Merkur (Planet)

Merkur (Symbol: ) is de lüttste Planet vun uns Sünnsystem un togliek de Planet, de an’n dichsten bi de Sünn is. He warrt na sien Grött un sien cheemsch Tohopensetten to de terrestrischen oder eerdglieken Planeten tellt. De Sworversnellen liegt bi 3,7 m/s² He is vun de Eer ut blots swor to beobachten, vun wegen, dat he so dicht bi de Sünn steiht, ofschoonst he mehrfack in’t Johr en Winkelafstand vun ruchweg 20° na’n Oosten oder Westen vun ehr hett. Dat astronoomsche Teken för Merkur is ☿.

De Merkur in sien natürliche Klören op en Bild vun de Ruumsond MESSENGER

De Grötten vun Merkur un de Eer in’n Vergliek

Opbo

Merkur sütt för’n terrestrischen Planeten toeerst mol teemlich unintressant ut. Man, sien Opbo is bi’t naue Hinkieken teemlich sünnerlich: Vun buten maakt he en planetoloogsch-geoloogsch inaktiven Indruck as de Maand, wiel dat Binnere vun’n Merkur mehr so utsütt as dat vun de geoloogsch bannig dynaamschen Eer.

Atmosphäär

Merkur wiest keen Atmosphäär in’n „normalen“ Sinn op. De Merkuratmosphäär is neemlich dünner as dat beste Vakuum, dat in’t Labor maakt warrn kann. Se gifft dorüm de glieke fre’e Sicht as de Maandatmosphäär. De Waterstoff (22 %) un dat Helium (6 %) in de Atmosphäär sünd wohrschienlich ut den Sünnwind kamen. Suerstoff (42 %), Natrium (29 %) un Kalium (0,5 %) sünd dorgegen woll ut Material vun de Böverflach freesett worrn. De Prozentangaven sünd Afschätzen vun de Volumenandelen, de aver nich nau sünd. An’n Bodden liggt de Druck vun de Gashüll bi blots ruchweg 10⁻¹⁵ Bar. Se hett en Gesamtmasse vun jüst mol 1000 kg

Gasmolekülen kann de Merkur nich lang si sik hollen vun wegen de grote Hitt un de siete Gravitatschoon. Dorüm verflüchtigt sik Gas gau dör Fotoevaporatschoon in dat Weltall. Dat Rebeet vun de Atmopshäär, woneem dat glieke bi de Eer passeert, warrt Exosphäär nöömt. Dat is dat Rebeet, woneem Uttuusch mit den Ruum twüschen de Planeten stattfinnt. En fröhe Atmosphäär, de dör Utgasen vun dat Binnere vun’n Planeten entstahn is, hett de Merkur al lang nich mehr. Op de Böverflach sünd ok keen Sporen to finnen, dat op Merkur fröhe Erosion dör Wind oder Water stattfunnen hett. Vun wegen, dat en richtige Gashüll fehlt, de för en Utgliek vun de Böverflachtemperaturen sorgen künn, sünd de Ünnerscheden vun de Temperaturen bi Merkur bannig groot twüschen de Dag- un de Nachtsiet. Wiel na de Sünn hen Temperaturen bit to 467 °C vörkamt, geiht se op de Nachtsiet op bit to −183 °C rünner.

Böverflach

De Rebeden vun de Böverflach, de vun Mariner 10 karteert worrn sünd.

De Planet Merkur is op sien Ümloopbahn dicht bi de Sünn swor antostüern, vun wegen den Gefahr dör den dullen Sünnwind. Opstunns hebbt dorüm eerst twee Ruumsonden – Mariner 10 un MESSENGER – den Planeten besöcht un neger studeert. De Sond Mariner 10 is in de 1970er Johren dreemol an Merkur vörbiflagen, künn dorbi aver blots ruchweg 45 % vun de Böverflach karteeren. De Merkursond MESSENGER hett gliek bi ehrn eersten Vörbiflaag in’n Januar 2008 en poor vun de Rebeden fotografeert, de Mariner 10 nich mitkregen hett. De Afdecken güng dormit op 66 % hooch. Mit ehr tweet Swing-by-Manöver in’n Oktober 2008 is de Afdecken op 95 % stegen.

De Böverflach is maandgliek: se is överseiht vun Inslagkraters un besteiht ut Steen, de ruug, löckerig un düster is un dat Sünnlicht blots to’n lütten Deel reflekteert. De sphäärsche Albedo bedriggt in’n Dörsnitt 0,06, d. h. dat de Böverflach blots 6 % vun’t infallen Licht wedder torüchstrahlt. Merkur is dormit sogor noch ’n beten düsterer as de Maand.

De Strukturen, de op de Böverflach to sehn sünd, hebbt sik gegensietig stöört. Dorüm künnt de bedüdenen Begeevnissen op Merkur vun de Tiet her in en Reeg bröcht warrt, jüst so as bi’n Maand un bi’n Mars. Anteken vun Platentektonik gifft dat keen in de Rebeden, de aflicht worrn sünd. Dorför hett de MESSENGER-Sond aver vele Henwiesen op vulkaansche Aktivität funnen.

Kraters

De ölven gröttsten vun de siet Mariner 10 bekannten Merkurkraters
Naam	Dörmeter (km)	Koordinaten
Caloris-Becken	1550	30,5° N;  189,8° W
Beethoven	643	20,8° S;  123,6° W
Dostoevskij	411	45,1° S;  176,4° W
Tolstoj	390	16,3° S;  163,5° W
Goethe	383	78,5° N;  044,5° W
Shakespeare	370	49,7° N;  150,9° W
Raphael	343	19,9° S;  075,9° W
Homer	314	01,2° S;  036,2° W
Monet	303	44,4° N;  010,3° W
Vyasa	290	48,3° N;  081,1° W
Van Eyck	282	43,2° N;  158,8° W

De Böverflach vun Merkur is över un över mit Kraters bedeckt. De Verdelen vun de Inslagkraters is evenmatiger as op’n Maand un den Mars. Dorut lett sik sluten, dat de Böverflach en gliematig Öller hett, dat teemlich hooch wesen mutt. En vun de Grünnen vör de hoge Dicht an Kraters is de bannig dünne Atmosphäär, de nich in de Laag is, indringen Lüttkörpers aftobremsen. De grote Tall vun Kraters op en Flach, wat as en Maat för dat Öller vun de Köst hernahmen warrt, düüt op en düchtig olle Böverflach hen, de sik mööglicherwies siet Billn un Verklamen vun’n Merkur vör ruchweg 4,5 bit 4 Milliarden Johren kuum mehr ännert hett.

Klöörverstarkte Opnahm vun Merkur dör de Ruumsond Mariner 10.

So as bi’n Maand wiest de Merkurkraters en Saak op, de tyypsch is för Strukturen, de dör’n Impakt (Inslag) tostannen kamen sünd, neemlich dat Material, dat rutsleudert worrn un wedder torüchfallen is un sik denn üm den Krater rüm as’n Bulten ansammelt hett. Mitünner is dat ok in Form vun radiale Strahlen passeert, jüst so as man ok de Strahlensystemen op’n Maand kennt. De spekenordigen Strahlen as ok de Middelkrater, worut se togang kaamt, sünd heller as dat ümgeven Material vun wegen dat sietere Öller. De eersten Beobachten vun de Strahlen op’n Merkur sünd mit de Radioteleskopen vun de Arecibo-Steernwacht un vun Goldstone maakt worrn, as ok mit Help vun dat Very Large Array (VLA) vun de natschonale Radiosteernwacht vun de USA.

De eerste Krater, de bi’t Negerkamen vun Mariner 10 kennt worrn is, weer de 40 km brede aver düchtig helle Strahlenkrater Kuiper (rechts in’t Bild). De Krater hett sien Naam vun den nedderlännschen-US-amerikaanschen Maand- un Planetenforscher Gerard Kuiper kregen, de to de Mariner-10-Kru höört hett, man noch vör ehr Ankamen bi Merkur dood bleven is.

Merkur bi’n eersten Fly-by vun de MESSENGER-Sond an’n 14. Januar 2008. Baven rechts Caloris Planitia.

In’n Noorden vun’n Äquater liggt Caloris Planitia. Dat is en bannig groot, kreisförmig aver teemlich siet Becken mit’n Dörmeter vun üm un bi 1550 km. Dat is dormit de gröttste bekannte Sturktur op’n Merkur. Wohrschienlich is dat vör ruchweg 3,8 Mrd. Johren vun en mehr as 100 km groten Impaktkörper tüügt worrn. De Inslag weer so dull, dat dör de seismischen Bülgen üm de Inslagsteed mehrere konzentrische Ringwallen opsmeten worrn sünd, un ut dat Binnere vun’n Planeten Lava utströömt is. De vulkaanschen Struturen, de vun MESSENGER nee opdeckt worrn sünd, leegt sünners in’t Ümfeld dorvun un ok in’t Becken sülvst. Dat Binnere vun’t Becken lett, as wenn dat vun dat Magma utfüllt worrn is, so as dat bi de Marebeckens op’n Maand ok is. De Bodden vun’t Becken is prägt vun konzentrische Rillen, de utseht as’n Teelschiev un vun de Grött her vergliekbor sünd mit dat Multiringsystem op’n Maand, woneem dat Mare Orientale in de Mitt liggt. Dat siete Caloris-Becken warrt vun de Caloris Montes afgrenzt, unregelmatige Kedenbargen, de jemehr Tippen bit üm un bi 1 km hooch reckt.

Evenen

Dat gifft noch wietere flache Deepevenen, de utseht as de Maria (Mtl. vun lat. mare „Meer“, „De See“) vun’n Maand. Op’n Maand warrt ünner den Begreep de gladden, düsteren Basaltflachen tosamenfaat, de in vele Kraters un Becken to finnen sünd. Se sünd tostannen kamen, as Lava ut Boddenspleten opstegen un denn verklaamt is. Op’n Merkur sünd disse gladden Evenen aver nich so düster as de Maandmaria. Ünner’n Streek schient se lütter to wesen un dat gifft dorvun ok weniger. Se leegt bi Merkur all op de Noordhalfkugel in’t Rebeet üm dat Caloris-Becken. Se warrt hier ünner den Begreep Planitia (lat. för „Deepeven“) tosamenfaat.

Dat sik de Planitiae op Merkur nich dör en düstere Klöör vun de Ümgegend aftekent, as dat bi de Maria vun’n Maand is, warrt dormit verkloort, dat in de Lava weniger Iesen un Titan binnen is. Man, dat föhrt to de Fraag, woneem de hoge middlere Dicht herkummt, de mehr för en teemlich groten metallschen Karn snackt, de vör allen ut Iesen bestahn müss. Düstere Boddens sünd dör MESSENGER in’t Caloris-Becken blots as Füllen in lüttere Kraters funnen worrn. Ofschoonst dorför en vulkaanschen Oorsprung annahmen warrt, wiest de Meetdaten aver ok dor blots en lütten Andeel an Iesen, wat nich dat is, wat een bi disse Oort vun Steen vermoden de. Iesen kummt in de Böverflach vun’n Merkur blots mit bit to 6 % vör.

Sünnerheiten

Dat gifft twee Formatschonen, de blots op de Merkurböverflach to finnen sünd. Dat eerste is en sünnerbor chaotisch utsehn Rebeet ut unregelmatige Bulten, de bit to 1 km hooch warrt un vun Dalen dörsneden warrt. Disse Struktur liggt nipp nau gegenöver vun’t Caloris-Becken. De Wetenschopllers glöövt, dat dat vun’t Fokusseeren vun de seismischen Energie bi’n groten Inslag kummt, de dat fröhere Relief vun dat Antipodenrebeet tonichten maakt hett. Dat Rebeet is ruchweg fiefmol so groot as Düütschland un dormit üm un bi gliek groot as dat Caloris-Becken.

Rupes Discovery, de längste Pielstoop, tütt sik över 400 km dör Evenen un Kraters.

Rupes Discovery in’n schemaatschen Dweersnitt

Dat tweete sünd piele Anbargen un Stopen, de mehrere hunnert Kilometer lang sünd un bit to 2 km hooch. Se wiest op Merkur den gröttsten Ünnerscheed vun de Hööch op. In de Astrogeologie warrt se as Rupes (lat. för „Anbarg“, „Pielwand“). Se sünd sütje wunnen un teht sik dweer dör Evenen un Kraters. Bi disse Strukturen hannelt sik dat üm Överschuven vun de Köst. Kraterdelen sünd ok na de Siet gegenenanner schaven, wat op en horizontale Bewegen hendüüt. Dat warrt annahmen, dat disse Överschuven tostannen kamen sünd, as de hele Planet to Anfang tosamenschrumpelt is.

De in de Planetengeologie bekannte US-amerikaansche Geoloog Robert G. Strom hett afschätzt, dat de Merkurböverflach üm ruchweg 100.000 km² lütter worrn is. Dat is gliekbedüden mit en Afnehmen vun’n Radius üm 2 km. Dat hangt tosamen mit dat Afköhlen vun’n Planeten na sien Entstahn, as he noch bannig hitt weer. Jüst as bi de Eer un bi’n Maand, so warrt ok bi’n Merkur annahmen, dat he dör de velen Asteroideninslääg düchtig ophitt worrn is. Disse Afsnitt vun de Entwickeln güng bit vör ruchweg 3,8 Milliarden Johren un is mit dat „Grote Bombadeeren“ to Enn’ gahn, so dat de Köst afköhlen un verklamen künn. Eenige vun de lappten Anbargen sünd bi’t Afklingen vun’t Bombadeeren wedder deelwies tonichten maakt worrn – se sünd also öller as de Kraters, de jem dörbreken doot. De Tiet vun dit Schrumpeln warrt na den Grad vun de Weltruum-Erosion dör vele lüttere Inslääg dorna op ruchweg 4 Milliarden Johren annahmen, also wiel de Tiet, as de mareglieken Evenen tostannen kamen sünd.

En annern Ansatz geiht dorvun ut, dat disse tektonischen Aktivitäten bi’t Tosammentrecken op de Tiedenkraft vun de Sünn torüchgaht. Dör ehr Inwirken is de Egenrotatschoon vun Merkur vun en högere, nich bunnen Snelligkeit op de hüütige Rotatschoonsperiood rünnerbremst worrn. Dorför snackt ok, dat sik disse Strukturen, so as ok en Reeg vun Bargrüchen un Rinnen, mehr in meridionale Richt as in Oost-West-Richt teht.

Na’t Fasterwarrn vun de Böverflach sünd lütte Reten tostannen kamen, de sik mit annere Strukturen as Kraters oder siete Deepevenen överlagert hebbt. Dat is’n kloren Henwies dorop, dat de Reten jünger wesen mööt as de annern Strukturen. De Vulkanismus op Merkur hett also ophöört, as sik de Kompresschoon vun de Hüll instellt hett, so dat de Utgäng vun de Lava togahn sünd. Mangeiht dorvun ut dat dat in de Tiet twüschen 700 bit 800 Mio. Johren vun de Merkurhistorie passeert is. Dorna geev dat blots noch enkelte Inslääg vun Kometen un Asteroiden.

En wietere Sünnerheit in’n Vergliek to’n Maand sünd de so nöömten Twüschenkraterevenen op Merkur. De Maandböverflach is ok mit gröttere Kraters teemlich sättigt. Dorgegen gifft dat op Merkur twüschen de groten Kraters ok teemlich gladde Evenen mit Hoochlandcharakter, de blots en poor Kraters mit Dörmeters ünner 20 km opwiest. Op Merkur is dat de fakenste Tyyp vun Böverflach. Eenige Forschers glöövt, dat dat de oorsprüngliche un eenigermaten unverännerte Böverflach vun’n Merkur is, wiel annere dorvun utgaht, dat dat to Anfang vun’n Merkur en grootrüümigen Vulkanismus geven hett, de dat hele Rebeet wedder even maakt hett. Dat gifft Anteken dorför, dat sik in disse Evenen noch de Resten vun gröttere un ok vele dubbelte Ringwallen afteken doot.

Ies op’n Merkur

Ut Radarünnersöken hett sik wiest, dat dat in de Poolrebeden angahn künn, dat dor in lütte Megnden Wateries to finnen wesen künn. Vun wegen dat de Rotatschoonsass vun Merkur mit 0,01° so goot as pielliek to de Bahneven steiht, leegt eenige Kraterbinnenflachen in de Neeg vun de Polen jümmer in’n Schadden. Dat künn wesen, dat in dissen Rebeden vun duersome Nacht de Temperaturen duerhaft üm -160 °C leegt. Ünner disse Bedingen künn Ies, dat dör inslahn Kometen mitbröcht worrn is, konserveert warrn. De starken Radar-Reflekschonen künnen aver jüst so ok dör Metallsulfiden oder dör de in de Atmosphäär nawiesten Alkalimetallen oder annere Materialen torüchgahn.

Spekulatschonen vun disse Oort hett dat ok al vun wegen spektrale Sporen vun Waterstoff in de Kraters dicht bi’n Süüdpool vun’n Maand geven. As dor denn de Maandsond Lunar Prospector mit Afsicht to’n Opslahn bröcht worrn is, künn in de opkrüselte Wulk aver keen Wateries nawiest warrn.

Enkelte Henwiesen

Radarbild vun’t Noordpolarrebeet.

De Radiobülgen, de vun’t Goldstone-Radioteleskop vun’t NASA Deep Space Network utstrahlt worrn sünd, harrn en Leistung vun 450 kW bi en Frequen vun 8,51 GHz. De Radiobülen, de vun’t VLA op 26 Antennen wedder optekent worrn sünd hebbt op’n Schirm helle Punkten opduken laten, de op depolariseerte Reflekschonen vun Bülgen vun’n Noordpool sluten laten hebbt.

Mit dat Radioteleskoop vun Arecibo weer en Studie in’t S-Band (2,4 GHz) mit en Leistung vun 420 kW maakt. Dormit künn en Kort vun de Böverflach maakt warrn, de en Oplösen vun 15 km hett. Dorbi sünd nich blots de al bekannten Steden mit de starken Reflekschonen un hogen Depolarisatschonen nawiest worrn, man tosamen twintig Steden an beide Polen.

De Ansicht, dat sik op de Böverflach Ies befinnen künn, lett teemlich unwohrschienlich, wenn man sik överleggt, dat dor an’n Dag 430 °C un in de Nacht −180 °C herrschen doot. Man, dat Radarbild, dat een bi Ies vermoden de, passt goot to de hogen Helligkeiten in de beobachten Radarbiller un to de Depolarisatschonen vun de reflekteerten Bülgen. Op de annern Siet wiest de Silikatsteen, dat den gröttsten Deel vun de Böverflach utmaakt, en Verhollen, dat vun dat Ies düchtig ünnerscheedlich is.

Annere Ünnersöken, de disse Mööglichkeit ünnerstütten doot, wiest, dat de Rebeden mit disse starken Reflekschonen meist kreisförmig sünd un dat sik dat dorüm üm deepe Kraters hanneln künn. De Kraters müssen dorto aver so deep wesen, dat Reflekschonen utslaten warrn müssen.

An’n Süüdpool vun Merkur sütt dat ut, as deck sik de Zoon mit hoge Reflekschoon mit den Krater Chao Mang-Fu. Ok de lütteren Rebeden wiest Kraters op, de in de Twüschentiet al kennt worrn sünd. An’n Noordpool is dat ’n beten sworer, vun wegen dat sik de Radarbiller nich mit de vun de Sond Mariner 10 to’n Decken bringen laat. Dat ist dorüm nich unwohrschienlich, dat dat ok Rebeden mit hoge Reflekschonen gifft, de nix mit Kraters to doon hebbt.

De Radarreflekschonen, de vun dat hypotheetsche Ies op Merkur tüügt warrt, sünd lütter as de Reflekschonen, de vun rein Ies utgahn weern. Dat kann villicht an den Stoff liggen, de deelwies de Böverflach vun den Krater överdeckt.

Möögliche Afkumst

Dat dat Kraters gifft, de duersom Schadden tüügt, is keen sünnere Egenschop vun’n Merkur. So wat hett man ok op de Süüdhalfkugel vun’n Mannd al funnen, woneem de gröttste Krater vun’t Sünnsystem liggt, dat Süüdpool-Aitken-Becken. Dat hett en Dörmeter vun ruchweg 2500 km un reckt vun’n Süüdpool vun’n Maand bit na’n Krater Aitken. Sien Deep is dorbi üm un bi 13 km. Mit de tiet is dat vun vele annere Kraters överprägt worrn un hett keen utprägten Rand. In de Kraters dicht an’n Pool künn sik villicht Ies finnen laten. Dat Ies op’n Maand kummt vun buten jüst so as dat op’n Merkur. Bi’n Maand glöövt de Forschers, dat dat Ies vun Kometen afstammt, wiel dat Ies op Merkur woll ehr vun Meteoriten kummt. Dat Ies künn dor mööglicherwies al siet eenige Millionen Johren lagern.

En annere Ansicht, de bit hüüt noch nich nawiest warrn künn, seggt, dat Water in grote Mengde ut dat Binnere vun’n Merkur utströömt. Wat dat so en Mechanismus gifft, de den Verlust vun Water an de Böverflach to Folg harr, is noch nich ünnersöcht worrn, jüst so wenig as de Fotodissoziatschoon oder de Erosion, de dör den Sünnwind oder Mikrometeoriten maakt waart.

Dat Verhollen vun Ies op annere Himmelskörpers is aver teemlich unseker. Vör allen de hgen Temperaturen an de Böverflach vun Merkur un de starke Sünninstrahlen laat annehmen, dat dat Ies smölt un sik dennin den Weltruum verflüchtigt. Dat Vörkamen vun Ies in de högeren Breden künn aver dordör verklort warrn, dat op Kraterflanken, de nienich Sünnlicht afkriegt, de Temepraturen op -171 °C fallt un in de polaren Deepevenen nienich över -106 °C stiegt.

Man, opstunns is dat Ies op Merku noch jümmer nich vullstännig nawiest. Dat blifft eerstmol en Vermoden, de op de beschreven Beobachten vun de Radar-Reflektschonen baseert un op den Ümstand, dat sik disse Rebeden mit de Kraters an’n Pool deckt. Man, dat dröff nich vergeten warrn, dat disse Reflekschonen ok dör annere Stoffen utlöst wesen künnt.

Binnere Opbo

Snitt dör Merkur: 1) Köst 2) Mantel 3) Karn.

Radius un Dicht vun de terrestrischen Planeten in’n Vergliek: Bit op Merkur leegt se üm un bi op en Geraden.

Merkur is as de Eer, de Venus un de Mars en eerdglieken Planet. He is de lüttste vun all Planeten in’t Sünnsystem. Mit 4.878 km is sien Dörmeter blots üm un bi 40 % vun den Eerddörmeter, womit he sogor noch lütter is as de Jupitermaand Ganymed un de Saturnmaand Titan. Man, dorför hett he mehr as de dubbelte Masse as disse beiden düchtig iesrieken Maanden.

As dat utsütt, warrt dat Binnere vun Merkur vun en groten Iesen-Nickel-Karn bestimmt, de en Andeel vun 65 % Iesen opwiest un ruchweg 70 % vun de hele Masse as ok dree Veerdel vun den Planetendörmeter innimmt. Mit en Dörmeter vun 3.600 km is de Merkur-Karn also grötter as de Maand un veroorsaakt dormit de hoge middlere Dicht vun den Planeten vun 5,427 g/cm³.

De middlere Dicht vun Merkur as alleen vun sien cheemsch Tosamensetten her sogar noch grötter as bi de Eer, as de Eer den Merkur dorbi blots dör de tosätzliche Kompresschoon vun wegen sien Sowrkraft överdrapen deit. In Proportschoon fallt de Mantel bi Merkur teemlich lütt ut. He hett blots en Andeel vun ruchweg 30 %, wiel bi Eer 62 % op den Mantel fallt. Bi Merkur is de Mantel wohrschienlich üm un bi 600 km dick un warrt vun en blots eenige 10 km dünne Köst ümgeven. De buteren Schalen bestaht – as bi de Eer – mit grote Wohrschienlichkeit ok ut Silikaten, wobi de Böverflach to’n gröttsten Deel ut Feldspat un Mineralen ut de Pyroxengrupp bestahn schüll. De Köststenen sünd dormit teemlich gliek as de Basalt op de Eer.

Oorsaak för den hogen Iesenandeel

De Andeel vun Iesen in Proportschoon to de annern Elementen is bi Merkur grötter as bi all de annern groten Objekten in’t Sünnsystem. Üm dat to verkloren gifft dat verschedene Annahmen, de all dorvun utgaht, dat de Planet toeerst en utglekeneren Schalenopbo un en dickeren metallarmen Mantel harr:

Een Theorie geiht dorvun ut, dat Merkur anfangs en Metall-Silikat-Proportschoon harr as de Chondriten, wat de Klass vun Meteoriten is, de an wietsten verbreedt is in’t Sünnsystem. Dorna müss sien Utgangsmasse ruchweg dat 2,5-fache vun sien hüütige Masse wesen hebben. In de Fröhtiet vun’t Sünnsystem, vör üm un bi 4,5 Milliarden Johren,l so warrt annahmen, is Merkur denn aver vun en bannig groten Asteroiden drapen worrn, de ruchweg en Sösstel vun disse Masse hatt hebben mutt. Bi en Opslag vun disse Grött müss de gröttste Deel vun de Planetenköst un den Mantel wegreten worrn wesen, so dat vör allen de metallrieke Karn torüch bleven is. Jüst so en Verkloren warrt ok för’t Entstahn vun de Maand vun de Eer in’n Rahmen vun de Kollisionstheorie vörslahn. Bi Merkur blifft aver unklor, worüm blots en so lütten Deel vun dat wegsprengte Material wedder op Merkur torüch fallen is. Na Reeknersimulatschonen ut dat Johr 2006 warrt dat mit de Wirken vun’n Sünnwind verklort, de vele vun de Deelken mit sik reten un „wegweiht“ hett. Vun de Partikels un Meteoriten, de nich in de Sünn fallen sünd, sünd dorna also de meisten in den interstellaren Ruum verswunnen. Blots een bit twee Prozent sünd op de Venus fallen und ruchweg 0,2 % op de Eer

En annere Theorie sleiht vör, dat Merkur teemlich fröh in de Entwickeln vun’t Sünnsystem tostannen kamen is, neemlich noch vördem de Energieafstrahlen vun de junge Sünn bestännig worrn is. Ok disse Theorie nimmt an, dat de binnerste Planet to Anfang ein dubbelt so grote Masse hett hatt. As de Protosteern denn anfüng, sik tosamentorecken, künnen op Merkur Temperaturen twüschen 2.500 un 3.500 K herrscht hebben, villicht sogor bit 10.000 K. En Deel vun de Materie weer bi de Temperaturen slicht verdampt un harr en Atmosphäär billt, de in’n Loop vun de Tiet vun’n Sünnwind wegdreven worrn is.

En drütte Theorie beschrifft den Vörgang meist gliek, geiht aver vun en anduern Erosion vun de buteren Schichten dör den Sünnwind ut.

Magnetfeld

Ofschoonst sik Merkur teemlich langsom üm sik Ass dreiht, wiest he en eenigermaten utprägte Magnetosphäär op. Ehr Volumen is ruchweg fief Prozent vun de Magnetosphäär vun de Eer. Dormit is Merkur de eenzige wietere Steenplanet, de en ümspannen Magnetfeld hett. An de Böverflach hett dat Magnetfeld en middlere Feldintensität vun üm un bi 450 nT. Dat is ungefähr een Prozent vun’t Eerdmagnetfeld op Hööh vun’n Seespegel. De Negen vun’t Dipolfeld gegen de Rotatschoonsass bedirggt ruchweg 7°, wo de Utrichten vun de Magnetpolen jüst so is as bi de Eer, also dat de magneetsche Noordpool vun Merkurin’n Ümkreis vun’n hermograafschen Süüdpool liggt. De Grenz vun de Magnetosphäär liggt in Richt na de Sünn in een Hööch vun blots 1.000 km. Deelken ut den Sünnwind, de veel Energie hebbt, künnt also ahn Problemen bit an de Böverflach kamen. Strahlengördels gifft dat üm Merkur nich.

Dat künn goot wesen, dat dat Dipoolfeld vun Merkur as bi de Eer dör den Dynamo-Effekt vun zirkuleeren Smölt in’n Metallkarn utlöst warrn. Sien Feldstärk müss denn aver dörtigmol starker wesen, as de Sond Mariner 10 dat meten hett. Na en Modell vun Ulrich Christensen vun’t Max-Planck-Institut för Sünnsystemforschen in Katlenborg-Lindau warrt grote Delen vun’t Feld dör elektrisch ledden un bestännige Schichten vun’n buteren fletigen Karn stark dämpt. An de Böverflach blifft blots noch en teemlich swack Feld över.

An sik schüll de Merkur vun wegen sien lütte Grött – jüst so as de al verklaamte Mars – siet sien Entstahn lang al to dull afköhlt wesen, as dat in sien Karn dat Iesen oder de Iesen-Nickel-Mischen noch fletig wesen künn. Ut den Grund gifft dat de Hypothees, de dat Magnetfeld as’n Rest vun en fröheren Dynamo-Effekt verklort, de in de twüschentiet verlöscht is. In den Fall weer dat Feld dat Produkt vun verklaamte Ferromagnetiten. Dat kann aver ok angahn, dat sik to’n Bispeel dör Mischen mit Swevel en eutektische Legeeren mit en sieten Smöltpunkt billt hett. Dör en sünner’t Utweertverfohren künn en Grupp vun US-amerikaansche un russ’sche Planetenforscher üm Jean-Luc Margot vun de Cornell-Universität bit 2007 mit Help vun Radarbülgen de Rotatschoon vun Merkur vun de Eer ut nauer ünnersöken. Se hebbt’n utprägt Schwanken faststellt, de mit en Grött vun 0,03 % düütlichdorför snackt, dat dat Binnere deelwies opsmölt is.

Phasen vun’t Entwickeln

Na de allgemeene Theorie, woans dat Sünnsystem tostannen kamen is, is Merkur jüst as all annern Planeten ut en langsom Tosamenballen vun Planetesimalen entstahn, de sik to jümmer gröttere Körpers tohopenfunnen hebbt. In de letzten Phaas vun disse Akkretschoon sünd de lütteren Körpers vun de grötteren „sluckt“ worrn vun wegen jemehr Gravitatschoon. Dordör hett sik in dat Rebeet vun de hüütigen Merkurbahn in en Tiet vun ruchweg 10 Millionen Johren de Planet billt, de an’n dichsten an de Sünn steiht.

Mit dat Ophitten vun den Protoplaneten dör den Verfall vun radioaktive Elementen un dör de Energie vun de velen groten un anduern Inslääg wiel de Akkretschoon vun de lütten Brockens füng de hermoloogsche (analoog to geoloosch) Entwickeln an. De Merkur weer bit to de Gloot ophitt un hett sik dör sien binnere Gravitatschoon cheemsch differenzeert in en Karn, en Mantel un en Köst. Mit Nalaten vun dat duersome Bombardement mit lütte Brockens künn de ne’e Planet nu anfangen aftoköhlen un de butere Schicht vun de Steenköst hett sik billt.

Dorna sünd wohrschienlich all Kraters un annere Sporen vun de fröhe Akkretschoon överdeckt worrn. Dat kann mööglicherwies dör en Periood vun fröhen Vulkanismus passeert wesen. To disse Tiet schall to’n Bispeel de Twüschenkratereven tostannen kamen wesen as ok de överlappten Anbargen, de dör en Tosamentrecken vun’n Planeten bi’t Utköhlen verklort warrt.

Eerst as dat Bombardement to Enn weer, hebbt sik dat Caloris-Becken un de anneren Landschopsformen in’t Relief as Anfang vun de drütten Phaas billt.

De veerte Phaas warrt defineert mit dat Entstahn vun de wieten, mareglieken Evenen, de wohrschienlich dör en wietere Periood vun Vulkanismus kamen sünd.

De föffte Phaas vun’t Gestalten vun de Böverflach, de siet ruchweg dree Millionen Johren jümmer noch anduert, is blots bestimmt dör dat Tonehmen vun Impaktkraters. In disse Tietduer sünd de Zentralkraters vun de Strahlensystemen tostannen kamen, as jemehr Helligkeit as’n Teken vun jemehr lütt Öller ansehn warrt.

De Affolg vun de Vörgäng stimmt in’n Allgemenen teemlich goot mit de Historie vun de Maandböverflach övereen, wat vun wegen de verschedenen Öörd in’n Weltruum un de düchtig verschedenen Grött so nich afsluut to vermoden weer.

Ümloop un Rotatschoon

Vergliek vun de Afstännen vun Eer, Venus un Merkur to de Sünn
Afstandproprotschoon Eer/Maand, Venus, Merkur, Sünn. De Grött vun de Sünn is in rechte Proportschoon
Eer	Venus	Merkur	Sünn (wohre Proportschoon)

As de Planet, de an’n dichsten an de Sünn steiht, hett Merkur mit 87,969 Daag ok de körtste Ümlooptiet üm de Sünn. Vergleken mit de annern Planeten is de Bahn vun’n Merkur düchtig elliptisch. De Merkurbahn hett ünner de Planeten de gröttste numeersche Exzentrizität vun 0,2056. Sien Perihel (Punkt an neegsten to de Sünn) bi 0,307 AE un sien Aphel (de wietste Punkt vun de Sünn) liggt bi 0,467 AE. De Grote Halfass liggt dorna bi 0,3871. Ok de Bahnnegen gegen de Ekliptik is mit ruchweg 7,00° grötter as bi de annern Planeten. So hoge Weerten sünd tyypsch för Dwargplaneten as Pluto oder Eris

Periheldreihn

Dör dat Inwirken vun de Gravitatschoon vun de annern Planeten, man ok vun wegen den Influss vun en Aflenken vun de Sünn an’n gemeensomen Sworpunkt vun’t hele System, maakt de Grote Bahnass en langsome rechtlöpige Bewegen in de Bahneven. Streng nahmen dörlöpt de Merkur also keen Ellipsenbahn, man en Rosettenbahn. In de tweeten Hälft vun’t 19. Johrhunnert weern de Astronomen in de Laag, disse Ännern, vör allen vun’t Merkur-Perihel, nipp un nau to meten. Urbain Le Verrier, de to de Tiet dat Regeer vun de Pariseer Steernwacht harr, hett faststellt, dat de Präzession (Dreihn) vun’t Perihel för den Merkur 5,74 Bagensekunnen in’t Johr bedriggt. Disse Weert künn aver nich vullstännig mit de klassischen Mechanik vun Isaac Newton verklort warrn. Na de newtonschen Himmelsmechanik is de Weert 0,43" to groot. De dröff in hunnert Johren blots 532,08" groot wesen. Blangen en Afplaten vun de Sünn, de dorför verantwoortlich wesen schüll is dorüm tosätzlich noch en Asteroidengördel twüschen Merkur un de Sünn vermoodt worrn oder ok’n wieteren Planet, de de Grund för disse Stören wesen schüll. Ofschoonst för dissen hypotheetschen Planeten sogor al’n Naam (Vulkan (Planet)|Vulkan) wählt weer, künn aver keen wieteren Planeten binnen de Merkurbahn funnen warrn. Dat Problem hett aver nich sünners intresseert, vun wegen dat en Planet binnen de Merkurbahn so dicht an de Sünn stahn müss, dat he liecht vun ehr överstrahlt warrn künn. Albert Einstein hett mit sien allgemenen Relativitätstheorie aver en Verkloren bröcht vun de lütten Ünnerscheden twüschen de Theorie un de Beobachten. De relativistisch utrekente Överschuss vun 43,03" in’t Johrhunnert pass goot to de beobachten 43,11". För en vullstännig Periheldreihn üm 360° bruukt Merkur üm un bi 225.000 Johren oder ruchweg 930.000 Ümlööp.

Rotatschoon

De Rotatschoon vun Merkur is rechtlöpig, geiht also in den glieken Dreihsinn as de Rotatschoon vun’t hele Sünnsystem. De Rotatschoonsass steiht ruchweg pielliek op de Bahneven. Dat as ok de Ümstand, dat Merkur keen richtige Atmosphäär opwiest geevt Utslag dorför, dat dat op Merkur keen Johrestieten gifft as op de Eer oder op’n Mars.

Schema vun de Resonanz vun dree Rotatschonen to twee Umlööp vun Merkur.

Radarünnersöken hebbt 1965 wiest, dat de Planet nicht, as dat 1889 anfangs vun Giovanni Schiaparelli annahmen weer, en eenfache bunnene Rotatschoon hett. He harr denn jümmer mit de glieke Siet na de Sünn wiest, jüst so as bi den Maand un de Eer is. Man, bi Merkur is dat en Sünnerfall vun de broken bunnen Rotatschoon, de dorför sorgt, dat de Planet sik bi twee Ümlööp nipp un nau dreemol üm sien egene Ass dreiht. Sien sideersche Rotatschoonsperiood liggt bi 58,646 Daag, man vun wegen de 2:3-Koppeln an de gaue Ümloopbewegen mit glieken Dreihsinn is de Afstand vun twee Sünnenopgäng an een un de sülve Steed op Merkur mit 175,938 Daag jüst so groot as de Duer för twee Sünnümlööp.

To’n Verkloren vun de Koppeln vun Rotatschoon un Ümloop warrt ünner Caloris Planitia (de „hitte Deepeven“) en Massenkonzentratschoon as de so nöömten Mascons vun de groten, meist kreisrunnen Maria vun’n Maand annahmen, an de de Tiedenkräft vun de Sünn de wohrschienlich inst gauere Egendreihbewegen vun Merkur op disse ungewöhnliche Bahnresonsanz rünnerbremst hebbt. In’t Perihelrebeet, wenn de Planet sien höchste Bahnsnelligkeit hett, is de Rotatschoonssnelligkeit so groot as bi’n bunnen Rostatschoon.

Möögliche Ännern in tokamen Tiet

Konstantin Batygin un Gregory Laughlin vun de University of California in Santa Cruz, as ok unafhangig dorvun Jacques Laskar vun de Pariser Steernwachthebbt mit Help vun Reeknersimulatschonen faststellt, dat dat Binnere vun’t Sünnsystem op lange Sicht nich bestännig blieven mutt. De Bahn vun Merkur hett vun all Planeten de gröttste Exzentrizität un is vundaag al meist so exzentrisch as de Bahn vun den Dwargplanet Pluto. In de tokamen Tiet, villicht in een Milliarde Johren oder mehr, künn dat angahn, dat Merkur vun de Sworkraft vun’n Jupiter ut sien hüütige Ümloopbahn ruttogen warrt, dordör dat he de Exzentrizität vun de Merkurbahn langsom jümmer grötter maakt – solang bit de Planet in sien Aphel de Ümloopbahn vun de Venus krüüzt.

Dat künn denn veer verschedene Aflööp geven: Merkur künn in de Sünn störten, ut at Sünnsystem rutsleudert warrn, mit de Venus tosamenstöten oder sogor mit de Eer. Man, de Wohrschienlichkeit, dat een vun disse Mööglichkeiten tostannen kummt, liegt blots bi ruchweg 1 %. Eher wannelt sik de Sünn vörher in een Roden Rees un bläht sik op.

Planet ahn Maand

Merkur hett keen natürlichen Maand. De Wetenschopplers hebbt ok nienich annahmen, dat Merkur een Maan dhebben künn. Man, siet Mitt vun de 1960er Johren gifft dat de Hypothees, dat Merkur sülvst mol en Maand wesen hebben künn, de inst vun de Venus utneiht is. De Grund för disse Annahm is de langsome Rotatschoon vun Merkur un de grote Exzentrizität vun sien Bahn as ok de Gestalt vun de Böverflach, de teemlich gliek utsütt as de vun’n Maand vun de Eer. Mit disse Hypothees künn man verkloren, worüm disse beiden Planeten as eenzige in’t Sünnsystem keen Maand opwiest.

Utforschen

Merkurkoort vun Schiaparelli.

Merkurkoort vun Lowell vun 1896.

Bekannt is Merkur tomindst al siet de Tiet vun de Sumerer in’t 3. Johrdusend v. Chr. De Greken hebbt em in de Antike twee Naams geven: Apollo, wenn he an’n Morgenhimmel to sehn weer, un Hermes, wenn he an’n Avendhimmel stünn. De greekschen Astronomen weern sik doröver klor, dat sik dat dorbi üm den sülven Himmelskörper hanneln de. Dat gifft Borns, de nich recht klor sünd, aver beseggt, dat Herakleides Pontikos mööglicherwies sogor al glöövt hett, dat de Merkur un de Venus üm de Sünn kreisen doot un nich üm de Eer. De Römers hebbt den Planet denn vun wegen sien gaue Bewegen an’n Himmel, na den flögelten Gödderbaden Merkur nöömt.

Utforschen vun de Eer ut

Na’t Utfinnen vun’t Feernrohr hett Giovanni Battista Zupi in’t Johr 1639 opdeckt, dat de Merkur Phasen wiest jüst as de Maand. Dormit hett he den Ümloop üm de Sünn nawiest.

De eersten Merkurkorten, de noch teemlich wenig nau weern, sünd vun Johann Hieronymus Schröter tekent worrn. De eersten Korten mit mehr Enkeltheiten geev dat in’t late 19. Johrhunnert un weern ruchweg 1881 vun Giovanni Schiaparelli un dorna vun Percival Lowell maakt. Lowell meen, dat he jüst so as Schiaparelli bi sien Marsbeobachten, Kanals op’n Merkursehn harr. Beter, liekers jümmers noch teemlich wenig nau, weer de Merkurkoort vun Eugenios Antoniadi vun 1934. Antoniadi güng as vele annere bi de Koort vun de verkehrten Aanahm ut, dat Merkur en bunnen Rotatschoon harr. För sien Nomenklatur vun de Albedo-Egenschoppen hett he sik op de Hermes betogen. Audouin Dollfus hett ehr för sien nauere Koort vun 1972 to’n groten Deel övernahmen. För de aktuellen Merkurkorten, de op Grundlaag vun de Nahutkunnschapen baseert, hett de Internatschonale Astronoomsche Union disse Nomenklatur för goot acht. För de topograafschen Strukturen is’n annert Schema nahmen worrn. So hebbt de Deepeven, de so utseht as de Maria op’n Maand, Naams vun den Gott Merkur in verscheden Spraken. De Kraters sünd vör allen na beropen dood bleven Komponisten, Dichters, Malers un annere Künstlers nöömt.

In’t Koordinatensystem vun’n Merkur warrt de Längengraden vun Oost na West twüschen 0° un 360 meten. De Nullmeridian warrt dör de Steed fastleggt, de an’t eersten Merkurperihel na’n 1. Januar 1959de Sünn in’n Zenit harr. De Bredengradenwarrt twüschen 0° un 90° positiv na Noord un negativ na Süüd tellt.

Utforschen mit Ruumsonden

Ünner de Planeten vun’t Sünnsystem tellt Merkur mitto de, de an’n wenigsten utforscht sünd. Dat kummt vör allen vun de Bedingen in de Neeg vun de Sünn, de för Ruumsonden sünnere Lasten bringt, vun wegen de hogen Temperaturen un de dulle Strahlen. Man dat gifft noch mehr technische Hinnern, de överwunnen warrn mööt.Sülvst vun en Eerdümloopbahn ut sünd de Bedingen to’n Bekieken mit Teleskopen nich goot. De Spegel vun’t Hubble-Teleskop harr dör de Deelken vun’n Sünnwind Schaden afkregen, wenn man jem op so en sünnneeg Rebeet utricht harr. Kort vördem Hubble aver ut’n Deenst geiht, bevör dat Teleskop kontrolleert to’n Afstörten un to’n Vergleihn in de Eerdatmosphäär bröcht warrt, weer dat as en letzte Opgaav för dat Teleskop to maken. De Oplösen vun’t Bild weer dorbi jümmerhen 37  km op’n Bildpunkt.

Merkur kreist üm de Sünn in en Afstand, de blots in Drüddel is in’n Vergliek to de Eer. En ruumsond mutt dorüm över 91 Millionen Kilometer in den Potentialpott vun de Gravitatschoon vun de Sünn rinflegen, wenn se na’n Merkur will. Vun en statschonären Oort, bruuk en Sond keen Energie, üm in Richt na de Sünn to fallen. Man, as de Start vun de Eer vör sik geiht, de sik al mit en Ümloopsnelligkeit vun 30 km/s üm de Sünn bewegt, hinnert de grote Dreihimpuls vun de Sond en Bewegen in Richt na de Sünn. Dorüm mutt en Ruumsond en grote Snelligkeitsännern maken, üm in en Hohmannbahn to kamen, de in de Neeg vun Merkur föhrt.

Dat Afnehmen vun de potenzielle Energie vun de Ruumsond bi’n Flaag in den Potentialpott vun de Sünn föhrt butendem to’n Anstiegen vun ehr Kineetsche Energie. Dat heet, ehr Flaagsnelligkeit warrt grötter. Dat mutt korrigeert warrn, anners warrt de Sond bit to de Ankumst bi Merkur so gau, dat se nich mehr seker in de Ümloopbahn inswenken oder goro lannen kann. För’t Vörbiflegen hett dat dorgegen keen grote Bedüden. Dat Fehlen vun en Atmosphäär dorgegen hinnert en Atmosphärenbremsen, to’n Inswenken in den richtigen Orbit, so dat mehr Drievstoff bruukt warrt, üm den nödigen Bremsimpuls to kriegen.

All disse Bedingen sünd en Grund dorför, dat de Merkur opstunns blots vun twee Sonden ünnersocht worrn is. Mit BepiColombo is aver een drüdde Ruumsond in Plaan.

Mariner 10

De NASA-Sond Mariner 10.

De Flaagbahn vun Mariner 10 is so wählt worrn, dat de Ruumsond toeerst na de Venus flagen is un dör en Swing-By-Manöver in ehr Gravitatschoonsrebeet op Kurs na Merkur bröcht worrn is. Op disse Wies is se op en Ümloopbahn üm de Sünn bröcht worrn, de dicht an’n Merkur vörbiföhrt hett. Disse Bahn harr op keen annern Weg mit de Atlas-Centaur-Drägerrakete henkregen warrn künnt. Utklamüstert harr disse Bahn mit dat Swing-By-Manöver de Mathematiker Giuseppe Colombo, de al lang Intress harr an den binnersten Planeten. Mit disse Bahn künn Merkur gliek mehrfach passeert warrn, un dat jümmer an de Steed, wenn he an’n wietsten vun de Sünn stünn un gliektietig an’n sünnneegsten Punkt vun de Sond. En Folg vun de himmelsmechaanschen Dree-Körper-Wesselwirken weer, dat de Ümloop vun Mariner 10 dubbelt so lang worrn is as den vun Merkur. Dat weer anfangs so aver nich plaant wesen. Mit disse Bahnegenschop hett de Sond bi jeed Drapen een un de sülve Hemisphäär ünner de glieken Lichtbedingen vör de Kamera kregen un künn so de 2:3-Resonanz vun de Rotatschoon vun Merkur un sien Ümloop nawiesen. Man, dordör künn de Merkurböverflach blots to 45 % karteert warrn, liekers, dat de Sond mehrmols vörbiflagen is.

Dreemol flöög de Sond in de Johren 1974 un 1975 an den Planet vörbi, un dat in Afstännen vun 705 km, 50.000 km un an’n 16. März 1975 vun 327 km. Blangen to normalen Opnahmen is de Planet ok in’t infrarode un in’t UV-Licht ünnersöcht worrn. Över de vör Sünnwind schulen Nachtsiet sünd bi twee Ümlööp Meten to dat opdeckte Magnetfeld un de elektrisch laddten Partikel maakt worrn.

MESSENGER

De kumplexe Flaagbahn vun MESSENGER.

En annere Ruumsond vun de NASA weer MESSENGER, de an’n 3. August 2004 afschaten worrn is. Se schall 2011 as eerste Ruusmond in en Ümloopbahn üm Merkur inswenken un den Planet mit ehr tallriek Meetredschoppen vullstännig karteeren un nipp un nau ünnersöken. Vör allem schall de Sond de geoloogsche un tektonische Historie vun Merkur rutfinnen as ok sien Tosamensetten. En annere Opgaav is de Ünnersöken vun’t Magnetfeld un sien Oorsprung, as ok de Grött un den Tostand vun den Karn, de Poolkappen vun den Planet, de Magnetosphäär un de Exosphäär uttoforschen. Dorför flüggt de Ruumsond en teemlich kumplexe Bahn, de ehr in mehrere Swing-By-Manövers eerst wedder torüch na de Eer, denn tweemol an de Venus un dreemol an Merkur vörbi föhrt. De eerste Merkurtransit weer an’n 14. Januar 2008, de tweete an’n 6. Oktober 2008. Al dorbi sünd vele Biller vun vördem unbekannte Rebeden maakt un de Böverflach ünnersöcht worrn. De drüdde Vörbiflaag schall an’n 30. September 2009 wesen. De hele Reis duert ruchweg sössunhalf Johren. De Mischoonsduer för den Ümloop is op een Johr fastleggt.

BepiColombo

BepiColombo is de Naam vun en kombineerte Merkur-Ruumsond, mit de sik ok de Europääsche Weltruumorganisatschoon (ESA) un de Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) an’t Utforschen vun den sünnneegsten Planet bedeeligen wüllt. Dat gemeensome Projekt is na den Ökelnaam vun Giuseppe Colombo nöömt worrn, de 1984 dood bleven is. Se schall ut twee Orbiter bestahn, de an’t Teel splitt warrt. Dat een is en Feernerkunnenorbiter för en 400 × 1.500 km grote polare Ümloopbahn un dat annere is en Magnetosphärenorbiter för en polaren Ümloop vun 400 × 12.000 km. Beide Komponenten schüllt sik jeed mit de Ünnersöken vun’t Magnetfeld un de geoloogschen Tosamensetten befaten. Losgahn schall dat mit den Flaag in’t Johr 2013. De Reis schall mit Help vun Ionendrievwarken un Vörbiflagen an de binneren Planeten ümsett warrn. Se duert ruchweg veer Johren un twee Maanden. De Orbiter schüllt för en Tiet vun een Johr oder veer Merkurjohren Resultaten bringen.

Beobachten

As de binnerste Planet kann de Merkur blots bit to 28° vun de Sünn weg stahn (gröttste Elongatschoon) un is dorüm swor to bekieken. De Planet kann in de Schummerstünn morgens oder avends as orangeklöörten Steern mit en schienbore Helligkeit vun 1 mag bit höchstens -1,9 mag in de Neeg vun de Kimm wohrnahmen warrn. Bi Beobachten an’n Dag is he afhangig vun de Sicht mit Fernrohren af en Apen vun ruchweg 10 bit 20 cm goot to sehn.

Dör de Neeg to de Kimm is dat Beobachten mit Teleskopen teemlich swor, vun wegen dat sien Licht en langen Weg dör de Eerdatmosphäär maken mutt un dorbi dör Turbulenzen, Lichtbreken un Absorpschoon stört warrt. De Planet is meist as’n verwaschene, halfmaandförmige lütte Schiev in’t Teleskop to sehn. Ok mit starke Teleskopen sünd op sien Böverflach kuum enkelte Markmolen uttomaken.

De Weerten vun sien gröttsten Elongatschoon kann twüschen 18° un 28° liggen, vun wegen dat de Bahn vun Merkur so düchtig elliptisch is.

Bi’t Beobachten vun Merkur sünd – bi glieke geograafsche Breed – sünd de Kiekers op de Noordhalfkugel in’n Nadeel, vun wegen dat de Elongatschonen vun Merkur mit de gröttsten utlenken to Tieten stattfinnt, wenn de Ekliptik vun de Noordhalfkugel ut sehn blots flach över de Kimm to sehn is un Merkur dorüm in de hellen Summerstünn op- oder ünnergeiht. In Middeleuropa is he in de Tieten mit bloot Oog nich to sehn.

In grote Hööch över de Kimm kann Merkur mit bloot Oog blots wiel en vullstännigen Sünndüsternis sehn warrn.

Merkurtransit

Hööftartikel: Merkurtransit

Verloop vun’n Merkurtransit vun’n 8. to’n 9. November 2006 ut Sicht vun de Ruumsond SOHO.

De Bahnegenschoppen vun Eer un Merkur sorgt dorför, dat sik all dörteihn Johren de glieken Merkursichtborkeiten instellt. In disse Tietduer finnt normalerwies ok twee so nöömte Transits oder Dörgäng statt, bi de Merkur vun de Eer ut sehn vör de Sünnschiev steiht un as lütte swarte Schiev to sehn is. So en Merkurtransit kummt vör, wenn de he bi de ünneren Konjunkschoon in de Neeg vun een vun sien beiden Bahnknütten steiht, also de Bahneven vun de Eer krüüzt. So en Begeevnis is vun wegen de Geometrie blots twüschen den 6. un 11. Mai oder twüschen den 6. un 15. November mööglich, vun wegen dat denn de Bahnknütten vör de Sünn staht. De letzte Merkurdörgang weer an’n 8. November 2006. He weer to de Tiet aver blots vun’n pazifischen Ruum ut to sehn, as in Europa Nachttiet weer. De nächste Dörgang warrt an’n 9. Mai 2016 stattfinnen.

Sichtborkeit

De nafolgen Tabell wiest de sünneren Konstellatschonen vun Merkur bit to’n März 2010. Elongatschonen mit en Mööglichkeit to’n Bekieken mit bloot Oog vun Europa ut sünd mit Klöör ünnerleggt (ööstliche Elongatschoon sorgt för Sichtborkeit an’n Avend, westliche an’n Morgen).

Gröttste ööstliche Elongatschoon		Statschonär, warrt torüchlöpig	Ünnere Konjunkschoon	Statschonär, warrt rechtlöpig	Gröttste westliche Elongatschoon		Bövere Konjunkschoon
4. Januar 2009	19,3°	11. Januar 2009	20. Januar 2009	1. Februar 2009	13. Februar 2009	26,1°	31. März 2009
26. April 2009	20,4°	7. Mai 2009	18. Mai 2009	30. Mai 2009	13. Juni 2009	23,5°	14. Juli 2009
24. August 2009	27,4°	6. September 2009	20. September 2009	28. September 2009	6. Oktober 2009	17,9°	5. November 2009
18. Dezember 2009	20,3°	26. Dezember 2009	4. Januar 2010	15. Januar 2010	27. Januar 2010	24,8°	14. März 2010

Kulturhistorie

Allegoorsch Dorstellen vun Merkur as Herrscher vun de Deerkreisteken Jumfer un Tweeschen, vun Hans Sebald Beham, 16. Johrhunnert.

In’t antike Grekenland weer de Planet mit den Gott un Gödderbaad Hermes in Tosamenhang bröcht, man ok mit de Titanen Metis un Koios. De sünners gaue Planet, de blots in de Schummerstünn un un denn blots swor to sehn weer, weer ok as Teken för Hermes as Schuulpatron för de Hännlers, Weglagerers un Deven ansehn. Bi de Römers weer Hermes latstens in de naantiken Tiet dat glieke as Mercurius, afleidt vun mercari (lat. för Hannel drieven). Vun de Römers weer en Wekendag na Merkur nöömt, neemlich de dies Mercurii, de in’t Plattdüütsche de Middeweken is. Bi’t Toorden vun de Wekendaag besteiht en Verbinnen to den Naam Merkur noch in’t Franzöösche (Mercredi), in’t Italieensche (Mercoledì), in’t Spaansche (Miércoles) un in’t Rumäänsche (Miercuri). Bi de Germanen weer den Steern de Gott Odin oder Wotan toschreven, den ok de Middeweken (in’t Engelsche Wednesday, in’t Nedderlannsche Woensdag) toordent worrn weer.

In’t Öllerdom un in de Welt vun de Alchemisten in’t Middelöller is den flinken Wannelsteern as Planetenmetall dat bewegliche Quecksülver toordent worrn. In vele Spraken baseert de Naam vun dat fletige Metall ok vundaag noch op den Woortstamm (engelsch mercury, franzöösch mercure).

Literatur

• Lexikon der Astronomie. 2 Bn. Herder, Freiburg-Basel-Wien 1989, ISBN 3-451-21632-9
• ABC-Lexikon Astronomie. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg-Berlin-Oxford 1995, ISBN 3-86025-688-2
• David Morrison: Planetenwelten. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg-Berlin 1999, ISBN 3-8274-0527-0
• Planeten und ihre Monde. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg-Berlin 1997, ISBN 3-8274-0218-2
• Der NASA-Atlas des Sonnensystems. Knaur, München 2002, ISBN 3-426-66454-2
• Holger Heuseler, Ralf Jaumann, Gerhard Neukum: Zwischen Sonne und Pluto. BLV, München-Wien-Zürich 1999, ISBN 3-405-15726-9
• Our Solar System, A Geologic Snapshot. NASA (NP-157). Mai 1992.

Weblenken

Merkur. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• NASA: Mariner 10 Biller vun Merkur (engelsch)
• NASA: Merkuratlas (engelsch)
• Solarviews: Mercury (engelsch)
• NASA History Office: „The Voyage of Mariner 10 Mission to Venus and Mercury“ (engelsch)
• Thorsten Dambeck in NZZ vun’n 6. Februar 2008: „Halb Mond, halb Erde. Erste Ergebnisse der Messenger-Mission zum Merkur“

Borns

Dat Sünnsystem

Grote Objekten:  Sünn | Merkur | Venus | Eer | Mars | Ceres | Jupiter | Saturn | Uranus | Neptun | Pluto | Haumea | Makemake | Eris

Objektklassen:  Planeten | Dwargplaneten | Asteroiden | Kometen | Maanden | Meteoroiden

Rebeden:  Asteroidengördel | Kuipergördel | Oortsche Wulk | Heliopaus