: El Museo Canario.
* In de barranco van [[Fataga]] op [[Gran Canaria]] bevindt zich een openluchtmuseum met dit thema.
* In [[Santa María de Guía de Gran Canaria]] kan men historische grotten bekijken die dienden als voedselkamers.
* In het [[Nationaal park Garajonay]] op [[La Gomera (Spanje)|La Gomera]] is een reconstructie te bezichtigen van een cultusplaats van de Guanchen.
* [[Museo de la Naturaleza y el Hombre]] in [[Santa Cruz de Tenerife (stad)|Santa Cruz de Tenerife]] bezit onder meer een collectie met vele belangwekkende [[Artefact (archeologie)|artefacten]].
* [[Museo Arqueológico del Puerto de la Cruz]] in [[Puerto de la Cruz]] (Tenerife) bezit een enorme collectie aardewerk.
* In [[Fasnia]] op [[Tenerife (Canarische Eilanden)|Tenerife]] zijn vele grotwoningen te vinden.
* Op [[La Palma (eiland)|La Palma]] bezichtigen geïnteresseerde wandelaars bijvoorbeeld de grotten in het Parque Arqueológico Belmaco en het Parque Cultural La Zarza, of de [[Roque Idafe]], een rotspiek van religieus belang.

== Afbeeldingen ==
<gallery widths="200" heights="160">
Belmaco z01.jpg|Cueva de Belmaco, [[La Palma (eiland)|La Palma]]
Belmaco z09.jpg|[[Petroglief]]en: Cueva de Belmaco
Belmaco z08.jpg|Petrogliefen: Cueva de Belmaco
LaZarza z01.jpg|Cueva de Buracas, La Palma
Cenobio de Valerón 2010.JPG|Cenobio de Valerón, Gran Canaria
Museodelanaturalezayelhombre02.jpg|Aardewerk
</gallery>

==Externe links==
{{Commonsklein|Guanche}}
* {{en}}[http://www.wam.umd.edu/~tlaloc/archastro/ae26.html Artikel van Center for Archaeoastronomy]

[[Categorie:Geschiedenis van de Canarische Eilanden]]
[[Categorie:Historisch volk in Afrika]]
[[Categorie:Berbers volk]]
Op deze pagina gebruikte sjablonen:
Sjabloon:Commonsklein (bewerken)
Sjabloon:En (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Infobox/breedte (bekijk bron) (beveiligd)
Sjabloon:InterProject (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Taal-en (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Taalaanduiding (bekijk bron) (semi-beveiligd)
Sjabloon:Taalaanduiding/styles.css (bewerken)
Sjabloon:Zusterproject box klein (bewerken)
Terug naar Guanchen.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Guanchen"