Nelson Mandela

Nelson Mandela
19. Segretarju Ġenerali tal-Moviment Mhux Allinjat
10. President tal-Afrika t'Isfel
membru tal-Assemblea Nazzjonali tal-Parlament tal-Afrika t'Isfel
Ħajja
Isem propju	Rolihllahla Mandela
Twelid	Mvezo (en) , 18 Lulju 1918
Nazzjonalità	Afrika t'Isfel
Residenza	Houghton Estate (en)
L-ewwel lingwa	Xhosa
Mewt	Houghton Estate (en) , 5 Diċembru 2013
Post tad-dfin	Qunu (en)
Kawża tal-mewt	(mard respiratorju)
Familja
Missier	Gadla Henry Mphakanyiswa
Omm	Nosekeni Fanny
Konjuga/i	Evelyn Mase (en) (5 Ottubru 1944 - 19 Marzu 1958); Winnie Madikizela-Mandela (mul) (14 Ġunju 1958 - 19 Marzu 1996); Graça Machel (en) (18 Lulju 1998 - 5 Diċembru 2013)
Ulied	uri Makgatho Mandela (en) ; Makaziwe Mandela (en) ; Zenani Mandela-Dlamini (en) ; Thembekile Mandela (en) ; Zindzi Mandela (mul) ;
Familja	uri Ndileka Mandela (en) (granddaughter (en) );
Edukazzjoni
Alma mater	University of the Witwatersrand (en) ; University of South Africa (en) Baċellerat tal-Arti ; University of Fort Hare (en) ; University of London
Lingwi	Ingliż; Xhosa
Okkupazzjoni
Okkupazzjoni	politiku; awtobijografu; avukat; attivist politiku; priġunier politiku; xeneġġatur
	Parteċipant World Economic Forum Annual Meeting 1992 (en) ;
Post tax-xogħol	Afrika t'Isfel
Xogħlijiet importanti	Long Walk to Freedom (en)
Premjijiet	List Jawaharlal Nehru Award for International Understanding : Indian Council for Cultural Relations (en) (1979) ; International Simón Bolívar Prize (1983) ; Ludovic-Trarieux International Human Rights Prize (1985) ; Sakharov Prize (1988) ; United Nations Prize in the Field of Human Rights (1988) ; Star of People's Friendship (1988) ; Order of Friendship (22 Ġunju 1988) ; Order of Eduardo Mondlane, 1st class (22 Lulju 1988) ; Grandmaster of the Order of Good Hope ; Lenin Peace Prize (1990) ; Order of Lenin (1990) ; honorary degree from Spelman College (1990) ; Félix Houphouët-Boigny Peace Prize (1991) ; honorary doctor of the University of Madrid Complutense (1991) ; Order of José Martí (1991) ; Princess of Asturias Award for International Cooperation (1992) ; honorary doctor of the Peking University (1992) ; Premju Nobel tal-Paċi (1993) ; Fulbright Prize (1993) ; Gold Olympic Order (1994) ; Grand Cross of the National Order of Mali ; Order of Augusto César Sandino ; Bruno Kreisky Award for Services to Human Rights ; honorary Canadian citizenship ; Philadelphia Liberty Medal ; Bharat Ratna ; Arthur Ashe Courage Award ; Al-Gaddafi International Prize for Human Rights ; Grand Collar of the Order of Prince Henry (20 Novembru 1995) ; honorary doctorate of the Vrije Universiteit Brussel (1993) ; Ahimsa Award (2006) ; Delta Prize for Global Understanding ; Order of Friendship ; Congressional Gold Medal ; Order of Merit (1995) ; Isitwalandwe Medal ; Order of the Companions of O. R. Tambo ; Queen Elizabeth II Golden Jubilee Medal ; Order of Stara Planina ; Nishan-e-Pakistan ; Order of Playa Girón ; Order of Jamaica ; Order of the Star of Ghana ; Order of the Smile ; Order of Agostinho Neto ; Grand Cross of the Order of Liberty ; honorary doctor of the Autonomous University of Barcelona ; honorary doctor of the University of Hong Kong ; honorary doctor of the University of Calcutta ; honorary doctor of the University of Pretoria ; honorary doctor of the Howard University ; Bailiff Grand Cross of the Order of Saint John ; Alan Paton Award (1995) : Long Walk to Freedom (en) ; Order of the Elephant (18 Frar 1996) ; Royal Order of the Seraphim (3 Marzu 1997) ; Grand Cross with Collar of the Order of the White Rose of Finland (7 Mejju 1997) ; Order of the Nile (1997) ; Knight Grand Cross of the Order of St. Olav‎ (1998) ; Honorary Companion of the Order of Canada (24 Settembru 1998) ; dottorat onorarju mill-Università ta’ Leiden (1999) ; Collar of the Order of Isabella the Catholic‎ (1999) ; Order of the Gold Lion of the House of Nassau (10 Marzu 1999) ; Presidential Medal of Freedom (5 Mejju 1999) ; Order of Prince Yaroslav the Wise, 1st class (5 Mejju 1999) ; Honorary Companion of the Order of Australia (14 Ġunju 1999) ; Gandhi Peace Prize (2000) ; Four Freedoms Award – Freedom Medal (2002) ; Order of the Lion : Bakili Muluzi (mul) (2002) ; Platinum Order of Mapungubwe : Thabo Mbeki (en) (10 Diċembru 2002) ; Order of Saint John (2004) ; Honorary Doctor at Karolinska Institutet (13 Mejju 2005) ; Giuseppe Motta Medal (2006) ; Ambassador of Conscience Award (2006) ; Mo Ibrahim Prize for Achievement in African Leadership (2007) ; Grand Cross of the Order of the Aztec Eagle (11 Ġunju 2010) ; honorary doctorate of the University of Las Palmas, Gran Canaria (2010) ; honorary citizen of Paris (2013) ; Honorary doctorate from the University of Paris 1 Pantheon-Sorbonne (10 Ġunju 1996) ; honorary doctor of Paris 8 University (2005) ; Freedom of the London Borough of Greenwich (1983) ; Freedom of the Royal Borough of Greenwich (13 Marzu 2012) ; World Rugby Hall of Fame (2015) ;
Influwenzat minn	Luis Taruc (en)
Sħubija	Akkademja Amerikana tal-Arti u tax-Xjenzi

Nelson Rohlilahla Mandela (Imwieled it-18 ta' Lulju, 1918 - Miet it-5 ta' Diċembru, 2013) kien President tal-Afrika t'Isfel mill-1994 sal-1999, u kien l-ewwel President Sud Afrikan li tela' f'elezzjoni li fiha setgħu jivvutaw is-suwed. Qabel il-Presidenza, Mandela kien attivista kontra l-apartheid u mexxej tal-fergħa armata tal-ANC. Mandela qatta' 27 sena fil-ħabs, ħafna minnhom fuq il-Gżira ta' Robben. Wara li nħeles mill-ħabs fl-1990, Mandela mexxa lill-partit tiegħu fin-negozjati li wasslu għal demokrazija multi-razzjali fl-1994. Fl-Afrika t'Isfel, Mandela huwa magħruf bħala Madiba, titlu onorarju użat għall-anzjani tat-tribù tiegħu.

Oriġini

Nelson Mandela twieled nhar it-18 ta' Lulju 1918 f'Umtata, l-Afrika t'Isfel. Missieru kien kap tribali. Hu biss minn ħutu attenda l-iskola. L-ewwel skola li attenda kienet il-Wesleyan Mission School. Attenda l-Università ta' Fort Hare, fejn wara sena spiċċa mkeċċi għax ha sehem fi protesta kontra l-politika tal-università. Spiċċa l-istudji tiegħu bħala avukat f'universita' ġewwa Johannesburg.

Apartheid

L-apartheid hija kelma bl-Afrikaans, li tirreferi għal sistema ta' razziżmu u supremazija tal-bojod li kien hemm fl-Afrika t'Isfel sal-1993. Il-Partit Nazzjonali Afrikan għamilha parti mill-politika uffiċjali tiegħu fl-1948. L-apartheid kien jifred il-bojod minn dawk li mhumiex, jiġifieri l-"coloureds" (persuni ta' razza mħallta), "Ażjatiċi" (ta' dixxindenza Indjana), u "bantu" (persuni ta' dixxindenza Afrikana)—u jifred ukoll grupp indiġenu Afrikan minn ieħor. Il-gvern immexxi biss mill-bojod waqqaf il-Bantustans għall-gruppi etniċi Afrikani, billi ta 14% tal-art tal-pajjiż, ħafna minnha ta' kwalita ħażina għall-popolazzjoni li kienet tifforma 75% tas- Sud Afrikani. F'din l-art biss is-suwed setgħu jeżerċitaw ċerti drittijiet. Din il-politika wasslet għal protesti fil-pajjiż u wkoll internazzjonalment. Fl-1961 l-Afrika t'Isfel ma baqgħetx fil-Commonwealth minħabba l-apartheid. B'riżultat tas-sanzjonijiet ekonomiċi internazzjonali u l-bidla soċjali fil-pajjiż, ħafna liġijiet tal-apartheid bdew jispiċċaw sakemm fl-1993 ġiet fis-seħħ kostituzzjoni ġdida li tiċħad ir-razziżmu.

ANC - Il-Kungress Nazzjonali Afrikan u Ħabs

Mandela rnexxielu jsir avukat, u fl-1944 ingħaqad ma' l-African National Congress (ANC), u għen biex titwaqqaf il-fergħa taż-żgħażagħ ta' l-organizzazzjoni. Fil-bidu l-protesti kienu jkunu paċifiċi, imma nhar il-5 ta' Diċembru 1956 Mandela flimkien ma' 150 oħra ġew arrestati bl-akkuża ta' tradiment. Fil-bidu tas-sittinijiet Mandela beda jmexxi l-fergħa paramilitari, Umkhonto we Sizwe ("Il-Lanza tan-Nazzjon"). Nhar il-5 ta' Awissu 1962 ġie arrestat fuq l-akkuża li mexxa xi ħaddiema fi strajk u li ħareġ mill-pajjiż bla permess. Fuq dawn l-akkużi ngħata ħames snin ħabs. Fl-1964, meta kien fil-ħabs tressaq il-qorti flimkien ma' oħrajn fuq l-involviment tiegħu fl-African National Congress u ħati ta' sabutaġġ u tradiment. Ingħata sentenza ta' għomor il-ħabs. Matul iż-żmien li qatta' fil-ħabs, Mandela sar simbolu dinji ta' reżistenza kontra d-dominazzjoni tal-bojod fl-Afrika t'Isfel.

Ħelsien mill-ħabs

Nhar il-11 ta' Frar 1990 inħeles mill-ħabs wara kampanja mill-African National Congress u pressjoni internazzjonali għall-ħelsien tiegħu. Taħt it-tmexxija ta' F.W. de Klerk, il-gvern neħħa l-aħħar liġijiet li kienu jiffurmaw il-bażi legali ta' l-apartheid fl-1992. F'Marzu iktar minn żewġ terzi tal-votanti f'referendum għall-bojod biss qablu mal-policy tiegħu li jinnegozja kostituzzjoni ġdida li tagħti iktar drittijiet politiċi lis-suwed.

Premju Nobel għall-Paċi

De Klerk u Mandela ingħataw flimkien il-Premju Nobel għall-Paċi fl-1993 talli ħadmu biex il-pajjiż isir demokrazija mhux razzjali.

Presidenza

Wara ħafna taħdidiet bejn mexxejja politiċi bojod u suwed, fl-1994 saru l-ewwel elezzjonijiet tal-pajjiż li fihom setgħu jivvutaw is-suwed. F'Mejju de Klerk ikkonċeda l-presidenza lil Mandela, li rebaħ l-elezzjonijiet. Mandela sar l-ewwel president iswed tal-pajjiż u l-president ta' qablu de Klerk baqa' jservi ta' deputat president tal-gvern sal-1996. Mandela flimkien ma' l-Isqof Desmond Tutu ħadmu kemm felħu biex isseħħ ir-rikonċiljazzjoni bejn il-bojod u s-suwed wara snin twal ta' inġustizzji mas-suwed.

Mandela u l-Isport

Fl-1995, fl-Afrika t'Isfel ittellgħet it-Tazza tad-Dinja tar-Rugby. Nelson Mandela, li kien għadu kif inħatar President, għaraf li l-isport huwa l-mezz li bih nies minn ambjenti differenti setgħu jsibu xi ħaġa li tgħaqqadhom flimkien, u sfrutta din il-kompetizzjoni biex jistabbilixxi r-Rainbow Nation - in-Nazzjon tal-Qawsalla. L-iSpringboks - it-tim nazzjonali tar-rugby tal-Afrika t'Isfel - qabel l-1995 kienu mibgħuda mis-suwed, għax ir-rugby kien meqjus bħala s-simbolu tal-oppressjoni tal-minoranza bajda li kienet tmexxi l-pajjiż. Mandela għaraf dan, imma flok żarma dan is-simbolu, ħadem biex is-simbolu jsir iktar b'saħħtu, u flok ikun biss tal-bojod isir is-simbolu ta' dawk kollha li għandhom għal qalbhom l-Afrika t'Isfel, bojod u suwed. Fuq din il-ġrajja nħadem il-film Invictus.