Jaipur
| Jaipur | |
|---|---|
 Indja | |
 | |
| Amministrazzjoni | |
| Pajjiż | Indja |
| State of India | Rajasthan |
| Division of Rajasthan | diviżjoni ta' Jaipur |
| District of India | distrett ta' Jaipur |
| Kap tal-Gvern |
Ashok Parnami (en)  |
| Isem uffiċjali |
जयपुर Jaipur |
| Ismijiet oriġinali | जयपुर |
| Kodiċi postali |
302001 |
| Ġeografija | |
| Koordinati | 26°55′N 75°52′E / 26.92°N 75.87°EKoordinati: 26°55′N 75°52′E / 26.92°N 75.87°E |
  Jaipur Jaipur (India) | |
| Superfiċjenti | 467 kilometru kwadru, 2,185 hectare, 710 hectare, 2,205 hectare |
| Għoli | 431 m |
| Demografija | |
| Popolazzjoni | 3,073,350 abitanti (2011) |
| Informazzjoni oħra | |
| Fondazzjoni | 1727 |
| Kodiċi tat-telefon |
141 |
| Żona tal-Ħin |
UTC+05:30 (en) |
| bliet ġemellati | Calgary, Fremont, Dodoma, Port Louisu Lagos |
| jaipurmc.org | |
Jaipur (pronunzjata: /ˈdʒaɪpʊər/[1][2][3]; bil-Ħindi: Jayapura), li qabel kienet imsejħa Jeypore, hija l-belt kapitali u l-ikbar belt tal-istat Indjan ta' Rajasthan. Fl-2011 il-belt kellha popolazzjoni ta' 3.1 miljun ruħ, u b'hekk kienet l-għaxar l-iktar belt popolata fil-pajjiż. Jaipur hija magħrufa wkoll bħala l-"Belt ir-Roża", minħabba l-kulur dominanti tal-binjiet tal-belt. Hija magħrufa wkoll bħala l-"Pariġi tal-Indja", u C. V. Raman sejħilha l-"Gżira tal-Glorja". Tinsab 268 kilometru (167 mil) mill-belt kapitali nazzjonali New Delhi. Jaipur ġiet stabbilita fl-1727 mill-mexxej Kachhwaha Rajput, Jai Singh II[4][5], il-mexxej ta' Amer, li għalih issemmiet il-belt. Hija waħda mill-iżjed bliet ippjanati bikrin tal-Indja moderna, u ġiet iddisinjata minn Vidyadhar Bhattacharya. Matul il-perjodu kolonjali Brittaniku, il-belt serviet bħala l-belt kapitali tal-istat ta' Jaipur. Wara l-indipendenza fl-1947, Jaipur saret il-belt kapitali tal-istat iffurmat ġdid ta' Rajasthan.
Jaipur hija destinazzjoni turistika popolari fl-Indja u tifforma parti miċ-ċirkwit turistiku magħruf bħala t-Triangolu tad-Deheb tal-Punent, flimkien ma' Delhi u Agra (240 km, 149 mil).[6] Tintuża wkoll bħala l-punt ta' wasla biex imbagħad wieħed jasal għal destinazzjonijiet turistiċi oħra fir-Rajasthan, fosthom Jodhpur (348 km, 216 mil), Jaisalmer (571 km, 355 mil), Bharatpur (186 km, 116 mil), Udaipur (421 km, 262 mil), Kota (252 km, 156 mil) u l-Muntanja Abu (520 km, 323 mil).
Fis-6 ta' Lulju 2019, il-Kumitat tal-Wirt Dinji tal-UNESCO niżżel lil Jaipur, il-"Belt Roża tal-Indja", fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO.[7][8] Fil-belt hemm ukoll żewġ Siti ta' Wirt Dinji oħra, jew komponenti minnhom, li huma l-Forti ta' Amer[9] u l-Jantar Mantar.[10]
Storja
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-belt ta' Jaipur ġiet stabbilita mir-Re ta' Amer, il-Maharaja Sawai Jai Singh II, fit-18 ta' Novembru 1727, li rrenja mill-1699 sal-1743. Huwa ppjana li jittrasferixxi l-belt kapitali tiegħu minn Amer, 11-il kilometru (7 mili) għal Jaipur sabiex jakkomoda l-popolazzjoni li kienet qed tikber u biex jagħmel tajjeb għall-problema tal-iskarsezza tal-ilma.[11] Jai Singh ikkonsulta diversi kotba dwar l-arkitettura u lil diversi arkitetti fl-ippjanar tal-pjanta ta' Jaipur. Taħt il-gwida arkitettonika ta' Vidyadhar Bhattacharya, Jaipur ġiet ippjanata abbażi tal-prinċipji ta' Vastu Shastra u ta' Shilpa Shastra.[12] Il-kostruzzjoni tal-belt bdiet fl-1726 u fi żmien erba' snin tlestew it-toroq, l-uffiċċji u l-palazzi ewlenin. Il-belt ġiet maqsuma f'disa' blokok, u tnejn minnhom kien fihom il-binjiet u l-palazzi statali, filwaqt li l-kumplament ġew allokati lill-pubbliku. Inbnew swar enormi b'seba' daħliet iffortifikati.
Matul ir-renju ta' Sawai Ram Singh I, il-belt ġiet miżbugħa roża sabiex tagħti merħba lil Albert Edward, il-Prinċep ta' Wales (li iktar 'il quddiem sar il-Maestà Tiegħu r-Re Dwardu VII, l-Imperatur tal-Indja), fl-1876.[13] Ħafna mit-toroq prinċipali baqgħu miżbugħin roża u b'hekk il-belt ta' Jaipur żammet id-dehra distintiva tagħha u baqgħet tissejjaħ il-"Belt ir-Roża".[14]
Fis-seklu 19, il-belt kibret b'mod rapidu u sal-1900 kellha popolazzjoni ta' 160,000 ruħ. It-toroq kbar u wesgħin ġew pavimentati u l-industriji ewlenin tal-belt kienu l-produzzjoni tal-oġġetti tal-metall u tal-irħam, bis-saħħa tal-iskola tal-arti stabbilita fl-1868. Il-belt kellha tliet kulleġġi, inkluż kulleġġ tas-Sanskrit (1865) u skola tal-bniet (1867) li nfetħu matul ir-renju tal-Maharaja Ram Singh II.[15][16]
Żoni kbar tal-belt, inkluż l-ajruport, esperjenzaw għargħar f'Awwissu 1981, li wassal għall-mewt ta' tmienja min-nies u bosta ħsarat fix-xmara Dravyavati.[17] L-għargħar ġie kkawżat minn tlett ijiem ta' xita qliel, b'iktar xita f'dawk il-jiem mill-medja annwali.[18]
Ġeografija
[immodifika | immodifika s-sors]Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Jaipur għandha klima semiarida sħuna influwenzata bil-monsuni (BSh skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen), bi sjuf twal u estremament sħan u bi xtiewi qosra u relattivament sħan. Il-preċipitazzjoni annwali taqbeż it-63 cm, u tinżel l-iktar f'Lulju u f'Awwissu minħabba l-monsuni. Din twassal biex it-temperaturi medji f'dawn ix-xahrejn jitbaxxew meta mqabbla ma' Mejju u ma' Ġunju li jkunu iktar nexfin. Matul l-istaġun tal-monsuni, spiss tinżel xita qliel u jkun hemm maltempati bir-ragħad, għalkemm ma tantx ikun hemm għargħar. L-ogħla temperatura li qatt ġiet irreġistrata kienet 49.0 °C (120.2 °F) fit-23 ta' Mejju 1994. It-temperatura medja tal-belt normalment tkun taħt l-20 °C jew it-68 °F bejn Diċembru u Frar. Dawn ix-xhur ikunu miti, nexfin u pjaċevoli, għalkemm xi kultant ikunu kesħin. L-iżjed temperatura baxxa li qatt ġiet irreġistrata kienet −2.2 °C (28.0 °F) fil-31 ta' Jannar 1905 u fl-1 ta' Frar 1905. Jaipur, bħal bosta bliet kbar oħra fid-dinja, hija żona sħuna urbana sinifikanti, b'temperaturi rurali fil-madwar li qajla jinżlu taħt it-temperatura tal-iffriżar fix-xtiewi.[19]
| Data klimatika għal Jaipur (l-Ajruport Internazzjonali ta' Jaipur) 1981-2010, estremi 1952–2012 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord f'°C (°F) | 31.7
(89.1) |
36.7
(98.1) |
42.8
(109.0) |
44.9
(112.8) |
49.0
(120.2) |
47.2
(117.0) |
46.7
(116.1) |
41.7
(107.1) |
41.7
(107.1) |
40.0
(104.0) |
36.4
(97.5) |
32.0
(89.6) |
49.0
(120.2) |
| Temp. massima medja f'°C (°F) | 27.2
(81.0) |
31.4
(88.5) |
37.1
(98.8) |
41.9
(107.4) |
44.3
(111.7) |
43.7
(110.7) |
39.4
(102.9) |
36.1
(97.0) |
37.5
(99.5) |
36.9
(98.4) |
33.1
(91.6) |
28.3
(82.9) |
44.8
(112.6) |
| Temp. għolja medja f'°C (°F) | 22.6
(72.7) |
25.7
(78.3) |
31.6
(88.9) |
37.4
(99.3) |
40.7
(105.3) |
39.6
(103.3) |
34.6
(94.3) |
32.7
(90.9) |
34.2
(93.6) |
33.8
(92.8) |
29.3
(84.7) |
24.5
(76.1) |
32.2
(90.0) |
| Temp. baxxa medja f'°C (°F) | 8.6
(47.5) |
11.4
(52.5) |
16.8
(62.2) |
22.2
(72.0) |
26.5
(79.7) |
27.7
(81.9) |
26.1
(79.0) |
24.8
(76.6) |
23.6
(74.5) |
19.6
(67.3) |
14.0
(57.2) |
9.5
(49.1) |
19.2
(66.6) |
| Temp. minima medja f'°C (°F) | 3.8
(38.8) |
6.1
(43.0) |
11.3
(52.3) |
16.7
(62.1) |
20.9
(69.6) |
22.2
(72.0) |
23.1
(73.6) |
22.3
(72.1) |
20.8
(69.4) |
15.2
(59.4) |
9.1
(48.4) |
4.8
(40.6) |
3.5
(38.3) |
| Temp. baxxa rekord f'°C (°F) | −2.2
(28.0) |
−2.2
(28.0) |
3.3
(37.9) |
9.4
(48.9) |
15.6
(60.1) |
18.4
(65.1) |
20.6
(69.1) |
18.9
(66.0) |
15.0
(59.0) |
11.1
(52.0) |
3.3
(37.9) |
0.0
(32.0) |
−2.2
(28.0) |
| Preċipitazzjoni medja f'mm (pulzieri) | 5.5
(0.22) |
4.9
(0.19) |
4.2
(0.17) |
8.2
(0.32) |
18.7
(0.74) |
68.8
(2.71) |
220.8
(8.69) |
194.8
(7.67) |
71.4
(2.81) |
20.1
(0.79) |
5.3
(0.21) |
3.8
(0.15) |
626.5
(24.67) |
| Medja ta' jiem bil-preċipitazzjoni | 0.6 | 0.9 | 0.7 | 0.9 | 1.3 | 4.2 | 9.4 | 9.8 | 4.8 | 1.2 | 0.2 | 0.3 | 34.3 |
| Umdità relattiva medja (%) (fil-17:30 IST) | 37 | 29 | 21 | 17 | 19 | 33 | 60 | 67 | 50 | 31 | 34 | 39 | 36 |
| Temp. medja bl-indewwa f'°C (°F) | 6
(43) |
7
(45) |
7
(45) |
8
(46) |
12
(54) |
19
(66) |
24
(75) |
24
(75) |
21
(70) |
13
(55) |
9
(48) |
6
(43) |
13
(55) |
| Indiċi medju tal-ultravjola | 5 | 7 | 9 | 11 | 12 | 12 | 12 | 12 | 10 | 8 | 6 | 5 | 9.1 |
| Sors 1: India Meteorological Department (2005-2015)[20][21] | |||||||||||||
| Sors 2: Weather Atlas[22] | |||||||||||||
Demografija
[immodifika | immodifika s-sors]| Sena | Pop. | ±% |
|---|---|---|
| 1881 | 142,600 | — |
| 1891 | 158,900 | +11.4 % |
| 1901 | 160,000 | +0.7 % |
| 1911 | 137,100 | −14.3 % |
| 1921 | 120,200 | −12.3 % |
| 1931 | 144,200 | +20.0 % |
| 1941 | 175,800 | +21.9 % |
| 1951 | 291,000 | +65.5 % |
| 1961 | 403,400 | +38.6 % |
| 1968 | 533,200 | +32.2 % |
| 1971 | 636,800 | +19.4 % |
| 1981 | 1,004,700 | +57.8 % |
| 1991 | 1,518,200 | +51.1 % |
| 2001 | 2,322,575 | +53.0 % |
| 2011 | 3,073,350 | +32.3 % |
| Sors: Iċ-Ċensiment tal-Indja[23] | ||
Skont ir-rapport proviżorju taċ-ċensiment tal-2011, il-belt ta' Jaipur kellha popolazzjoni ta' 3,073,350 ruħ. Ir-rata kumplessiva tal-litteriżmu għall-belt kienet ta' 84.34 %. 90.61 % tal-irġiel u 77.41 % tan-nisa kienu litterati. Il-proporzjon tal-ġeneri kien ta' 898 mara għal kull 1,000 raġel u l-proporzjon tal-ġeneri fost it-tfal kien ta' 854 għal kull 1,000. Madankollu, huwa mistenni li l-popolazzjoni tal-belt tikber sa madwar 3.91 miljun ruħ.[24]
Lingwi
[immodifika | immodifika s-sors]Il-lingwi uffiċjali ta' Jaipur huma l-Ħindi u l-Ingliż. Id-djalett nattiv u prinċipali tal-belt hu d-Dhundari. Id-djaletti Marwari u Ħindi Standard huma mitkellma wkoll.[25]
Reliġjon
[immodifika | immodifika s-sors]| Reliġjonijiet fil-belt ta' Jaipur (2011) | ||||
|---|---|---|---|---|
| Reliġjon | Perċentwal(%) | |||
| Induiżmu | 77.9 % | |||
| Iżlam | 18.6 % | |||
| Ġainiżmu | 2.4 % | |||
| Oħrajn | 1.2 % | |||
Skont iċ-ċensiment tal-2011, il-grupp reliġjuż tal-maġġoranza, b'saħansitra 77.9 % tal-popolazzjoni tal-belt, huwa l-Induiżmu, segwit bl-Iżlam (18,6 %), il-Ġainiżmu (2.4 %) u oħrajn (1.2 %).[26]
Gallerija
[immodifika | immodifika s-sors]-
Il-Mużew ta' Albert Hall. -
Il-Hawa Mahal. -
Il-Jal Mahal. -
Il-Palazz tal-Belt. -
Il-Forti ta' Amer. -
Il-Jantar Mantar. -
Il-Forti ta' Jaigarh. -
Galtaji. -
Il-Forti ta' Nahargarh. -
Birla Mandir.
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ "Imperial Gazetteer2 of India, Volume 13, page 399 -- Imperial Gazetteer of India -- Digital South Asia Library". dsal.uchicago.edu. Miġbur 2022-11-17.
- ^ "Definition of Jaipur | Dictionary.com". www.dictionary.com (bl-Ingliż). Miġbur 2022-11-17.
- ^ Jaipur. Miġbur 2022-11-17.
- ^ Sen, Sailendra Nath (2007). Textbook of Indian History and Culture. New Delhi: MACMILLAN. p. 167. ISBN 978-1-4039-3200-6.
- ^ Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Jaipur" . Encyclopædia Britannica. Vol. 15 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 128–129.
- ^ "The Complete Guide To: India's Golden Triangle". The Independent (bl-Ingliż). 2007-02-03. Miġbur 2022-11-17.
- ^ "Seven cultural sites inscribed on UNESCO's World Heritage List | UNESCO". www.unesco.org (bl-Ingliż). Miġbur 2022-11-17.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Jaipur City, Rajasthan". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-11-17.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "Hill Forts of Rajasthan". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-11-17.
- ^ Centre, UNESCO World Heritage. "The Jantar Mantar, Jaipur". UNESCO World Heritage Centre (bl-Ingliż). Miġbur 2022-11-17.
- ^ "History". web.archive.org. 2015-11-03. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-11-03. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Jaipur". web.archive.org. 2011-07-17. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2011-07-17. Miġbur 2022-11-18.
- ^ "History of Jaipur - Lonely Planet Travel Information". web.archive.org. 2016-06-01. Arkivjat mill-oriġinal fl-2016-06-01. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "BBC - History - Edward VII: The First Constitutional Monarch". web.archive.org. 2007-06-26. Arkivjat mill-oriġinal fl-2007-06-26. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Imperial Gazetteer2 of India, Volume 13, page 399 -- Imperial Gazetteer of India -- Digital South Asia Library". web.archive.org. 2010-05-26. Arkivjat mill-oriġinal fl-2010-05-26. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Imperial Gazetteer2 of India, Volume 13, page 382 -- Imperial Gazetteer of India -- Digital South Asia Library". web.archive.org. 2015-11-15. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-11-15. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Rejuvenation of Amanishah Nallah including Area Development" (PDF). Arkivjat mill-oriġinal fl-2018-02-01. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ Jain, Sharad K.; Agarwal, Pushpendra K.; Singh, Vijay P. (2007). Hydrology and Water Resources of India. Springer Science & Business Media. p. 883. ISBN 978-1-4020-5180-7.
- ^ "World Weather Information Service - Jaipur". web.archive.org. 2009-11-28. Arkivjat mill-oriġinal fl-2009-11-28. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "IMD" (PDF). web.archive.org. 2020-02-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2020-02-05. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "IMD - CDSP". cdsp.imdpune.gov.in. Arkivjat minn l-oriġinal fl-2022-09-02. Miġbur 2022-11-18.
- ^ Aladin. "Jaipur, India - Climate & Monthly weather forecast". Weather Atlas (bl-Ingliż). Miġbur 2022-11-18.
- ^ "INDIA : urban population". web.archive.org. 2013-02-17. Arkivjat mill-oriġinal fl-2013-02-17. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Popolazzjoni" (PDF). web.archive.org. 2012-05-07. Arkivjat mill-oriġinal fl-2012-05-07. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Culture Of Jaipur - Cultural Heritage, Art & Architecture of Jaipur". web.archive.org. 2015-07-05. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-07-05. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
- ^ "Census of India : C-1 Population By Religious Community". web.archive.org. 2015-09-13. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-09-13. Miġbur 2022-11-18.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
