Taishan
Taishan jew il-Muntanja Tai (biċ-Ċiniż: 泰山; bil-Pinjin: Tài Shān) hija muntanja ta' importanza storika u kulturali li tinsab fit-Tramuntana tal-belt ta' Tai'an. Hija l-ogħla punt fil-provinċja ta' Shandong, iċ-Ċina. L-ogħla quċċata hija l-Quċċata tal-Imperatur tal-Ġada (biċ-Ċiniż simplifikat: 玉皇顶; biċ-Ċiniż tradizzjonali: 玉皇頂; bil-Pinjin: Yùhuáng Dǐng), li spiss jiġi rrapportat li hija għolja 1,545 metru (5,069 pied).[1]
Taishan hija magħrufa bħala l-muntanja tal-Lvant tal-Muntanji Sagri taċ-Ċina. Hija assoċjata ma' tlugħ ix-xemx, mat-twelid u mat-tiġdid, u spiss titqies bħala l-ewwel waħda fost il-ħames muntanji sagri. Il-Muntanja Tai ilha post ta' qima għal mill-inqas 3,000 sena u ntużat bħala wieħed mill-iżjed ċentri ċerimonjali importanti taċ-Ċina matul partijiet kbar minn dan il-perjodu.[2] Minħabba l-importanza sagra u l-pajsaġġ drammatiku tagħha, tniżżlet fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.[3] Tissodisfa seba' mill-għaxar kriterji tal-għażla tal-UNESCO u b'hekk hija l-iżjed sit li jissodisfa kriterji tal-għażla tal-UNESCO flimkien maż-Żona Naturali Selvaġġa tat-Tażmanja fl-Awstralja.[4]
Fl-1831 Q.K. jew fl-1652 Q.K. kien hemm terremot jew maltempata bir-ragħad fil-Muntanja Tai, magħruf ukoll bħala t-terremot ta' Taishan.[5][6][7] Dan l-avveniment ġie rreġistrat għall-ewwel darba fl-Annali tal-Bambù, u attwalment huwa rikonoxxut mill-biċċa l-kbira tal-istudjużi bħala l-ewwel terremot irreġistrat fl-istorja Ċiniża.[8][9]
Pożizzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Muntanja Tai tinsab fil-Punent tal-provinċja ta' Shandong, kemm kemm fit-Tramuntana tal-belt ta' Tai'an u fin-Nofsinhar tal-belt kapitali provinċjali ta' Jinan. Hija estiża minn 150–1,545 metru (492–5,069 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar u tkopri erja ta' 426 km2 (164 mil kwadru) fil-bażi tagħha. Il-Quċċata tal-Imperatur tal-Ġada, li hija għolja 1,532.7 metru (5,029 pied) 'il fuq mil-livell tal-baħar, tinsab fil-koordinati 36° 16′N u 117° 6′E.
Spekulazzjoni dwar l-oriġini ġeoloġika
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Muntanja Tai ġiet iffurmata f'nofs iċ-Ċenożojku madwar 30 miljun sena ilu. L-istratum tal-Muntanja Tai huwa tal-qedem, u huwa magħmul l-iktar minn diversi tipi ta' blat tal-qedem, bħal blat imħallat, granit imħallat u diversi tipi ta' gneiss. Il-gvern ipprevjena l-esplorazzjoni tal-għerien peress li ma ġewx ivvalutati u potenzjalment jaf ikunu perikolużi. Ir-reġjun ta' Luxi (inkluż il-Muntanja Tai) fl-imgħoddi kien kanal tal-baħar enormi jew żona enormi ta' ċediment tal-art. L-oroġenija wasslet biex is-saffi tal-blat f'din iż-żona jintwew u jiġu olzati f'art tal-qedem, u b'hekk ġiet iffurmata sistema ta' muntanja enormi, li esperjenzat 2 biljun sena ta' erożjoni u ta' esponiment għall-elementi, u gradwalment l-art saret ċatta. Madwar 600 miljun sena ilu, il-Muntanja Tai reġgħet sfrundat fil-baħar. Wara iktar minn 100 miljun sena, iż-żona kollha reġgħet telgħet bħala art f'wiċċ il-baħar, u l-Muntanja Tai tal-qedem olzat għal-livell ta' għolja relattivament baxxa mingħajr veġetazzjoni. Fl-aħħar tal-Mesożojku, madwar 100 miljun sena ilu, minħabba l-estrużjoni u s-subduzzjoni tal-plakka tettonika tal-Paċifiku fil-konfront tal-plakka tettonika Ewrasjatika, l-istratum ta' Taishan esperjenza tiwi u fratturi estensivi taħt l-influwenza taċ-ċaqliq ta' Yanshan. Matul iċ-ċaqliq tal-qoxra tad-Dinja li kien qed iseħħ fuqha, il-Muntanja Tai ġiet olzata malajr. F'nofs iċ-Ċenożojku, madwar 30 miljun sena ilu, ifforma l-kontorn tal-Muntanja Tai kif nafuha llum il-ġurnata.
Veġetazzjoni klimatika
[immodifika | immodifika s-sors]
Minħabba l-għoli tagħha, il-Muntanja Tai tesperjenza wkoll tibdil fil-klima vertikali. Il-parti t'isfel tal-muntanja hija żona miti sħuna u l-quċċata tal-muntanja hija żona miti medja. Il-muntanja spiss ikollha s-sħab u ċ-ċpar madwarha, bi preċipitazzjoni annwali medja ta' 1,132 millimetru, filwaqt li ż-żona tal-madwar tirċievi 750 millimetru biss. Ir-rata ta' kopertura bis-sħab jew biċ-ċpar f'Taishan tilħaq sa 80 %. Fl-għoljiet ta' qabel il-muntanja, wieħed jista' jara sekwenza ta' foresti ta' siġar ħorfija, foresti mħallta ta' siġar koniferi bil-weraq wiesa', foresti ta' siġar koniferi, arbuxxelli alpini u bwar tal-ħaxix. Il-konfini vertikali tad-diversi foresti huma distinti u l-pajsaġġi tal-veġetazzjoni huma differenti. Hemm 989 speċi ta' pjanti biż-żrieragħ f'144 familja, inkluż 433 speċi ta' pjanti biz-zkuk tal-injam f'72 familja, 556 speċi ta' pjanti erbaċej f'72 familja, u 462 speċi ta' pjanti mediċinali f'111-il familja.
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]
It-traċċi ta' preżenza umana fil-Muntanja Tai jmorru lura għall-Paleolitiku. L-evidenza ta' insedjament uman fl-inħawi tista' tintwera bil-provi min-Neolitiku 'l quddiem. Matul dan iż-żmien feġġew żewġ kulturi qrib il-muntanja, il-kultura ta' Dawenkou lejn in-Nofsinhar u l-kultura ta' Longshan lejn it-Tramuntana.
Matul żmien id-dinastija Xia (għall-ħabta tal-2070–1600 Q.K.), il-muntanja kienet magħrufa bħala l-Muntanja Dai (biċ-Ċiniż: 岱山; bil-Pinjin: Dài Shān) u kienet tinsab fi ħdan il-konfini ta' Qingzhou, waħda mid-Disa' Provinċji taċ-Ċina tal-qedem.
Il-qima reliġjuża tal-Muntanja Tai għandha tradizzjoni li tmur lura 3,000 sena, minn żmien ix-Shang (għall-ħabta tal-1600–1046 Q.K.) sad-dinastija Qing (1644–1912). Maż-żmien, din il-qima evolviet fis-sagrifiċċji tal-Feng u tax-Shan. Is-sagrifiċċji kienu rit imperjali uffiċjali u l-Muntanja Tai saret wieħed mill-postijiet prinċipali fejn l-imperaturi kien jagħmel sagrifiċċji biex jagħti ġieħ lill-ġenna (fuq il-quċċata) u lid-dinja (fil-bażi tal-muntanja) fis-sagrifiċċji tal-Feng (biċ-Ċiniż: 封; bil-Pinjin: Fēng) u tax-Shan (biċ-Ċiniż: 禪; bil-Pinjin: Shàn) rispettivament. Iż-żewġ sagrifiċċji spiss issir referenza kollettiva għalihom bħala s-sagrifiċċji tal-Fengshan (biċ-Ċiniż: 封禪; bil-Pinjin: Fēngshàn). It-tinqix ta' inċiżjoni bħala parti mis-sagrifiċċji tfakkar il-kisba ta' "paċi kbira".
Sa żmien id-dinastija Zhou (għall-ħabta tal-1046–256 Q.K.), is-sagrifiċċji fil-Muntanja Tai kienu saru ċerimonji b'ritwali tassew elaborati li fihom sinjur fewdali lokali kien jivvjaġġa sa hemmhekk biex jagħti oġġetti tal-ikel u ġada ritwali bħala sagrifiċċju. Imbagħad dawn l-oġġetti kienu jiġu rranġati f'mudell ritwalment korrett qabel ma jindifnu fuq il-muntanja. Fir-rebbiegħa u fil-ħarifa (771–476 Q.K.), mill-istati vassalli ta' Qi u ta' Lu li kienu jikkonfinaw mal-Muntanja Tai fit-Tramuntana u fin-Nofsinhar rispettivament, is-sinjuri fewdali tagħhom kienu jagħmlu sagrifiċċji indipendenti fuq il-Muntanja Tai. Skont it-twemmin ritwali tad-dinastija Zhou, l-ispirtu tal-Muntanja Tai kien jaċċetta s-sagrifiċċji mingħand sinjur fewdali biss, u b'hekk Konfuċju (fl-Analetti 3.6) jikkritika lill-ministri li kienu joffru sagrifiċċji statali hemmhekk wara li jkunu ħatfu l-poter bil-vjolenza. Fil-perjodu ta' wara tal-Gwerer bejn l-Istati (475–221 Q.K.), sabiex jipproteġi lilu nnifsu minn invażjoni, l-Istat ta' Qi tella' ħajt twil 500 kilometru (310 mili), u l-fdalijiet tiegħu għadhom jeżistu sal-lum. L-isem Tai'an tal-belt fil-qrib huwa attribwit għall-qawl Ċiniż "Jekk il-Muntanja Tai tkun stabbli, l-istess ikun il-pajjiż kollu" (iż-żewġ karattri ta' Tai'an, "泰" u "安", għandhom tifsira indipendenti ta' "paċi").
Fil-219 Q.K., Qin Shi Huang, l-ewwel imperatur taċ-Ċina, għamel ċerimonja fuq il-quċċata u pproklama l-unità tal-imperu tiegħu skont inċiżjoni magħrufa sew. Matul żmien id-dinastija Han (206 Q.K.–220 W.K.), is-sagrifiċċji tal-Feng u tax-Shan kienu meqjusa bħala l-ogħla fost is-sagrifiċċji kollha.
Ir-ritwali u s-sagrifiċċji kienu jitmexxew mis-Sui.
L-imperaturi tad-dinastiji tal-imgħoddi kienu jmorru fil-Muntanja Tai biex iqimu l-ġenna u "jitkellmu" mad-dinja. Il-figuri kulturali esperti u predikaturi tal-Buddiżmu Konfuċjan kienu jitilgħu fuq il-muntanja, u kienu jħallu warajhom sensiela sħiħa ta' inċiżjonijiet fuq il-ġebel, fuq l-irdumijiet u fuq il-blat. L-inċiżjonijiet fuq l-irdumijiet fil-Muntanja Tai huma l-iżjed famużi wkoll. Hemm iktar minn 1,800 inċiżjoni fuq il-ġebel fil-Muntanja Tai, inkluż iktar minn 800 stele u 1,000 inċiżjoni fuq l-irdumijiet, mifruxa kif ġej: 157 f'Daimiao, 215 f'Dailu, 576 fit-Triq tal-Lvant ta' Shantou, 258 f'Daiding, iktar minn 80 f'Daixi, 44 f'Daiyin, iktar minn 400 fit-Tempju ta' Lingyan, u iktar minn 100 fit-Tempju ta' Shentong. Prinċipalment l-inċiżjonijiet kienu jkopru ħames tipi ta' ċerimonji ta' sagrifiċċji tal-imperaturi tad-dinastiji tal-imgħoddi, il-ħolqien u r-restawr tat-tempji, l-inċiżjonijiet tal-iskritturi fuq l-oqbra, il-poeżiji tal-għanjiet, l-inċiżjonijiet dwar ix-xenarju u l-inċiżjonijiet fuq il-blat, li l-biċċa l-kbira kienu inċiżjonijiet fuq blat naturali.
Il-Ġappun, l-Indja, il-qorti Persjana fl-eżilju, il-Goguryeo, il-Baekje, is-Silla, it-Torok, il-Khotan, il-Khmer, u l-Kaliffat tal-Umajjad kollha kellhom rappreżentanti li kienu jattendu għas-sagrifiċċji tal-Feng u tax-Shan li kien jagħmel l-Imperatur Gaozong tad-dinastija Tang fis-666 fil-Muntanja Tai.
Barra minn hekk, iċ-Ċiniżi li kienu jqimu l-muntanja iżda ma kinux nobbli kienu jaqdu rwol importanti fl-istorja tal-komunitajiet qrib il-muntanja u tal-pellegrinaġġi fiċ-Ċina kollha.
Fl-2003, il-Muntanja Tai attirat madwar sitt miljun viżitatur. Proġett ta' rinnovazzjoni tlesta fl-aħħar ta' Ottubru 2005, li kellu l-għan li jirrestawra r-relikwi kulturali u li jirrinnova l-binjiet ta' importanza kulturali li kellhom xi ħsarat. Magħrufa sew għaċ-ċerimonji u għas-sagrifiċċji speċjali tagħha, il-Muntanja Tai żaruha bosta poeti u studjużi letterarji li vvjaġġaw hemmhekk biex jiksbu ispirazzjoni. Fuq il-muntanja hemm tempji grandjużi, bosta inċiżjonijiet fuq il-ġebel u tavli tal-ġebel. Il-muntanja kellha rwol importanti fl-iżvilupp kemm tal-Buddiżmu kif ukoll tat-Taoiżmu.
Importanza naturali
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Muntanja Tai hija muntanja fuq plakka tettonika mxaqilba b'għoli li jiżdied mit-Tramuntana għan-Nofsinhar. Hija l-eqdem eżempju ta' formazzjoni paleometamorfika mill-perjodu Kambrijan fil-Lvant taċ-Ċina, u hija magħrufa bħala l-Kumpless ta' Taishan. L-olzar tar-reġjun beda fl-Era Proterożojka; sa tmiem l-Era Proterożojka, il-muntanja kienet saret parti mill-kontinent.
Apparti l-Quċċata tal-Imperatur tal-Ġada, formazzjonijiet distintivi oħra tal-blat huma l-Quċċata tax-Xemgħa tal-Ġenna, l-Irdum b'Għamla ta' Fann, u l-Baċir tal-Blat ta' Wara.
Il-Muntanja Tai tinsab f'żona ta' foresti orjentali bis-siġar ħorfija; madwar 80 % tal-erja tagħha hija miksija bil-veġetazzjoni. Huwa magħruf li l-flora tagħha tinkludi kważi 1,000 speċi. Uħud mis-siġar fl-inħawi huma antiki ħafna u għandhom importanza kulturali mehmuża magħhom, bħaċ-Ċipressi tad-Dinastija Han, li tħawwlu mill-Imperatur Wu Di, is-Siġra tal-Istudjuż Ċiniż tad-Dinastija Tang (li għandha madwar 1,300 sena), is-Siġra taż-Żnuber tal-Merħba (li għandha 500 sena) u s-Siġra taż-Żnuber tal-Ħames Grad, li oriġinarjament ingħatat isimha mill-Imperatur Qin Shi Huang, iżda tħawwlet mill-ġdid madwar 250 sena ilu.
Karatteristiċi fiżiċi
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Muntanja Tai titfaċċa f'daqqa mill-pjanura vasta ta' Shandong ċentrali, u mgħonija naturalment b'bosta siti xeniċi. Ġeoloġikament, hija muntanja fuq plakka tettonika mxaqilba, hija għolja lejn in-Nofsinhar milli lejn it-Tramuntana, u hija l-eqdem u l-iżjed eżempju importanti tas-sistema paleometamorfika rappreżentattiva tal-Perjodu Kambrijan fil-Lvant taċ-Ċina. Magħrufa wkoll bħala l-Kumpless ta' Taishan, hija magħmula minn blat manjetizzat, metamorfiku u sedimentarju u massa intrużiva ta' diversi oriġini li ffurmaw fl-Era Arkajka 1,700-2,000 miljun sena ilu. Sussegwentement, fl-Era Proterożojka, ir-reġjun ta' Taishan beda jiġi olzat, u sar parti mill-kontinent sa tmiem dik l-era. L-olzar baqa' għaddej sa nofs iċ-Ċenożojku. Il-gneiss li feġġ fir-reġjun ta' Taishan huwa l-pedament tat-Tramuntana taċ-Ċina kollha. L-istrati Kambrijani, esposti għalkollox fit-Tramuntana, huma rikki bil-fossili. Sitt nixxigħat inixxu mill-quċċata tal-muntanja, u l-ilma tagħhom huwa rinomat għall-kontentut estremament baxx ta' minerali, kemxejn ta' aċidità (pH = 6.3) u kontenut relattivament għoli ta' ossiġenu (6.4 milligrammi kull litru (mg/l)).
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Il-muntanja tinsab f'żona bi klima kontinentali sħuna tal-monsuni (Dwb skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen). Id-data meteoroloġika mhix disponibbli. Il-klima regolari tkun qrib -2 gradi Ċelsju.[10]
| Data klimatika għall-Muntanja Tai (elevazzjoni 1,534 m (5,033 ft), temp. normali fl-1991–2020, temp. estremi fl-1981–2010) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord °C (°F) | 7.8 (46.0) |
15.2 (59.4) |
17.7 (63.9) |
26.9 (80.4) |
25.3 (77.5) |
27.6 (81.7) |
29.7 (85.5) |
25.9 (78.6) |
26.3 (79.3) |
23.5 (74.3) |
15.9 (60.6) |
11.7 (53.1) |
29.7 (85.5) |
| Medja massima kuljum °C (°F) | −3.8 (25.2) |
−1.3 (29.7) |
4.0 (39.2) |
10.5 (50.9) |
15.9 (60.6) |
19.7 (67.5) |
20.9 (69.6) |
19.9 (67.8) |
16.3 (61.3) |
10.9 (51.6) |
4.2 (39.6) |
−2.1 (28.2) |
9.6 (49.3) |
| Medja kuljum °C (°F) | −7.2 (19.0) |
−4.9 (23.2) |
0.0 (32.0) |
6.5 (43.7) |
12.2 (54.0) |
16.2 (61.2) |
18.3 (64.9) |
17.3 (63.1) |
13.2 (55.8) |
7.6 (45.7) |
0.9 (33.6) |
−5.4 (22.3) |
6.2 (43.2) |
| Medja minima kuljum °C (°F) | −10.0 (14.0) |
−7.8 (18.0) |
−3.2 (26.2) |
3.1 (37.6) |
8.9 (48.0) |
13.1 (55.6) |
15.8 (60.4) |
15.0 (59.0) |
10.6 (51.1) |
4.9 (40.8) |
−2.0 (28.4) |
−8.3 (17.1) |
3.3 (38.0) |
| Temp. baxxa rekord °C (°F) | −24.8 (−12.6) |
−23.0 (−9.4) |
−17.6 (0.3) |
−9.1 (15.6) |
−2.9 (26.8) |
0.9 (33.6) |
8.2 (46.8) |
4.0 (39.2) |
0.2 (32.4) |
−9.1 (15.6) |
−20.0 (−4.0) |
−23.9 (−11.0) |
−24.8 (−12.6) |
| Preċipitazzjoni medja cm (pulzieri) | 10.6 (0.42) |
20.4 (0.80) |
19.4 (0.76) |
51.1 (2.01) |
87.4 (3.44) |
130.5 (5.14) |
283.7 (11.17) |
250.9 (9.88) |
89.5 (3.52) |
52.1 (2.05) |
39.3 (1.55) |
15.6 (0.61) |
1,050.5 (41.35) |
| Medja għall-jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 0.1 mm) | 4.1 | 5.1 | 5.5 | 6.4 | 8.3 | 9.9 | 15.2 | 14.1 | 8.4 | 6.6 | 5.7 | 4.1 | 93.4 |
| Medja għall-jiem bil-borra | 5.4 | 5.7 | 5.6 | 2.3 | 0.2 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0.2 | 3.8 | 4.9 | 28.1 |
| Medja tal-umdità relattiva (%) | 47 | 53 | 55 | 59 | 63 | 72 | 87 | 87 | 73 | 61 | 55 | 49 | 63 |
| Medja fix-xahar għas-siegħat bid-dawl tax-xemx | 217.3 | 200.1 | 242.9 | 257.2 | 277.7 | 242.1 | 167.2 | 167.8 | 199.0 | 219.6 | 207.1 | 214.0 | 2,612 |
| Perċentwal għall-possibilità tax-xemx | 70 | 65 | 65 | 65 | 63 | 55 | 38 | 40 | 54 | 64 | 68 | 71 | 60 |
| Sors: China Meteorological Administration[11] | |||||||||||||
Veġetazzjoni
[immodifika | immodifika s-sors]Il-veġetazzjoni tkopri 79.9 % tal-inħawi, b'densità ta' boskijiet, iżda ma tantx hemm wisq informazzjoni dwar il-kompożizzjoni tagħha. Hemm diversità ta' flora b'989 speċi, li minnhom 433 speċi huma pjanti biz-zkuk tal-injam u l-bqija huma pjanti erbaċej. B'kollox hemm 462 speċi ta' pjanti mediċinali, fosthom il-lewża tar-raba', il-kannabis, il-ġinseng ta' Taishan, il-litosperma Ċiniża u s-salikornja, li huma rinomati mal-pajjiż kollu. Uħud mis-siġar huma antiki u famużi ħafna, u fosthom l-iktar notevoli huma ċ-Ċipressi tad-Dinastija Han (imħawla 2,100 sena ilu mill-Imperatur Wu Di tad-dinastija Han), is-Siġra taż-Żnuber tal-Merħba (li għandha 500 sena) u s-Siġra taż-Żnuber tal-Ħames Grad (li ngħatat isimha mill-Imperatur Qin Shi Huang tad-dinastija Qin).
Fawna
[immodifika | immodifika s-sors]Hemm iktar minn 200 speċi ta' annimali u 122 speċi ta' għasafar, iżda ma hemmx dettalji preċiżi. Il-ħut bil-qxur kbar Varicorhinus macrolepis jgħix fl-ilma ġieri f'għoli ta' 300–800 metru.
Importanza kulturali
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Muntanja Tai għandha importanza ewlenija fir-reliġjon taċ-Ċina, peress li hija l-muntanja tal-Lvant tal-ħames Muntanji Sagri taċ-Ċina. Skont rekords storiċi, il-Muntanja Tai saret post sagru li jżuruh l-imperaturi biex joffru s-sagrifiċċji u jimmeditaw fid-dinastija Zhou qabel l-1000 Q.K. Total ta' 72 imperatur ġew irreġistrati li żaruha. Il-kittieba wkoll kienu jiġu biex jiksbu l-ispirazzjoni, biex jikkomponu l-poeżiji, biex jiktbu l-komponimenti, biex ipittru u jieħdu r-ritratti. B'hekk, tħallew bosta relikwi kulturali fuq il-muntanja.
Divinitajiet assoċjati mal-Muntanja Tai
[immodifika | immodifika s-sors]Id-Divinità l-Kbira tal-Muntanja Tai
[immodifika | immodifika s-sors]L-Imperatur Dongyue (biċ-Ċiniż: 東嶽大帝; bil-Pinjin: Dōngyuè Dàdì) huwa d-divinità suprema tal-Muntanja Tai. Skont tradizzjoni mitoloġika partikolari, huwa dixxendent ta' Pangu. Skont teoloġiji oħra, huwa l-manifestazzjoni tal-Lvant tal-Ħames Manifestazzjonijiet tal-Ogħla Divinità (Wufang Shangdi).
Bixia Yuanjun
[immodifika | immodifika s-sors]Bixia Yuanjun (biċ-Ċiniż: 碧霞元君; bil-Pinjin: Bìxiá Yuánjūn), litteralment id-"Divinità Femminili taż-Żerniq Ikħal", hija magħrufa wkoll bħala s-"Sinjura Immortali tal-Ġada fil-Ġenna" (biċ-Ċiniż: 天仙玉女; bil-Pinjin: Tiānxian Yùnǚ) jew is-"Sinjura tal-Muntanja Tai" (biċ-Ċiniż: 泰山娘娘; bil-Pinjin: Tàishān Niangniang). Skont uħud mill-ġrajjiet mitoloġiċi, hija bint jew il-konsorti tad-Divinità l-Kbira tal-Muntanja Tai. Fl-istatwi Bixia Yuanjun spiss tidher qed iżżomm tavla bil-Ġummiena l-Kbira bħala simbolu tal-awtorità tagħha.
Yanguang NaiNai
[immodifika | immodifika s-sors]Yanguang Nainai (biċ-Ċiniż: 眼光奶奶; bil-Pinjin: Yǎnguāng Nǎinǎi) hija meqjuma bħala d-divinità femminili tal-vista u spiss tintwera bħala assistenta ta' Bixia Yuanjun.
Songzi Niangniang
[immodifika | immodifika s-sors]Songzi Niangniang (biċ-Ċiniż: 送子娘娘; bil-Pinjin: Sòngzi Niangniang) hija divinità femminili tal-fertilità, u bħal Yanguang Nainai, spiss tintwera bħala assistenta ta' Bixia Yuanjun.
Shi Gandang
[immodifika | immodifika s-sors]Shi Gandang (biċ-Ċiniż: 石敢当; bil-Pinjin: Shígǎndāng) huwa spirtu li ntbagħat mill-Muntanja Tai minn Bixia Yuanjun biex jipproteġi lin-nies ordinarji mill-ispirti l-ħżiena. Bħala parti mit-tradizzjoni kulturali, f'Taishan spiss ikun hemm ukoll ġebel b'Shi Gandang qrib il-binjiet u postijiet oħra, sabiex dawk il-postijiet jiġu protetti mill-ispirti l-ħżiena. Dawn ma għandhomx jitfixklu mat-tavli tal-ispirti.
Dai Miao
[immodifika | immodifika s-sors]
It-Tempju tad-Divinità tal-Muntanja Tai, magħruf bħala t-Tempju ta' Dai (biċ-Ċiniż: 岱庙; bil-Pinjin: Dàimiào), huwa l-ikbar u l-iżjed kumpless komplut tal-qedem fl-inħawi. Jinsab fil-bażi tal-Muntanja Tai fil-belt ta' Tai'an u jkopri erja ta' 96,000 metru kwadru. It-tempju nbena għall-ewwel darba matul żmien id-dinastija Qin. Minn żmien id-dinastija Han (206 Q.K. – 220 W.K.), id-disinn tiegħu kien replika tal-palazz imperjali, u b'hekk huwa wieħed minn tliet strutturi eżistenti fiċ-Ċina b'karatteristiċi ta' palazz imperjali (it-tnejn l-oħra huma l-Belt Projbita u t-Tempju ta' Konfuċju f'Qufu). It-tempju għandu ħames swali ewlenin u bosta binjiet żgħar. L-istruttura ċentrali hija l-Palazz tal-Barkiet tal-Ġenna (Tian Kuang), li nbena fl-1008, matul ir-renju tal-aħħar imperatur Song tat-Tramuntana, Huizong. Is-sala tospita l-affresk tad-"Divinità tal-Muntanja Tai Waqt Vjaġġ", li jmur lura għall-1009. L-affresk huwa estiż madwar il-ħitan tal-Lvant, tal-Punent u tat-Tramuntana tas-sala u huwa għoli 3.3 metri (11-il pied) u twil 62 metru (203 pied). It-tema tal-pittura hija dawra ta' spezzjoni mid-divinità. Maġenb il-Palazz tal-Barkiet tal-Ġenna hemm il-Paviljun ta' Yaocan u l-arkata tad-daħla, kif ukoll il-Paviljun tal-Bronż fir-rokna tal-Grigal. It-Tempju ta' Dai huwa mdawwar b'ċipressi ta' 2,100 sena li jmorru lura għal żmien id-dinastija Han. L-iżjed taraġ antik li għadu jeżisti x'aktarx li huwa dak magħmul minn 6,000 tarġa tal-granit sal-quċċata tal-muntanja.
Is-sit fih għadd ta' steli ppreservati sew minn żmien ir-renju ta' Huizong, u wħud minnhom huma ppożizzjonati fuq fkieren tal-art magħrufa bħala bixi. Barra minn hekk, hemm stele oħra ppożizzjonata fuq bixi ta' żmien ir-renju ta' Qianlong.
Santwarju taż-Żerniq Ikħal
[immodifika | immodifika s-sors]
Is-Santwarju taż-Żerniq Ikħal (biċ-Ċiniż: 碧霞祠; bil-Pinjin: Bìxiá Cí), qrib il-quċċata tal-muntanja huwa kumpless ta' bini grandjuż ieħor, b'kombinament speċjali ta' komponenti tal-metall u strutturi tal-injam, tal-brikks u tal-ġebel. Huwa ddedikat lid-divinità femminili Bixia (Żerniq Ikħal). Mit-Tempju ta' Taishan sat-Tempju taż-Żerniq Ikħal hemm bosta tavli tal-ġebel, inċiżjonijiet u binjiet tal-qedem. Il-viżitaturi jħobbu jixxabtu mal-Muntanja Taishan. Mid-daħla l-ħamra fil-bażi tal-muntanja sad-Daħla tal-Ġenna tan-Nofsinhar fil-quċċata hemm xi 6,660 tarġa tal-ġebel, li jserrpu tul ix-xaqlibiet tal-muntanja, u kull tarġa toffri veduta differenti.
Shibapan
[immodifika | immodifika s-sors]
Ix-"Shibapan" (biċ-Ċiniż: 十八盘), li tfisser 18-il sular ta' taraġ, hija l-iżjed rotta vantaġġuża tat-taraġ fil-Muntanja Tai. B'kollox fiha total ta' 1,827 tarġa tal-ġebel u hija waħda mill-attrazzjonijiet prinċipali tal-Muntanja Tai. In-nies iħobbu jgħidu: "Muntanja Tai tal-maestużi, kollha f'Shibapan, Muntanja Tai tas-sublimi, kollha fit-traġitt tat-taraġ!". Ix-Shibapan fiha tliet partijiet: it-"Tmintaxijiet Bil-Mod" (biċ-Ċiniż: 慢十八), it-"Tmintaxijiet Diffiċli" (biċ-Ċiniż: 紧十八), u t-"Tmintaxijiet Mhux Bil-Mod u Mhux Diffiċli" (biċ-Ċiniż: 不紧不慢又十八). It-"Tmintaxijiet Bil-Mod" hija l-iżjed sezzjoni faċli u t-"Tmintaxijiet Diffiċli" hija l-iżjed sezzjoni diffiċli.
Monumenti oħra
[immodifika | immodifika s-sors]
Sensiela ta' 7,200 tarġa b'kollox (inkluż it-tarġiet tat-tempji interni), b'6,293 Tarġa tal-Mogħdija Muntanjuża Uffiċjali, jagħtu sal-Quċċata tal-Lvant tal-Muntanja Tai, u matul il-mogħdija hemm 11-il daħla, 14-il arkata, 14-il gabbana u erba' paviljuni.
B'kollox, hemm 22 tempju, 97 fdal, 819-il tavla tal-ġebel, u 1,018-il inċiżjoni mal-irdumijiet u tal-ġebel fuq il-Muntanja Tai. Dawn jinkludu t-Tempju tar-Re tal-Ġada (biċ-Ċiniż: 玉皇庙; bil-Pinjin: Yùhuáng Miào), it-Tempju tad-Divinità l-Kaħlanija (biċ-Ċiniż: 青帝宫; bil-Pinjin: Qīngdì Gōng), it-Tempju ta' Konfuċju (biċ-Ċiniż: 孔子庙; bil-Pinjin: Kǒngzi Miào), it-Tempju ta' Doumu (biċ-Ċiniż: 斗母宫; bil-Pinjin: Dòumǔ Gōng) u t-Tempju Buddista ta' Puzhao (biċ-Ċiniż: 普照寺; bil-Pinjin: Pǔzhào Sì).
Fost it-tavli u l-inċiżjonijiet fuq il-quċċata tal-Muntanja Tai, hija partikolarment magħrufa l-inċiżjoni li tiddikjara li l-Muntanja Tai hija "l-Iżjed Meqjuma fost il-Ħames Muntanji Sagri" (biċ-Ċiniż simplifikat: 五岳独尊; biċ-Ċiniż tradizzjonali: 五嶽獨尊; bil-Pinjin: Wǔyuè Dúzūn) fuq il-"Quċċata tal-Osservazzjoni tax-Xemx" (biċ-Ċiniż: 日观峰; bil-Pinjin: Rìguān Fēng). Ġiet inċiża minn membru tal-klan ta' Aisin Gioro (biċ-Ċiniż: 爱新觉罗玉构; bil-Pinjin: Àixīn Juéluō Yùgòu) fl-1907 u tidher fuq in-naħa ta' wara tal-karta tal-flus ta' ħames yuan tal-ħames serje tal-karti tal-flus tar-renminbi u fil-paġna nru 26 tal-passaport bijometriku taċ-Ċina. Inċiżjoni oħra timmarka l-"Pjattaforma ta' Osservazzjoni ta' Lu" (biċ-Ċiniż: 瞻鲁台; bil-Pinjin: Zhānlǔ tái) li minnha Konfuċju tpaxxa bil-veduta fuq l-istat tiegħu ta' Lu u mbagħad stqarr: "Id-dinja hija żgħira".
L-Istele ta' Bla Kliem (biċ-Ċiniż: 无字碑; bil-Pinjin: Wúzì Bēi) tinsab wieqfa quddiem it-Tempju tal-Imperatur tal-Ġada. Skont leġġenda l-imperatur li kkummissjona l-istele ma kienx sodisfatt bl-inċiżjoni ppjanata u ddeċieda minflok li jħalliha bla kliem.
Postijiet sinifikanti oħra
[immodifika | immodifika s-sors]- L-Irdum tas-Suwiċidju (biċ-Ċiniż: 舍身崖; bil-Pinjin: Shěshēn Yá), li mbagħad sar magħruf bħala l-Irdum tal-Imħabba għall-Ħajja (biċ-Ċiniż: 爱身崖; bil-Pinjin: Àishēn Yá) fi żmien id-dinastija Ming.
- Il-Quċċata tal-Osservazzjoni tax-Xemx (biċ-Ċiniż: 日观峰; bil-Pinjin: Rìguān Fēng).
- Il-Quċċata tal-Osservazzjoni tal-Qamar (biċ-Ċiniż: 月观峰; bil-Pinjin: Yuèguān Fēng).
- Il-Pjattaforma tal-Osservazzjoni ta' Lu (biċ-Ċiniż: 瞻鲁台; bil-Pinjin: Zhānlǔ Tái).
- Il-Blata tal-Esplorazzjoni tal-Baħar (tas-Sħab) (biċ-Ċiniż: 探海石; bil-Pinjin: Tànhǎi Shí).
Infrastruttura
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-viżitaturi jistgħu jaslu sal-quċċata tal-Muntanja Tai b'karozza tal-linja li tieqaf quddiem id-Daħla ta' Nofs Triq sal-Ġenna, u minn hemmhekk cable car hija kkollegata mal-quċċata. Biex wieħed ikopri l-istess distanza jdum bejn sagħtejn u sitt sigħat. Il-provvisti għall-bosta bejjiegħa tul it-triq sal-quċċata jġorruhom it-trasportaturi mid-Daħla ta' Nofs Triq sal-Ġenna jew tul it-triq kollha mill-bażi tal-muntanja.
Biex wieħed jitla' l-muntanja kollha, hemm żewġ rotot. L-iżjed rotta popolari hi dik tal-Lvant li tibda mill-Ħnejja ta' Taishan. Hu u tiela' s-7,200 tarġa tal-ġebel, dak li jkun l-ewwel jgħaddi quddiem it-Torri tal-Għaxart Elef Immortali (Wanxianlou), l-Irdum ta' Arhat (Luohanya), u l-Palazz tad-Divinità Femminili Dou Mu (Doumugong). It-telgħa mill-Ewwel Daħla tal-Ġenna (yi tian men), id-daħla prinċipali mal-konfini tal-belt ta' Tai'an, sal-quċċata tal-muntanja jaf tieħu xi sagħtejn u nofs għal xi ħadd li jgħaġġel u sa sitt sigħat għal xi ħadd b'pass iktar kajman. Biex wieħed jasal sad-Daħla ta' Nofs Triq sal-Ġenna mill-Ewwel Daħla tal-Ġenna jdum siegħa jekk jgħaġġel u sa sagħtejn u nofs b'pass kajman. Lejn il-Grigal tal-Palazz tad-Divinità Femminili Dou Mu hemm il-Wied tal-Blat tas-Sutra li fih tnaqqxet is-Sutra tad-Djamant Buddista b'karattri ta' ħamsin ċentimetru li huwa maħsub li saru mid-dinastija Wei tat-Tramuntana. Ir-rotta tal-Punent, li jitilgħuha inqas turisti, hija iktar xenika, iżda fiha inqas wirt kulturali.
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Muntanja Tai ġiet iddeżinjata bħala Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fl-1987.[3]
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' seba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem"; il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ"; il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet"; il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem"; il-kriterju (v) "Eżempju straordinarju ta' insedjament uman tradizzjonali, ta' użu tal-art jew ta' użu tal-baħar, li jirrappreżenta kultura (jew kulturi), jew interazzjoni umana mal-ambjent, speċjalment meta jkun sar vulnerabbli minħabba l-impatt ta' bidla irreversibbli"; il-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju"; u l-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali".[3]
Referenzi kulturali
[immodifika | immodifika s-sors]- Fir-rumanz Jin Ping Mei, is-Sinjura tal-Qamar tagħmel pellegrinaġġ lejn Taishan.
- Il-qawl Ċiniż "il-Muntanja Tai u l-Ġummiena l-Kbira" (biċ-Ċiniż: 泰山北斗; bil-Pinjin: Tàishān Běidǒu) hija epitet għal persuna ta' distinzjoni kbira.
- L-idjoma Ċiniża "有眼不识泰山" (traduzzjoni litterali: Għandu għajnejn iżda ma jagħrafx il-Muntanja Tai) tirreferi għal persuna injoranta u arroganti.
- L-idjoma Ċiniża "稳如泰山" (traduzzjoni litterali: Stabbli daqs il-Muntanja Tai) tintuża biex tiddeskrivi entità sikura jew soda ħafna.
- Skont l-istoriku tal-qedem Sima Qian, "Għalkemm il-mewt hija l-istess għal kull bniedem, jista' jkollha piż iktar mill-Muntanja Tai jew tkun eħfef minn rixa". Mao Zedong irrefera għal din is-silta fid-diskors tiegħu tal-1944 Servu lin-Nies: "Li tmut għan-nies għandha piż iktar mill-Muntanja Tai, iżda li taħdem għall-Faxxisti u li tmut għall-oppressuri u għall-isfruttaturi hija eħfef minn rixa".
- Taishan (jew il-Muntanja Tai) hija s-suġġett ta' poeżija tal-poeta tad-dinastija Tang Du Fu, Veduta ta' Taishan.
- Taishan (jew il-Muntanja Tai) issir referenza għaliha b'mod estensiv fil-Cantos ta' Ezra Pound, speċjalment fil-Cantos ta' Pisa.
- Il-Muntanja Tai hija waħda minn tliet muntanji sagri, flimkien mal-Muntanja Meru u l-Muntanja Emei, li d-dimonji tal-qrejjen tad-deheb u tal-fidda jgħafġu lil Sun Wukong taħthom.
- Il-Muntanja Tai tintwera fuq in-naħa ta' wara tal-karta tal-flus tal-ħames yuan tal-ħames sensiela tal-karti tal-flus tar-renminbi.
- L-album tal-1987 Hold Your Fire tal-grupp mużikali rock progressiv Kanadiż Rush kien fih il-kanzunetta "Tai Shan", b'referenza għall-vjaġġ tal-mużiċist tat-tnabar u tal-kittieb tal-lirika Neil Peart lejn il-Muntanja Tai.
- It-Tempju ta' Dai Miao jidher fil-logħba elettronika ta' Sid Meier Civilization IV bħala kumpless reliġjuż li jista' jinbena minn Profeta Kbir, u għaldaqstant jistabbilixxi santwarju sagru ddedikat lit-Taoiżmu fil-belt sagra Taoista.
- Tai Shan, uħud mit-tempji ta' fuqha, u l-Imperatur tal-Ġada jissemmew fil-ktieb ta' Dan Simmons The Rise of Endymion.
- Il-Muntanja Tai tissemma bħala l-post tal-oriġini tal-arti marzjali ta' Taizan Tenrōken (泰山天狼拳, "Ponn tal-Lupu Ċelestjali tal-Muntanja Tai") f'Fist of the North Star, ta' Ryuga, ħu l-kbir ta' Yuria.
- Mill-Muntanja Tai oriġina l-isem ta' Mons Tai, qrib żona fuq in-naħa remota tal-Qamar fejn niżlet Chang'e 4.
- Xeni sinifikanti mir-rumanz Ball Lightning ta' Cixin Liu huma ambjentati fuq il-Muntanja Tai, li l-awtur jiddeskrivi bħala sit ta' maltempati bir-ragħad frekwenti u ta' riċerka meteoroloġika.
- Il-bastiment tal-merkanzija MV Taishan (1986–2016) ingħata isem il-Muntanja Tai.
- Zhang Zongchang, il-kontrollur tal-provinċja ta' Shandong fi żmien is-sinjuri tal-gwerer, kiteb poeżija li tagħmel referenza għall-Muntanja Tai.
- Il-Muntanja Tai tissemma fil-lirika ta' The Year of The Boomerang li nħarġet fl-1995 minn Rage Against the Machine fis-silta: "So I'm goin' out heavy sorta like Mount Tai".
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ Yuan Xingzhong; Hong, Liu (2000). "Studies on the diversity of soil animals in Taishan Mountain". Journal of Forestry Research. 11 (2): 109–113.
- ^ "Mount Tai | mountain, China | Encyclopedia Britannica". web.archive.org. 2015-02-02. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-02-02. Miġbur 2024-08-21.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ a b ċ "Mount Tai". whc.unesco.org. Miġbur 2024-08-21.
- ^ "Tasmanian Wilderness". whc.unesco.org. Miġbur 2024-08-21.
- ^ "山东泰安地区断层的最新活动与"泰山震"_爱学术". web.archive.org. 2020-04-08. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-04-08. Miġbur 2024-08-21.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "夏帝发七年"泰山震"的解读.pdf-在线文档投稿赚钱网". web.archive.org. 2020-05-28. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-05-28. Miġbur 2024-08-21.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "夏发七年"泰山地震"考-【维普官方网站】-www.cqvip.com-维普网". web.archive.org. 2020-05-28. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-05-28. Miġbur 2024-08-21.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "中国最早的地震记录 距今4000多年". web.archive.org. 2018. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2018-06-26. Miġbur 2024-08-21.
- ^ "历史钩沉：泰山地震——历史上最早记载的地震". web.archive.org. 2018-06-26. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-06-26. Miġbur 2024-08-21.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "中国气象数据网 - WeatherBk Data". web.archive.org. 2018-09-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-09-05. Miġbur 2024-08-21.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "中国气象数据网 - WeatherBk Data". web.archive.org. 2022-04-06. Arkivjat mill-oriġinal fl-2022-04-06. Miġbur 2024-08-22.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)