Wijk bij Duurstede
Wijk bij Duurstede (ⓘ) is een vestingstad en gemeente in het zuiden van de Nederlandse provincie Utrecht.
Gemeente in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
| |||
| Situering | |||
| Provincie |  Utrecht
| ||
| Coördinaten | 51° 59′ NB, 5° 20′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 50,40 km² | ||
| - land | 47,62 km² | ||
| - water | 2,78 km² | ||
| Inwoners (1 januari 2024) |
23.953? (503 inw./km²) | ||
| Bestuurscentrum | Wijk bij Duurstede | ||
| Kernen | Cothen, Langbroek | ||
| Naam inwoners | Wijkenaren | ||
| Belangrijke verkeersaders |  
| ||
| Politiek | |||
| Burgemeester (lijst) | I.P. Meerts (PvdA) | ||
| Economie | |||
| Gemiddeld inkomen (2019) | € 28.900 per inwoner | ||
| Gem. WOZ-waarde (2019) | € 273.000 | ||
| WW-uitkeringen (2014) | 38 per 1000 inw. | ||
| Overig | |||
| Postcode(s) | 3945, 3947, 3960-3962 | ||
| Netnummer(s) | 0343 | ||
| CBS-code | 0352 | ||
| CBS-wijkindeling | zie wijken en buurten | ||
| Amsterdamse code | 10760 | ||
| Website | www.wijkbijduurstede.nl | ||
 Bevolkingspiramide (2023) | |||
| Topografische kaart | |||
| |||
| Topografische gemeentekaart van Wijk bij Duurstede, september 2022. | |||
| |||
De gemeente telt 23.953 inwoners (1 januari 2024, bron: CBS) op een oppervlakte van 50,3 km² waarvan 2,68 km² water. Door en langs Wijk bij Duurstede stromen de waterwegen Nederrijn, Lek, Kromme Rijn en het Amsterdam-Rijnkanaal.
De gemeente grenst aan de gemeenten Houten, Bunnik, Utrechtse Heuvelrug, Culemborg en Buren.
Naamsverklaring
bewerkenVoor het naamdeel Wijk worden verschillende verklaringen gegeven, zoals dat het onder meer herleid zou kunnen worden tot het Romeinse vicus, of het Germaanse wik wat weer "bocht" of "inham" betekent.[1] Het naamdeel Duurstede laat zich herleiden tot de vroegere handelsplaats Dorestad, die op zijn minst deels van Keltische oorsprong is.[2]
Geschiedenis
bewerken
Zie ook: DorestadTijdens de Romeinse tijd bevond zich op de plek van het huidige Wijk bij Duurstede aan de Rijn een Romeins castellum, wellicht Levefanum. Ook liep de noordelijke grens (limes) van het Romeinse Rijk dwars door Wijk bij Duurstede.
In de vroege middeleeuwen lag hier een van de belangrijkste handelsplaatsen van Noordwest-Europa: Dorestad. Lange tijd is aangenomen dat Dorestad rond 850 viel door aanvallen van de Vikingen. Inmiddels wordt er echter ernstig rekening mee gehouden dat natuurlijke en (kerk)politieke factoren tezamen met de verschuivende machtsverhoudingen waarschijnlijk een belangrijkere rol speelden. De Rijnbedding zou zich wat verplaatst hebben, de haven zou op dat moment ook zijn begonnen te verzanden en daarenboven kwam er een waterstijging. Het verval van Dorestad betekende een periode van bloei voor Tiel, Deventer en later Utrecht. Er zijn vele vondsten gedaan in en rond Wijk bij Duurstede uit deze geschiedenisperiodes, die te zien zijn in Museum Dorestad.
Wijk bij Duurstede kreeg in 1300 stadsrechten van Gijsbrecht van Abcoude. De plaats was gebouwd aan een in 1270 gebouwde woontoren die zou groeien tot Kasteel Duurstede. Waarschijnlijk is kort daarop ter verdediging van de stad begonnen met het aanbrengen van een aarden omwalling en omgrachting waarbij voor de omgrachting deels gebruik werd gemaakt van de oude rivierbeddingen.
Midden 14e eeuw werd de stad in oostelijke richting uitgebreid en vermoedelijk werd in dezelfde periode de stad voorzien van een stadsmuur met stadspoorten (zoals de Veldpoort) en versterkingstorens. De stadsmuur en omgrachting werden rond 1445 vernieuwd.[3]
Ligging
bewerkenDe gemeente Wijk bij Duurstede is landelijk gelegen in het midden van Nederland, direct ten noorden van de grote rivieren. Ze ligt aan de kruising van het Amsterdam-Rijnkanaal met de Lek en de splitsing van de Nederrijn in de Lek en de Kromme Rijn.
Aangrenzende gemeenten
bewerken| Aangrenzende gemeenten | ||||
|---|---|---|---|---|
 Bunnik
|
 Utrechtse Heuvelrug
| |||
|
||||
 Houten
|
||||
 Culemborg (Gld)
|
 Buren (Gld)
| |||
Indeling
bewerkenDe gemeente bestaat uit de stad Wijk bij Duurstede (18.205 inwoners) en is op 1 januari 1996 samengevoegd met de gemeenten Cothen (3.280 inwoners) en Langbroek (2.510 inwoners).[4]
Voor de wijkindeling zie wijken en buurten in Wijk bij Duurstede.
Politiek
bewerkenGemeenteraad
bewerkenDe gemeenteraad van Wijk bij Duurstede bestaat uit 19 zetels. Hieronder de behaalde zetels per partij bij de gemeenteraadsverkiezingen sinds 1994:
| Gemeenteraadszetels | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Partij | 1994 | 1998 | 2002 | 2006 | 2010 | 2014 | 2018 | 2022 |
| SamenWerkt* | - | - | - | - | - | - | - | 5 |
| VVD | 5 | 5 | 5 | 3 | 4 | 3 | 4 | 3[a] |
| BurgerBelangen | - | - | - | - | - | - | 3 | 3 |
| CDA | 4 | 3 | 4 | 3 | 3 | 2 | 2 | 2 |
| SP | - | - | - | 3 | 3 | 5 | 3 | 2 |
| Protestant-Christelijke Groepering | 1 | 2 | 1 | 2 | 2 | 2 | 3 | 2 |
| D66 | 1 | 1 | - | - | 1 | 2 | 1 | 1 |
| Duurstede voor Democratie | - | - | - | - | - | - | - | 1 |
| GroenLinks | 5 | 4 | 4 | 3 | 3 | 3 | 3 | * |
| PvdA | 2 | 3 | 2 | 4 | 2 | 1 | - | * |
| Burger Belangen Nu | 1 | 1 | 3 | 1 | 1 | 1 | - | - |
| Totaal | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 | 19 |
* SamenWerkt bestaat uit Open, GroenLinks en PvdA.
College van burgemeester en wethouders
bewerkenHet college van burgemeester en wethouders bestaat uit:
Gebouwen
bewerkenKerken
bewerken
- Sint Jan de Doperkerk aan de Markt in het oude stadscentrum, middeleeuwse pseudobasiliek met een laatgotische toren die drie geledingen zou krijgen, naar het voorbeeld van de Utrechts Domtoren, waarvan echter alleen de onderste en een klein deel van de middelste is voltooid. De kerk bezit het Kiespenningorgel uit 1631 en het Harrison & Harrisonorgel uit 1883. In het Zuidertransept staat een klein orgel van de orgelmakers Van Vulpen, de kas is gemaakt door Friedrichs.
- Rooms-katholieke Sint Johannes de Doperkerk aan de Klooster Leuterstraat in het oude stadscentrum, neogotische pseudo-basiliek naar het ontwerp van de bouwmeester Wolter te Riele, gerealiseerd in 1907 door verbouwing van een eenvoudig kerkgebouw uit het midden van de 19-de eeuw, hierna nog enkele malen verbouwd.
- kasteel Duurstede
- kasteel Groenesteyn
- kasteel Hindersteyn
- kasteel Leeuwenburg
- kasteel Lunenburg
- kasteel Rhijnestein
- kasteel Sandenburg
- kasteel Walenburg
- kasteel Weerdesteyn
- kasteel Zuilenburg
- korenmolen Oog in 't Zeil (Cothen)
- korenmolen Rijn en Lek (Wijk bij Duurstede)
Monumenten
bewerkenIn de gemeente is er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, een beschermd stadsgezicht en enkele oorlogsmonumenten, zie:
- Lijst van rijksmonumenten in Wijk bij Duurstede (plaats)
- Lijst van rijksmonumenten in Wijk bij Duurstede (gemeente)
- Lijst van gemeentelijke monumenten in Wijk bij Duurstede
- Rijksbeschermd gezicht Wijk bij Duurstede
- Lijst van oorlogsmonumenten in Wijk bij Duurstede
Kunst in de openbare ruimte
bewerkenToerisme
bewerken- Blues kroegentocht (BluesinWijk)
- Kleurrijk uit in Wijk
- PuurWijks
- Lekkodagen
- Mazijkpop
- Catch-Up Festival
- Brood en spelen
- Kerst bij Duurstede
- Wijn bij Duurstede
- Dance Behind The Wall
- Zondagmiddagconcerten in de Grote Kerk
- Evensongs in de Grote Kerk
- Maleborduur Bockbierfestival
Recreatiegebieden
bewerken- Recreatiegebied 'waarden van Gravenbol'
Verkeer en vervoer
bewerkenAfstanden
bewerken- Utrecht 22 km
- Amersfoort 23 km
- Amsterdam 64 km
Provinciale wegen
bewerkenWaterwegen
bewerken
Wijk bij Duurstede heeft een haven. Het ligt aan de volgende waterwegen:
De bussen vertrekken vanaf het Wijkse Busstation.
- U-link 41 (reguliere verbinding van en naar station Utrecht Centraal)
- Bus 56 (reguliere verbinding van en naar Amersfoort via Zeist)
- Bus 695 (spits-/schoolbus van en naar Maarsbergen)
- Veerboot Spes Futura van het Wijkse Veer vaart over de rivier de Lek en verbindt Wijk bij Duurstede met Rijswijk (Gelderland).
- Veerboot Spes Salutis van het Beusichemse Veer vaart over de rivier de Lek en verbindt Wijk bij Duurstede met Beusichem.
Sport
bewerkenWijk bij Duurstede kent een voetbalclub (CDW) en een hockeyclub (Dorsteti). Ook zijn er onder meer verenigingen voor judo, karate, tennis, basketbal, badminton, volleybal, honkbal en korfbal.
In 1955 werd het Nederlands kampioenschap wegwielrennen in Wijk bij Duurstede gehouden, Thijs Roks werd toen Nederlands kampioen.
Bekende (voormalige) inwoners
bewerkenGeboren in Wijk bij Duurstede
bewerken- Dirck van Baburen (ca. 1595-1624), kunstschilder
- Willem Verbeek (1820-1888), huisarts en hoofdredacteur van schaaktijdschrift Sissa
- Dirk Fock (1858-1941), politicus
- Gijsbertus Vonk (1889-1969), politicus
- Rie Lips-Odinot (1908-1998), Tweede Kamerlid voor de CPN
- Everhardus Jacobus Ariëns (1918-2002), hoogleraar farmacologie
- Jochem Royaards (1943-2012), acteur en regisseur
- Els van Odijk (1953-2023), kunsthistoricus
- Joost van Ginkel (1971), filmregisseur en scenarioschrijver
- Bert Slagter (1982), schrijver
Elders geboren
bewerken- Jordaan Everhard van Rheden (1822-1890), onderwijzer en amateurfotograaf.
- W.G. van de Hulst jr. (1917-2006), kunstschilder, beeldhouwer, illustrator en kinderboekenschrijver
- Wim Peters (1921-2019), journalist en burgemeester
- Jaap Bethlem (1924-2017), hoogleraar
- Karel Prior (1924-1997), radiopresentator, televisieregisseur en producent
- Anton Houtsma (1938-2014), politicus en burgemeester
- Irene van Lippe-Biesterfeld (1939), prinses. Zij woonde tot 2015 een gedeelte van het jaar in deze stad.
- Jelles Bode (1942-2012), politieagent en filelezer
- Sis van Rossem (1945-2022), kunsthistorica, columniste en presentatrice
- Leo van Veen (1946), voetballer en voetbalmanager
- Stef Stokhof de Jong (1950-2021), beeldhouwer, glaskunstenaar en textielkunstenaar
- Sierd de Vos (1959), voetbalcommentator
- Eric Balemans (1961-2021), politicus
- Jozua Douglas (1977), kinderboekenschrijver
- Wouter Hamel (1977), jazzzanger
- Peter Kuipers Munneke (1980), weerman
- Michelle Courtens (1981), zangeres en Nederlandse inzending Eurovisiesongfestival 2001[6]
- Nikkie Plessen (1985), presentatrice, actrice en model
- Mohamed El Makrini (1987), professioneel voetbalspeler
- Laura Dekker (1995), solozeilster
Fotogalerij
bewerken-
Stadsgezicht Wijk bij Duurstede -
De Runmolenpoort, die een molen en poort in een is -
Recreatiegebied Gravenbol -
-
Prinses Irenesluizen in het Amsterdam-Rijnkanaal, ten westen van Wijk bij Duurstede
Externe links
bewerken- Officiële website
- Beknopte geschiedenis Wijk bij Duurstede op website Regionaal Historisch Centrum Zuidoost Utrecht
- Noten
- Bronnen
- W.A. van Es en W.J.H. Verwers (2000), De voorgeschiedenis van Wijk bij Duurstede, blz. 25- 40, in: M.A. van der Eerden-Vonk e.a. (2000), Wijk bij Duurstede: 700 jaar stad, Uitgeverij Verloren, ISBN 9065506195
- ↑ J. van Doesburg (2000), What's in name? De naam Wijk in relatie tot de ligging en de functie van de nederzetting, blz. 68e.v. in: M.A. van der Eerden-Vonk e.a. (2000), Wijk bij Duurstede: 700 jaar stad, Uitgeverij Verloren, ISBN 9065506195
- ↑ L. Tooriaans (2005), De etymologie van Dorestat, blz. 42-53, Jaarboek Oud-Utrecht 2005, ISBN 90-71108-24-4
- ↑ J. van Doesburg (1995), De stadsommuring van Wijk bij Duurstede: resultaten van het archeologisch onderzoek "Langs de Wal"[dode link], in: Het Kromme Rijngebied, Jaargang 29-2 (juni 1995), blz. 44-51
- ↑ Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2023, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen
- ↑ VVD'ers Wijk bij Duurstede verlaten partij: 'We staan niet meer achter de landelijke VVD', RTV Utrecht, 23 april 2024. Geraadpleegd op 13 mei 2024.
- ↑ 20 jaar geleden won Michelle uit Wijk bij Duurstede het Nationaal Songfestival. www.wijksnieuws.nl (22 mei 2021). Geraadpleegd op 13 mei 2024.
