[go: up one dir, main page]
Прејди на содржината

Самоубиство

Уреди врски
Ова е избрана статија. Стиснете тука за повеќе информации.
Од Википедија — слободната енциклопедија
Самоубиство
Самоубиство од Едуар Мане 1877–1881
СпецијалностПсихијатрија
Вообичаена појава>70 и 15–30 годишни луѓе[1]
ПричинителиБесење, Труење со пестициди, огнено оружје[2][3]
Ризик-факторидепресија,биполарно растројство, шизофренија, злоупотреба на супстанции, алкохолизам[2][4]
СпречувањеОграничување на пристапот до методи на самоубиство, третирање на менталните нарушувања и злоупотребата на супстанции, соодветни медии за известување на самоубиство, подобрување на економските услови[2]
Смртни случаи828,000 / 1.5% (2015)[5]

Самоубиство — чин на намерно предизвикување на сопствената смрт[6]. Факторите кои го предизвикуваат најчесто ги вклучуваат душевни болести како што се депресија, биполарно растројство, шизофренија, злоупотреба на супстанции, вклучувајќи алкохолизам и употреба на бензодиазепин[2][4][7]. Други самоубиства вклучуваат импулсивни дејства поради стрес, како што се финансиски тешкотии, проблеми со врски или малтретирање[2][8]. Оние кои претходно се обиделе да извршат самоубиство, се изложени на поголем ризик за идните обиди[2]. Напорите за спречување на самоубиството вклучуваат ограничување на пристапот до методи на самоубиство, како огнено оружје, дрога и отрови, третман на менталните нарушувања и злоупотребата на супстанции, правилно известување за самоубиство во медиумите и подобрување на економските услови[2]. Иако постојат кризни линии, има малку докази за нивната делотворност[9].

Најчесто користениот метод на самоубиство варира помеѓу земјите и е делумно поврзан со достапноста на ефективни средства[10]. Заеднички методи вклучуваат бесење, труење со пестициди и со огнено оружје[2][3]. Самоубиството резултирало со 828.000 смртни случаи на глобално ниво во 2015 година (зголемување од 712.000 смртни случаи во 1990 година)[5][11]. Според овие податоци, самоубиството е десетта водечка причина за смрт во светот[4][12].

Околу 0,5% до 1,4% од луѓето умираат од самоубиство, околу 12 на 100.000 лица годишно[12][13]. Три четвртини од самоубиствата се појавуваат во земјите во развој[2]. Стапките на извршени самоубиства се генерално повисоки кај мажите отколку кај жените, кои се движат од 1,5 пати повеќе во земјите во развој до 3,5 пати во развиените земји[1]. Самоубиството е најчесто кај оние на возраст над 70 години. Сепак, во одредени земји оние на возраст меѓу 15 и 30 се со најголем ризик[1]. Европа имала највисоки стапки на самоубиство по региони во 2015 година[14]. Секоја година се проценува дека има 10 до 20 милиони нефатални обиди за самоубиства[15]. Нефаталните обиди за самоубиство може да доведат до повреда и долгорочни хендикепи[13]. Во западниот свет, обидите се почести кај младите луѓе и жените[13].

Погледите за самоубиство биле под влијание на широки егзистенцијални теми како што се религијата, честа и смислата на животот[16][17]. Аврамските религии традиционално го сметаат самоубиството за навреда кон Бога поради верувањето во светоста на животот[18]. За време на ерата на самураите во Јапонија, формата на самоубиство била позната како сепуку, и истата била почитувана како средство за признавање на неуспех или како форма на протест[19]. Сати претставувала пракса која била забранета од Британска Индија, според која пракса од индиската вдовица се очекувало или да се самоубие по погребот на нејзиниот сопруг, или доброволно или под притисок од нејзиното семејство и општество[20]. Самоубиството и обидот за самоубиство, додека претходно биле нелегални, денес не се во поголемиот дел од западните земји[21]. Во многу земји се смета за кривично дело[22]. Во XX и XXI век, самоубиство се користело во ретки прилики како форма на протест, а камиказите и самоубиствените бомбашки напади се користеле како воена или терористичка тактика[23].

Дефиниција

[уреди | уреди извор]
Слика која покажува жена во депресија која имала обид на самоубиство

Самоубиството, познато и како завршено самоубиство, е „чин на земање на сопствениот живот“[6]. Обидот за самоубиство или нефатално самоубиствено однесување е самоповредување со желбата да се стави крај на животот, кој не резултира со смрт[24]. Асистирано самоубиство е кога еден поединец му помага на друг индиректно да ја спроведе сопствената смрт преку давање на совети или некои средства до неговиот крај[25]. Ова е спротивно на евтаназијата, кога друго лице презема поактивна улога во смртта на една личност[25]. Кај самоубиствените идеи се мисли за крај на животот, но не преземаат никакви активни напори за тоа[24]. Во убиство-самоубиство, поединецот има за цел да го одзема животот на другите во исто време. Посебен случај на ова е проширеното самоубиство, каде што убиството е мотивирано со тоа што ги гледа убиените лица како продолжување на сопственото[26].

Фактори

[уреди | уреди извор]
Фактори на самоубиство во 16 американски држави[27]

Фактори кои влијаат на ризикот од самоубиство вклучуваат ментални нарушувања, злоупотреба на дрога, психолошки состојби, културни, семејни и социјални ситуации и генетика[28]. Менталните нарушувања и злоупотребата на супстанции честопати коегзистираат[29]. Други фактори на ризик вклучуваат претходен обид за самоубиство[13], достапност на средства за одземање живот, семејна историја на самоубиство или присуство на трауматска повреда на мозокот[30]. На пример, стапките на самоубиства се поголеми кај домаќинствата со огнено оружје од оние без нив[31].

Социо-економските проблеми како што се невработеноста, сиромаштијата, бездомништвото и дискриминацијата можат да предизвикаат самоубиствони мисли[32][33]. Околу 15-40% од луѓето оставаат белешка пред самоубиството[34]. Воените ветерани имаат поголем ризик од самоубиство, делумно поради повисоките стапки на ментална болест, како што се посттрауматското стресно нарушување и физичките здравствени проблеми поврзани со војната[35]. Се смета дека генетиката е помеѓу 38% и 55% од самоубиствените однесувања[36].

Ментални нарушувања

[уреди | уреди извор]

Менталните нарушувања често се присутни за време на самоубиството со проценки кои се движат од 27% [45] до повеќе од 90%[13]. Во Азија, стапките на ментални нарушувања се пониски отколку во западните земји[1]. Од оние кои биле примени во психијатриска единица, нивниот животен ризик од самоубиство е околу 8,6%[13]. Половина од сите луѓе кои умираат со самоубиство може да имаат големо депресивно нарушување; имајќи го ова или едно од другите нарушувања на расположението како што е биполарното нарушување, го зголемува ризикот од самоубиство до 20 пати[37]. Други состојби вклучуваат шизофренија (14%), нарушувања на личноста (8%), биполарно растројство[38][39], опсесивно компулсивно нарушување[40], и посттрауматско стресно нарушување[13].

Други проценуваат дека кај околу половина од луѓето кои изавршиле самоубиство, може да биде дијагностицирано граничното растројство на личноста[41]. Околу 5% од луѓето со шизофренија умираат од самоубиство.[42]. Нарушувањата во исхраната се уште една состојба со висок ризик[43].

Во приближно 80% од извршените самоубиства, поединецот го посетил лекарот во текот на годината пред нивната смрт[44], вклучувајќи 45% во претходниот месец[45]. Околу 25-40% од оние кои изавршиле самоубиство имале контакт со службите за ментално здравје во претходната година[44]. Антидепресивите на типот на SSRI го зголемуваат ризикот од самоубиство кај децата, но не го менуваат ризикот кај возрасните[46].

Претходни обиди и самоповредување

[уреди | уреди извор]

Претходна историја на обиди за самоубиство е најточен индикатор за изавршено самоубиство[13]. Околу 20% од самоубиствата имале претходен обид за самоубиство, а за оние кои се обиделе да извршат самоубиство, 1% изавршиле самоубиство во рок од една година[43], а повеќе од 5% умираат од самоубиство во рок од 10 години. Повеќето кои се самоповредуваат не се изложени на висок ризик од самоубиство[47]. Некои што се самоповредуваат, сепак, сè уште го завршуваат својот живот со самоубиство, а ризикот за самоповредување и самоубиство може да се преклопува[47]

Злоупотреба на супстанции

[уреди | уреди извор]
Слика од 1846 година која покажува како алкохолизмот може да доведе до сиромаштија, криминал и на крајот самоубиство

Злоупотребата на супстанции е втор најчест фактор на ризик за самоубиство по голема депресија и биполарно растројство[48]. И двете хронични супстанции на злоупотреба, како и акутната интоксикација се поврзани[29][49]. Кога се комбинираат со лична тага и жалост, ризикот е дополнително зголемен[49]. Злоупотребата на супстанцијата е исто така поврзано со нарушувања во менталното здравје[29].

Повеќето луѓе се под дејство на седативно-хипнотични лекови (како што се алкохол или бензодиазепини), кога умираат со самоубиство[50], со алкохолизам присутен помеѓу 15% и 61% од случаите[29]. Употребата на пропишаните бензодиазепини се асоцира со зголемена стапка на обид и изавршено самоубиство. Земјите кои имаат повисоки стапки на употреба на алкохол исто така, имаат повисоки стапки на самоубиство[51]. Околу 2,2-3,4% од оние кои биле третирани за алкохоличари во одреден момент од нивниот живот умираат со самоубиство[51]. Алкохоличарите кои се обидуваат да се самоубиваат обично се мажи, постари и се обидуваат да си ги одземат своите животи поради своето минато[29]. Помеѓу 3 и 35% од смртните случаи кај оние кои употребуваат хероин се должат на самоубиство (приближно четиринаесет пати поголемо од оние кои не ги користат)[52]. Кај адолесцентите кои злоупотребуваат алкохол, невролошките и психолошките дисфункции можат да придонесат за зголемен ризик од самоубиство[53].

Злоупотребата на кокаин и метамфетамин има висока корелација со самоубиството[29][54]. Кај оние кои користат кокаин, ризикот е најголем за време на обидот за прекинување[55]. Оние што употребувале инхаланти, исто така, имаат значителен ризик со околу 20% обид за самоубиство во одреден момент. Цигарите за пушење се поврзани со ризик од самоубиство[56]. Има малку докази за тоа зошто постои оваа поврзаност; сепак, се претпоставува дека оние кои се предиспонирани за пушење исто така се предиспонирани за самоубиство, бидејќи пушењето предизвикува здравствени проблеми кои последователно ги тера луѓето да го завршат својот живот и бидејќи пушењето влијае на мозокот предизвикувајќи склоност кон самоубиство[56]. Сепак, канабисот не изгледа ризичен за да доведе до самоубиство[29].

Проблем со коцкање

[уреди | уреди извор]

Проблемот со коцкањето е поврзан со зголемени самоубиствони идеи и обиди во споредба со населението[57]. Помеѓу 12 и 24% патолошки коцкари се обидуваат да извршат самоубиство[58]. Стапката на самоубиство кај нивните сопружници е трипати поголема од онаа на општата популација[58]. Други фактори кои го зголемуваат ризикот кај проблематичните коцкари вклучуваат ментална болест, злоупотреба на алкохол и дрога[59].

Медицински услови

[уреди | уреди извор]

Постои поврзаност меѓу самоубиство и физички здравствени проблеми, како што се хронична болка[60], трауматска повреда на мозокот[61], рак[62], бубрежна инсуфициенција (потребна е хемодијализа), ХИВ и системски лупус еритематозус[43]. Дијагнозата на рак приближно двојно го зголемува ризикот од самоубиство[62]. Кај лица со повеќе од една медицинска болест, ризикот е особено висок. Во Јапонија здравствените проблеми се наведени како основно оправдување за самоубиство[63].

Пореметувања во спиењето како што се несоница[64] и апнеја при спиење се ризични фактори за депресија и самоубиство. Во некои случаи нарушувањата на спиењето може да бидат фактор на ризик независно од депресијата[65]. Голем број други медицински состојби може да се појават со симптоми слични на нарушувања на расположението, вклучувајќи хипотироидизам, алцхајмерова болест, мозочни тумори, системски лупус еритематозус и негативни ефекти од голем број лекови (како што се бета блокатори и стероиди)[13].

Психосоцијални состојби

[уреди | уреди извор]

Голем број психолошки состојби го зголемуваат ризикот од самоубиство, вклучувајќи: безнадежност, губење задоволство во животот, депресија и вознемиреност[37]. Лошата способност да се решат проблемите, губењето способности што некогаш се користеле и слабата импулсна контрола исто така играат улога[37][66]. Често луѓето кои извршуваат самоубиство се сметаат недоволно потребни за општеството во кое живеат.[67]. Самоубиството во кое причината е дека лицето чувствува дека не се дел од општеството е познато како егоистично самоубиство[68]. Стапките на самоубиство се смета дека се намалуваат околу Божиќ[69]. Една студија, сепак, покажала дека ризикот може да биде поголем за мажите на нивниот роденден[70].

Неодамнешните животни стресови, како што се губење на член на семејството или пријател, губење на работа или социјална изолација (како што се живеење сами), го зголемуваат ризикот[37]. Оние кои никогаш не се во брак исто така се изложени на поголем ризик[13]. Религиозноста може да го намали ризикот од самоубиство[71]. Ова е припишано на негативниот став што многу религии го преземаат против самоубиството и на поголемата поврзаност што може да ја даде религијата. Муслиманите имаат пониска стапка на самоубиство; сепак податоците што го поддржуваат ова не се силни[22]. Се чини дека не постои разлика во стапките на обиди за самоубиства. Младите жени на Блискиот Исток можеби имаат повисоки стапки[72].

Некои може да си ги земат своите животи за да избегаат од малтретирање или предрасуди[73]. Сексуална злоупотреба во детството[74] и времето поминато во згрижување се исто така фактори на ризик[75]. Се верува дека сексуалната злоупотреба придонесува за околу 20% од вкупниот ризик[36].

Сиромаштијата е поврзана со ризикот од самоубиство[76]. Зголемувањето на релативната сиромаштија во споредба со оние околу самото лице го зголемува ризикот од самоубиство[77]. Повеќе од 200.000 земјоделци во Индија починале со самоубиство од 1997 година, делумно поради долг[78]. Во Кина самоубиството е трипати поголема веројатноста во руралните региони како урбани, поради финансиски потешкотии во овие области во земјата[79].

Медиуми

[уреди | уреди извор]
Во романот на Јохан Волфганг фон Гете, Страдањата на младиот Вертер, насловниот карактер се убива поради љубовен триаголник кој ја вклучува Шарлота (на сликата на неговиот гроб). Некои обожаватели на приказната биле поттикнати од ова самоубиство, познато како ефект на Вертер.

Медиумите, кои го вклучуваат интернетот, исто така играат важна улога[28]. Отсликувањето на самоубиството може да има негативен ефект, со висок волумен, кој го слави или романтизира самоубиството кое, пак, има најголемо влијание[80]. Кога се прикажуваат детални описи за тоа како да се убијат со специфични средства, овој метод на самоубиство може да се зголеми кај населението како целина.[10]

Овој акт е познат како Вертеров ефект, именуван по главниот лик во романот на Гете, Страдањата на младиот Вертер, кој се самоубил, бил имитиран од многу обожаватели на книгата[81]. Некои од обожавателите самоубиствата ги извшувале користејќи го истиот метод, со книгата во раце, па дури и со книгата отворена на соодветната страница.[82] Во прилог на ваквото влијание на медиумите оди и фактот дека по смртта познати личности кои во детали се опишувани во медиумите доаѓа до значително зголемување на бројот на самоубиствата во месеците што следат.[82] На пример, по смртта на Мерлин Монро бројот на самоубиствата во САД во следниот месец биле зголемени за 10%.[82]

Слично на ова во почетокот на осумдесеттите години започнуваат самоубиства во метрото во Виена (Австрија). Медиумите започнуваат во детали да ги опишуваат овие самоубиства. Меѓу другото и прикажувајќи слики на ожалостени роднини и сл. Максимумот на овој тип на самоубиства е достигнат во 1987 кога Австриското здружение за превенција на самоубиствата бара од локалните весници да престанат во детали да ги опишуваат самоубиствата и во да не го употребуваат самоит збор самоубиство.[82] Како резултат на овие настојувања започнува да се намалува бројот на самоубиства во локалното метро.

Овој ризик е поголем кај адолесцентите кои можат да ја романтизираат смртта[83]. Се чини дека додека медиумите имаат значителен ефект; онаа на медиумите за забава е неверојатна[84][85]. Дополнително, не е јасно дали пребарувањето на информации за самоубиство на интернет се однесува на ризикот од самоубиство[86]. Спротивното од ефектот Вертер е предложениот ефект на Папагено, во кој опфатот на ефективни механизми за справување може да има заштитен ефект. Терминот се темели на лик во операта на Моцарт „Волшебната флејта“, која (плашејќи се од загуба на некој близок) планирала да се убие сè додека неговите пријатели не му помогнале[81]. Кога медиумите ги следат препорачаните упатства за известување, ризикот од самоубиства може да се намали.[80]

Рационално

[уреди | уреди извор]

Рационално самоубиство или право на смрт е разумно земање на сопствениот живот[87], иако други сметаат дека самоубиството никогаш не е рационално[87]. Чинот на земање на еден живот во корист на другиот е познат како алтруистичко самоубиство[88]. Пример за ова е старешина што завршува со својот живот за да остави повеќе храна за помладите луѓе во заедницата[88]. Самоубиството во некои култури на Инуитите се гледа како чин на почит, храброст или мудрост[89].

Самоубиствен напад е политичка акција во која напаѓачот врши насилство врз другите што резултира со сопствена смрт[90]. Некои бомбаши-самоубијци се мотивирани од желба да станат маченици[35]. Мисиите на камиказе биле извршени како обврска за повисока кауза или морална обврска[89]. Убиството-самоубиство е чин на убиство, кој следи во рок од една недела со самоубиство на лицето кое го извршило убиството[91].

Масовните самоубиства често се изведуваат под притисок на општеството[92]. Масовни самоубиства може да се случат со само две лица, честопати познати како пакт за самоубиство[93].

Во ситуации каде што потенцијалната жртва живее во неподносливи услови, тој извршува самоубиство како средство за бегство[94][95]. Познато е дека некои затвореници во нацистичките концентрациони логори се убиле со намерно допирање на електрифицираните огради[96].

Методи

[уреди | уреди извор]
Стапка на смртност на случаи со самоубиствени методи во САД [31]

Водечки метод на самоубиство варира меѓу земјите. Водечките методи во различни региони вклучуваат бесење, труење со пестициди и огнено оружје. Се верува дека овие разлики делумно се должат на достапноста на различните методи[10]. Студијата на 56 земји покажало дека бесењето е најчестата метода во повеќето земји[97], која брои 53% од машките самоубиства и 39% од женските самоубиства.[98]

Во светот, околу 30% од самоубиствата се проценуваат како резултат на труење со пестициди, од кои повеќето се јавуваат во земјите во развој. Употребата на овој метод значително варира од 4% во Европа до повеќе од 50% во регионот на Тихиот Океан[99]. Тоа е исто така вообичаено во Латинска Америка, поради лесен пристап во рамките на земјоделското население. Во многу земји, предозирањето со дрога претставува околу 60% од самоубиствата кај жените и 30% кај мажите[100]. Многумина се непланирани и се случуваат за време на акутен период на амбивалентност. Стапката на смртност варира според методот: огнено оружје 80-90%, давење 65-80%, бесење 60-85%, издувни гасови 40-60%, скокање 35-60%, горење од јаглен 40-50%, пестициди 6-75% , и предозирање со лекови 1,5-4%. Најчестите обиди за самоубиство се разликуваат од најчестите успешни методи; до 85% од обидите се преку предозирање со дрога во развиениот свет[43].

Во Кина, потрошувачката на пестициди е најчестата метода[101]. Во Јапонија сè уште се јавува самозапалувањето, познато како сеппуку, меѓутоа, бесењето и скокањето се најчести[102][103]. Скокувањето до смрт е вообичаено во Хонгконг и Сингапур со 50% и 80%, соодветно. Во Швајцарија огненото оружје е најчестата метода за самоубиства кај младите мажи, но овој метод е релативно намален, бидејќи оружјето станало поретко. Во САД, 57% од самоубиствата вклучуваат употреба на огнено оружје, со тоа што овој метод е малку почестен кај мажите отколку жените. Во САД, мажите најчесто самоубиствата ги извршуваат со огнено оружје, а жените со предозирање со таблети.[82]

Следната најчеста причина била бесење кај мажи и самотруење кај жените. Заедно, бесењето и труењето опфаќаат околу 40% од самоубиствата на САД (од 2005 година)[104].

Патофизиологија

[уреди | уреди извор]

Не постои позната обединувачка основна патофизиологија за самоубиство или депресија[13]. Сепак, се верува дека е резултат на интеракција на однесувањето, социо-еколошките и психијатриските фактори[10].

Ниските нивоа на невротрофичен фактор на мозокот (BDNF) се директно поврзани со самоубиство[105] и индиректно се поврзуваат преку нејзината улога во голема депресија, посттрауматско стресно нарушување, шизофренија и опсесивно-компулсивно нарушување[106]. Постморталните студии покажалр намалени нивоа на BDNF во хипокампусот и префронталниот кортекс, кај оние со и без психијатриски услови[107]. Серотонинот, се верува дека е низок кај оние кои умираат со самоубиство. Ова е делумно засновано на докази за зголемени нивоа на 5-HT2A рецептори пронајдени по смртта[108]. Другите докази вклучуваат намалени нивоа на дефектниот производ на серотонин, 5-хидроксииндолацетична киселина, во церебралната спинална течност[109]. Сепак, директни докази е тешко да се соберат[108].

Превенција

[уреди | уреди извор]
Како иницијатива за спречување на самоубиство, овој знак промовира посебен телефон кој е достапен на мостот „Голден Гејт“, кој се поврзува со кризната телефонска линија

Превенцијата од самоубиство е термин кој се користи за колективни напори за намалување на инциденцата на самоубиство преку превентивни мерки. Намалувањето на пристапот до одредени методи, како огнено оружје или токсини, може да го намали ризикот[10][110]. Други мерки вклучуваат намалување на пристапот до јаглен (за горење) и бариери на мостови и подземни платформи[10][111]. Третманот на зависност од дрога и алкохол, депресија и оние кои се обиделе да извршат самоубиство во минатото, исто така, можат да бидат ефикасни[110]. Во некои земји постои предлог за намалување на пристапот до алкохолот како превентивна стратегија (како што е намалување на бројот на барови)[29]. Иако има воспоставено вообичајни кризни линии, постојат малку докази за поддршка или побивање на нивната делотворност[9][112]. Кај младите луѓе кои неодамна размислувале за самоубиство, когнитивната бихевиорална терапија се чини дека ги подобрила резултатите[113]. Економскиот развој преку својата способност за намалување на сиромаштијата може да ги намали стапките на самоубиства[76]. Напорите за зголемување на социјалната врска, особено кај постарите мажи, можат да бидат ефективни[114]. Светскиот ден на превенција од самоубиства се одбележува секоја година на 10 септември со поддршка на Меѓународната асоцијација за превенција од самоубиства и Светската здравствена организација[115].

Селектирање

[уреди | уреди извор]

Има малку податоци за ефектите од скринингот или селектирањето на општата популација врз крајната стапка на самоубиство[116][117]. Селектирањето на оние кои доаѓаат во одделенијата за итни случаи со повреди од самоповредување покажале дека помагаат во идентификувањето на идеите за самоубиство и намерата за самоубиство. Се користат психометрични тестови, како што се Скалата за депресија на Бек или Скалата за геријатриска депресија за постарите лица[118]. Бидејќи постои висока стапка на луѓе кои позитивно се тестираат преку овие алатки кои не се изложени на ризик од самоубиство, постои загриженост дека селектирањето може значително да го зголеми користењето на ресурсите за ментално здравје[119]. Сепак, се препорачува проценка на оние со висок ризик[13]. Прашањето за самоубиство се смета дека не го зголемува ризикот[13].

Ментална болест

[уреди | уреди извор]

Кај оние со проблеми со менталното здравје, голем број третмани може да го намалат ризикот од самоубиство. Оние кои се активно самоубиствени можат да бидат примени во психијатриска нега доброволно или ненамерно[13]. Обичаите што можат да се користат за да се повредат се обично отстранети[43]. Некои клиничари ги натерувале пациентите да потпишат договори за превенција од самоубиство, каде што се согласуваат да не им наштетат ако бидат ослободени[13]. Сепак, доказите не поддржуваат значителен ефект од оваа практика. Денеска не е утврдено дека краткотрајната хоспитализација е поефикасна од грижата за заедницата за подобрување на исходите кај оние со погранично нарушување на личноста кои се хронично самоубиствони[120][121].

Постојат докази дека психотерапијата, конкретно, терапијата за дијалектичко однесување го намалува самоубиството кај адолесцентите[122], како и кај оние со гранично растројство на личноста[123]. Исто така, тоа може да биде корисно во намалувањето на обидите за самоубиство кај возрасни со висок ризик[124]. Доказите, сепак, не покажале намалување на самоубиствата[122].

Постои контроверзност околу корисноста наспроти штетата на антидепресивите[28]. Кај млади лица, некои антидепресиви, како што се SSRIs, го зголемуваат ризикот од самоубиство од 25 на 1000 до 40 на 1000[125]. Меѓутоа, кај постарите лица, тие може да го намалат ризикот. Литиумот се појавува ефикасен при намалување на ризикот кај оние со биполарно растројство и униполарна депресија на скоро исто ниво како и општата популација[126][127]. Клозапинот може да ги намали мислите за самоубиство кај некои луѓе со шизофренија[128]. Во САД, здравствените работници се законски обврзани да преземат разумни чекори за да се обидат да спречат самоубиство[129][130].

Епидемиологија

[уреди | уреди извор]
Смртни случаи на милион лица од самоповредно убиство од 2012.
  3-23
  24-32
  33-49
  50-61
  62-76
  77-95
  96-121
  122-146
  147-193
  194-395

Околу 0,5% до 1,4% од луѓето умираат со самоубиство, стапка на смртност од 11,6 на 100 000 лица годишно[12][13]. Самоубиството резултирало со 842.000 смртни случаи во 2013 година, во споредба со 712.000 смртни случаи во 1990 година[11]. Стапките на самоубиство се зголемени за 60% од 1960-тите до 2012 година[110], со овие зголемувања се гледа првенствено во земјите во развој.[4]. На глобално ниво, од 2008/2009 година, самоубиството е десетта водечка причина за смрт[4]. За секое самоубиство што резултира со смрт има помеѓу 10 и 40 обиди за самоубиства[13].

Стапките на самоубиство значително се разликуваат меѓу земјите и со текот на времето[12]. Како најголем процент од смртните случаи во 2008 година била: Африка 0,5%, Југоисточна Азија 1,9%, Америка 1,2% и Европа 1,4%[12]. Стапки на 100.000 биле: Австралија 8.6, Канада 11.1, Кина 12.7, Индија 23.2, Обединето Кралство 7.6, САД 11.4 и Јужна Кореја 28.9[131][132]. Во САД самоубиството било рангирано како десетта водечка причина за смрт во 2009 година, со околу 36.000 случаи годишно[133], и со околу 650.000 луѓе кои се во одделенијата за итни случаи годишно поради обид за самоубиство. Стапката кај мажите во нивните 50-ти години се зголемила за речиси половина во период од 1999 до 2010 година[134]. Литванија, Јапонија и Унгарија имаат највисоки стапки[2]. Околу 75% од самоубиствата се јавуваат во земјите во развој. Земјите со најголем апсолутен број на самоубиства се Кина и Индија, кои сочинуваат повеќе од половина од вкупниот број. Во Кина самоубиството е петта водечка причина за смрт[135].

Пол

[уреди | уреди извор]

На глобално ниво од 2012 година, смртта од самоубиство се јавува околу 1,8 пати почесто кај мажите отколку кај женките[12][136]. Во западниот свет, мажите умираат три до четири пати почесто со помош на самоубиство отколку жените. Оваа разлика е уште поизразена кај оние на возраст над 65 години, со десет пати повеќе мажи од женките кои умираат од самоубиство. [148] Обидите за самоубиство и самоповредување се помеѓу два и четири пати почести кај жените[13][137][138]. Истражувачите ја припишуваат разликата помеѓу обидите и самоубиства меѓу половите кај мажите, со користење на повеќе смртоносни средства за да се стави крај на нивниот живот[139][140][141]. Сепак, одвојувањето на намерни обиди за самоубиство од не-самоубиствени самоповредувања во моментов не се прави во САД кога се собираат статистички податоци на национално ниво[142].

Кина има една од највисоките стапки на самоубиства во светот и е единствената земја каде што е повисока од онаа кај мажите (сооднос од 0,9).[12][135]. Во Источниот Медитеран, стапките на самоубиства се речиси еквивалентни меѓу мажите и жените. Највисока стапка на женско самоубиство се наоѓа во Јужна Кореја со 22 на 100.000, со високи стапки во Југоисточна Азија и Западниот Тихи Океан генерално[12].

Луѓето чиј родов идентитет не се усогласува со нивниот полов однос се изложени на висок ризик од самоубиство[143]. Голем број прегледи откриле зголемен ризик од самоубиство кај трансродовите, лезбејките, геј и бисексуалните луѓе[144]. Меѓу трансродовите лица стапките на обид за самоубиство се помеѓу 30 и 50%[145].

Возраст

[уреди | уреди извор]

Во многу земји, стапката на самоубиство е највисока кај средовечните[146] или постарите лица[10]. Сепак, апсолутниот број на самоубиства е најголем кај оние меѓу 15 и 29 години, поради бројот на луѓе во оваа возрасна група. Во САД, тој е најголем кај кавкаските мажи постари од 80 години, иако помладите луѓе почесто се обидуваат да се самоубијат. Тоа е втората најчеста причина за смрт кај адолесцентите[28], а кај млади машки е само втор случај на смрт[146]. Кај младите мажи во развиениот свет тоа е причина за скоро 30%[146]. Во земјите во развој, стапките се слични, но тоа претставува помал дел од вкупната смртност поради повисоките стапки на смрт од други видови на траума. Во Југоисточна Азија, за разлика од другите делови од светот, смртноста од самоубиство се јавува кај поголеми стапки кај млади жени отколку кај постари жени.

Историја

[уреди | уреди извор]
The Death of Seneca (1684)

Во Античка Атина, лицето кое извршило самоубиство без одобрение на државата било немало почести за нормален погреб. Лицето било погребувано на периферијата на градот, без камен-темелник или маркер[147]. Сепак, самоубиството се сметало за прифатлив метод за справување со воениот пораз[148]. Во Стар Рим, додека првично било дозволено самоубиството, подоцна се сметало за злосторство против државата поради нејзините економски трошоци[149]. Аристотел ги осудил сите форми на самоубиство, додека Платон бил амбивалентен[150]. Во Рим некои причини за самоубиство вклучувале волонтерска смрт во гладијаторска борба, вина за убиство на некој, за спасување на животот на друг, како резултат на жалост, срам од силување и како бегство од неподносливи ситуации како физичко страдање, воен пораз или криминална потрага[150].

Самоубиството се сметало за грев во христијанска Европа и било осудено на Советот на Арле (452) како дело на Ѓаволот. Во средниот век, црквата започнала дискусија за тоа кога желбата за мачеништво била самоубиствена, како што е случајот со мачениците во Кордоба. И покрај овие спорови и повремени официјални пресуди, католичката доктрина не била целосно решена за самоубиство до крајот на 17 век. Криминалниот акт издаден од Луј XIV од Франција во 1670 година бил исклучително тежок, дури и за времињата: телото на мртвото лице било влечено низ улиците, со лицето надолу, а потоа обесено или фрлено на ѓубре. Покрај тоа, целиот негов имот бил конфискуван[151][152].

Ставовите кон самоубиството полека започнале да се менуваат за време на ренесансата. Во делото на Џон Дон, Biathanatos, кое содржи една од првите современи одбрани за самоубиство, се дава доказ за однесувањето на библиските личности, како што се Исус, Самсон и Саул, и презентирање на аргументи врз основа на разумот и природата за санкционирање на самоубиството во одредени околности[153].

Секуларизацијата на општеството што започнало во текот на просветителството ги доведувало во прашање традиционалните верски ставови кон самоубиството и довело до посовремена перспектива на ова прашање. Дејвид Хјум негирал дека самоубиството е кривично дело бидејќи тоа не влијаело на никој и потенцијално било во предност на поединецот. Во своите есеи за самоубиство и бесмртноста на душата во 1777 година, тој реторички прашува: „Зошто треба да го продолжам бедното постоење, поради некоја несериозна предност што јавноста можеби ќе ја добие од мене?“[153] Промената на јавното мислење во целост исто така може да се препознае; "Тајмс" во 1786 година иницирал една жестока дебата за предлогот „Дали самоубиството е чин на храброст?“[154]. До 19 век иако самоубиството останало незаконско во текот на овој период, сè повеќе станувало цел на сатирични коментари, како што е комичната опера од Гилберт и Саливан „Микадо“, која ја сатиризирала идејата за убиство на некој кој веќе се убил.

Култура

[уреди | уреди извор]

Законодавство

[уреди | уреди извор]
Нож (танто)
Самурај извршува самоубиство

Во повеќето западни земји, самоубиството повеќе не е криминал[21]. Сепак, тоа било во повеќето западноевропски земји од средниот век до најмалку до 1800-тите.[155] Самоубиството останува кривично дело во повеќето муслимански земји[22].

Во Австралија самоубиството не е криминал[156]. Сепак, тоа е кривично дело доколку се советува, поттикнува или помага и поддржува друг во обид да умре со самоубиство, а законот експлицитно дозволува секое лице да употреби „таква сила што е разумно неопходна“ за да спречи друг да го преземе сопствениот живот[157]. На северната територија на Австралија накратко се случувало самоубиство со помош на доктор од 1996 до 1997 година[158].

Ниту една земја во Европа моментно не смета дека самоубиството или обид за самоубиство е кривично дело[159]. Англија и Велс го декриминализирале самоубиството преку Законот за самоубиство од 1961 година и Република Ирска во 1993 година[159]. Зборот „commit“ бил употребен во врска со тоа што бил нелегален, но многу организации го спречиле тоа поради негативната конотација[160][161].

Во Индија самоубиството било нелегално, а преживеаното семејство може да се соочи со правни потешкотии[162]. Индиската влада го укинала овој закон во 2014 година[163]. Во Германија, активната евтаназија е нелегална, а секој присутен во текот на самоубиството може да биде обвинет за неуспех да му помогне на лицето[164]. Швајцарија презела чекори за легализирање на помогнато самоубиство за хронично ментално болните. Високиот суд во Лозана, Швајцарија, во пресудата од 2006 година, му доделил на анонимен поединец со долгогодишни психијатриски тешкотии право да стави крај на својот живот[165].

Во САД, самоубиството не е нелегално, но може да биде поврзано со казни за оние што се обидуваат[159]. Самоубиството со помош на лекар е легално во државата Вашингтон за лица со терминални заболувања[166]. Во Орегон, луѓето со терминални заболувања можат да побараат лекови да помогнат да се стави крај на нивниот живот[167].

Канаѓаните кои се обиделе да извршат самоубиство може да им забранат влез во САД. Законите на САД дозволуваат граничната полиција да го негира пристапот до луѓе кои имаат ментална болест, вклучувајќи ги и оние со претходни обиди за самоубиство[168][169].

Религиозни погледи

[уреди | уреди извор]
Хиндуистичка вдовица се запалила со трупот на нејзиниот сопруг, 1820-тите

Во повеќето форми на христијанството, самоубиството се смета за грев, главно врз основа на списите на влијателни христијански мислители од средниот век, како што се Свети Августин и Тома Аквински, но самоубиството не се сметало за грев според византискиот христијански кодекс на Јустинијан I, на пример[170][171]. Во католичката доктрина, аргументот е заснован на заповедта „Не убивај“ (применет според Новиот завет од Исус во Матеј 19:18), како и идејата дека животот е дар што Бог го дава и дека самоубиството е против „природниот поредок“ и на тој начин се меша со Божјиот план за светот[172].

Сепак, се верува дека менталната болест или сериозниот страв од страдање ја намалуваат одговорноста на оној што завршува со самоубиство[173]. Контра-аргументите го вклучуваат следново: дека шестата заповед попрецизно се преведува како „да не убиеш“ (што не мора да се однесува на себе), дека Бог им дал слободна волја на луѓето, дека преземањето на сопствениот живот не го прекршува Божјиот закон отколку лекување болест и дека голем број на самоубиства од страна на Божјите следбеници се запишани во Библијата без остра осуда[174].

Јудаизмот се фокусира на важноста на вреднувањето на овој живот, и како такво, самоубиството е еднакво на негирање на Божјата добрина во светот. И покрај тоа, во екстремни околности кога се чинело дека нема друг избор освен да бидат убиени или принудени да ја предадат својата религија, Евреите извршувале самоубиство или масовно самоубиство (види Масада, Прво француско гонење на Евреите и замок Јорк за примери) и како мрачен потсетник, постои и молитва во еврејската литургија за „кога ножот е во грлото“, за оние што умираат „да го светат Божјето име“. Овие дела добиле мешани одговори од страна на еврејските власти, кои според некои се сметаат за примери за херојска маченичка смрт, додека други тврдат дека не е во ред да ги преземат своите животи во пресрет на мачеништвото[175].

Исламските верски ставови се против самоубиство[22]. Куранот го забранува тоа со наведување „не убивај“[176]. Хадисите исто така го наведуваат поединечното самоубиство за незаконско и како грев[22].

Во хиндуизмот, самоубиството се смета за подеднакво грешно како убивање друго лице во современото хиндуистичко општество. Хиндуистичките списи наведуваат дека оној што ќе умре со самоубиство ќе стане дел од духовниот свет. Сепак, хиндуизмот го прифаќа правото на човекот да стави крај на својот живот преку ненасилната практика на постење до смрт, наречена Прајопавеза[177].

Познати личности кои извршиле самоубиство

[уреди | уреди извор]

Низ историјата, многу познати личности извршиле самоубиство, како што се:

Самоубиството како тема во уметноста и во популарната култура

[уреди | уреди извор]

Самоубиството како мотив во книжевноста

[уреди | уреди извор]
  • „Пример“ — кус расказ на австрискиот писател Томас Берхнард од 1978 година.[178]
  • „Принц“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[179]
  • „Кнез“ — кус расказ на [[Томас Берхнард од 1978 година.[180]
  • „Разочарани Англичани“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[181]
  • „Сериозност“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[182]
  • „Прашање во покраинскиот парламент“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[183]
  • „Напуштање“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[184]
  • „Гениј“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[185]
  • „Несреќна љубов“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[186]
  • „Две ливчиња“ — кус расказ на Томас Берхнард од 1978 година.[187]
  • „Самоубиство“ — расказ на македонскиот писател Милко Бојковски.[188]
  • „Самоубиец“ — драма на Николај Ердман.[189]
  • „Невидливиот самоубиец“ — краток расказ на македонскиот писател Ѓорѓи Крстевски од 2019 година.[190]
  • „Замав“ — расказ на рускиот писател Јуриј Мамлеев.[191]
  • „Макрокосмос“ — расказ на Јуриј Мамлеев.[192]
  • „Самоубиство“ — кус расказ на македонскиот писател Митко Маџунков од 1984 година.[193]
  • „Самоубиец“ — песна во проза на полскиот поет Збигњев Херберт.[194]
  • „Собата на самоубиецот“ — песна на полската поетеса Вислава Шимборска.[195]

Самоубиството како мотив во популарната музика

[уреди | уреди извор]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Preventing suicide: a global imperative. WHO. 2014. стр. 7, 20, 40. ISBN 9789241564779.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 „Suicide Fact sheet N°398“. WHO. April 2016. Архивирано од изворникот на 4 March 2016. Посетено на 3 March 2016.
  3. ↑ 3,0 3,1 Ajdacic-Gross V, Weiss MG, Ring M, и др. (September 2008). „Methods of suicide: international suicide patterns derived from the WHO mortality database“. Bull. World Health Organ. 86 (9): 726–32. doi:10.2471/BLT.07.043489. PMC 2649482. PMID 18797649.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Hawton K, van Heeringen K (April 2009). „Suicide“. Lancet. 373 (9672): 1372–81. doi:10.1016/S0140-6736(09)60372-X. PMID 19376453.
  5. ↑ 5,0 5,1 GBD 2015 Mortality and Causes of Death, Collaborators. (8 October 2016). „Global, regional, and national life expectancy, all-cause mortality, and cause-specific mortality for 249 causes of death, 1980-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015“. Lancet. 388 (10053): 1459–1544. doi:10.1016/S0140-6736(16)31012-1. PMID 27733281.
  6. ↑ 6,0 6,1 Stedman's Medical Dictionary (28th. изд.). Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. 2006. ISBN 978-0-7817-3390-8.
  7. ↑ Dodds TJ (2017). „Prescribed Benzodiazepines and Suicide Risk: A Review of the Literature“. Prim Care Companion CNS Disord. 19 (2). doi:10.4088/PCC.16r02037. PMID 28257172.
  8. ↑ Bottino, SM; Bottino, CM; Regina, CG; Correia, AV; Ribeiro, WS (March 2015). „Cyberbullying and adolescent mental health: systematic review“. Cadernos de Saúde Pública. 31 (3): 463–75. doi:10.1590/0102-311x00036114. PMID 25859714.
  9. ↑ 9,0 9,1 Sakinofsky, I (June 2007). „The current evidence base for the clinical care of suicidal patients: strengths and weaknesses“. Canadian Journal of Psychiatry. 52 (6 Suppl 1): 7S–20S. PMID 17824349.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 Yip, PS; Caine, E; Yousuf, S; Chang, SS; Wu, KC; Chen, YY (Jun 23, 2012). „Means restriction for suicide prevention“. Lancet. 379 (9834): 2393–9. doi:10.1016/S0140-6736(12)60521-2. PMID 22726520.
  11. ↑ 11,0 11,1 GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators (17 December 2014). „Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013“. Lancet. 385: 117–71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 Värnik, P (March 2012). „Suicide in the world“. International Journal of Environmental Research and Public Health. 9 (3): 760–71. doi:10.3390/ijerph9030760. PMC 3367275. PMID 22690161.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 Chang, B; Gitlin, D; Patel, R (September 2011). „The depressed patient and suicidal patient in the emergency department: evidence-based management and treatment strategies“. Emergency medicine practice. 13 (9): 1–23, quiz 23–4. PMID 22164363.
  14. ↑ „Suicide rates per (100 000 population)“. World Health Organization.
  15. ↑ Bertolote JM, Fleischmann A (October 2002). „Suicide and psychiatric diagnosis: a worldwide perspective“. World Psychiatry. 1 (3): 181–5. PMC 1489848. PMID 16946849.
  16. ↑ Tomer, Adrian (2013). Existential and Spiritual Issues in Death Attitudes. Psychology Press. стр. 282. ISBN 9781136676901. Архивирано од изворникот на 2016-03-06.
  17. ↑ Ritzer, edited by George; Stepnisky, Jeffrey (2011). The Wiley-Blackwell companion to major social theorists. Malden, MA: Wiley-Blackwell. стр. 65. ISBN 9781444396607. Архивирано од изворникот на 2016-03-06.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  18. ↑ God, Religion, Science, Nature, Culture, and Morality. Archway Publishing. 2014. стр. 254. ISBN 9781480811249. Архивирано од изворникот на 2016-03-06.
  19. ↑ Colt, George Howe (1992). The enigma of suicide (1 Touchstone. изд.). New York: Simon & Schuster. стр. 139. ISBN 9780671760717. Архивирано од изворникот на 2016-03-06.
  20. ↑ „Indian woman commits sati suicide“. Bbc.co.uk. 2002-08-07. Архивирано од изворникот на 2011-02-02. Посетено на 2010-08-26.
  21. ↑ 21,0 21,1 White, Tony (2010). Working with suicidal individuals : a guide to providing understanding, assessment and support. London: Jessica Kingsley Publishers. стр. 12. ISBN 978-1-84905-115-6. Архивирано од изворникот на 2016-04-11.
  22. ↑ 22,0 22,1 22,2 22,3 22,4 Lester, D (2006). „Suicide and Islam“. Archives of Suicide Research. 10 (1): 77–97. doi:10.1080/13811110500318489. PMID 16287698.
  23. ↑ Aggarwal, N (2009). „Rethinking suicide bombing“. Crisis. 30 (2): 94–7. doi:10.1027/0227-5910.30.2.94. PMID 19525169.
  24. ↑ 24,0 24,1 Krug, Etienne (2002). World Report on Violence and Health (Vol. 1). Genève: World Health Organization. стр. 185. ISBN 978-92-4-154561-7.
  25. ↑ 25,0 25,1 Gullota, edited by Thomas P; Bloom, Martin (2002). Encyclopedia of Primary Prevention and Health Promotion. New York: Kluwer Academic/Plenum. стр. 1112. ISBN 978-0-306-47296-1. Архивирано од изворникот на 2015-10-19.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  26. ↑ Wasserman, editors, Danuta Wasserman, Camilla (2009). Oxford textbook of suicidology. Extended suicide. Oxford: Oxford University Press. doi:10.1093/med/9780198570059.003.0022. ISBN 9780198570059.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  27. ↑ Karch, DL; Logan, J; Patel, N (Aug 26, 2011). „Surveillance for violent deaths—National Violent Death Reporting System, 16 states, 2008“. Morbidity and Mortality Weekly Report. Surveillance summaries (Washington, D.C.: 2002). 60 (10): 1–49. PMID 21866088.
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 Hawton, K; Saunders, KE; O'Connor, RC (Jun 23, 2012). „Self-harm and suicide in adolescents“. Lancet. 379 (9834): 2373–82. doi:10.1016/S0140-6736(12)60322-5. PMID 22726518.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 29,6 29,7 Vijayakumar, L; Kumar, MS; Vijayakumar, V (May 2011). „Substance use and suicide“. Current Opinion in Psychiatry. 24 (3): 197–202. doi:10.1097/YCO.0b013e3283459242. PMID 21430536.
  30. ↑ Simpson, G; Tate, R (December 2007). „Suicidality in people surviving a traumatic brain injury: prevalence, risk factors and implications for clinical management“. Brain injury: [BI]. 21 (13–14): 1335–51. doi:10.1080/02699050701785542. PMID 18066936.
  31. ↑ 31,0 31,1 Miller, M; Azrael, D; Barber, C (April 2012). „Suicide mortality in the United States: the importance of attending to method in understanding population-level disparities in the burden of suicide“. Annual Review of Public Health. 33: 393–408. doi:10.1146/annurev-publhealth-031811-124636. PMID 22224886.
  32. ↑ Qin P, Agerbo E, Mortensen PB (April 2003). „Suicide risk in relation to socioeconomic, demographic, psychiatric, and familial factors: a national register-based study of all suicides in Denmark, 1981–1997“. Am J Psychiatry. 160 (4): 765–72. doi:10.1176/appi.ajp.160.4.765. PMID 12668367.
  33. ↑ Centers for Disease Control and Prevention, (CDC) (May 3, 2013). „Suicide among adults aged 35-64 years--United States, 1999-2010“. MMWR. Morbidity and Mortality Weekly Report. 62 (17): 321–5. PMID 23636024.
  34. ↑ Gilliland, Richard K. James, Burl E. (2012-05-08). Crisis intervention strategies (7. изд.). Belmont, CA: Brooks/Cole. стр. 215. ISBN 978-1-111-18677-7. Архивирано од изворникот на 2015-10-03.
  35. ↑ 35,0 35,1 Rozanov, V; Carli, V (July 2012). „Suicide among war veterans“. International Journal of Environmental Research and Public Health. 9 (7): 2504–19. doi:10.3390/ijerph9072504. PMC 3407917. PMID 22851956.
  36. ↑ 36,0 36,1 Brent, DA; Melhem, N (June 2008). „Familial transmission of suicidal behavior“. The Psychiatric clinics of North America. 31 (2): 157–77. doi:10.1016/j.psc.2008.02.001. PMC 2440417. PMID 18439442.
  37. ↑ 37,0 37,1 37,2 37,3 Chehil, Stan Kutcher, Sonia (2012). Suicide Risk Management A Manual for Health Professionals (2. изд.). Chicester: John Wiley & Sons. стр. 30–33. ISBN 978-1-119-95311-1. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  38. ↑ Pompili, M; Girardi, P; Ruberto, A; Tatarelli, R (2005). „Suicide in borderline personality disorder: a meta-analysis“. Nordic Journal of Psychiatry. 59 (5): 319–24. doi:10.1080/08039480500320025. PMID 16757458.
  39. ↑ Bertolote, JM; Fleischmann, A; De Leo, D; Wasserman, D (2004). „Psychiatric diagnoses and suicide: revisiting the evidence“. Crisis. 25 (4): 147–55. doi:10.1027/0227-5910.25.4.147. PMID 15580849.
  40. ↑ Angelakis, I; Gooding, P; Tarrier, N; Panagioti, M (July 2015). „Suicidality in obsessive compulsive disorder (OCD): a systematic review and meta-analysis“. Clinical Psychology Review. 39: 1–15. doi:10.1016/j.cpr.2015.03.002. PMID 25875222.
  41. ↑ Lieb K, Zanarini MC, Schmahl C, Linehan MM, Bohus M (2004). „Borderline personality disorder“. Lancet. 364 (9432): 453–61. doi:10.1016/S0140-6736(04)16770-6. PMID 15288745. Between 40% and 65% of individuals who commit suicide meet criteria for a personality disorder, with borderline personality disorder being the most commonly associated.
  42. ↑ van Os J, Kapur S (August 2009). „Schizophrenia“ (PDF). Lancet. 374 (9690): 635–45. doi:10.1016/S0140-6736(09)60995-8. PMID 19700006. Архивирано од изворникот (PDF) на 2013-06-23.
  43. ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. стр. 1940–1946. ISBN 0-07-148480-9.
  44. ↑ 44,0 44,1 Pirkis, J; Burgess, P (December 1998). „Suicide and recency of health care contacts. A systematic review“. The British Journal of Psychiatry. 173 (6): 462–74. doi:10.1192/bjp.173.6.462. PMID 9926074.
  45. ↑ Luoma, JB; Martin, CE; Pearson, JL (June 2002). „Contact with mental health and primary care providers before suicide: a review of the evidence“. The American Journal of Psychiatry. 159 (6): 909–16. doi:10.1176/appi.ajp.159.6.909. PMID 12042175.
  46. ↑ Sharma, Tarang; Guski, Louise Schow; Freund, Nanna; Gøtzsche, Peter C (27 January 2016). „Suicidality and aggression during antidepressant treatment: systematic review and meta-analyses based on clinical study reports“. BMJ: i65. doi:10.1136/bmj.i65.
  47. ↑ 47,0 47,1 Greydanus, DE; Shek, D (September 2009). „Deliberate self-harm and suicide in adolescents“. The Keio journal of medicine. 58 (3): 144–51. doi:10.2302/kjm.58.144. PMID 19826208.
  48. ↑ Perrotto, Jerome D. Levin, Joseph Culkin, Richard S. (2001). Introduction to chemical dependency counseling. Northvale, N.J.: Jason Aronson. стр. 150–152. ISBN 978-0-7657-0289-0.
  49. ↑ 49,0 49,1 Fadem, Barbara (2004). Behavioral science in medicine. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins. стр. 217. ISBN 978-0-7817-3669-5.
  50. ↑ Youssef NA, Rich CL (2008). „Does acute treatment with sedatives/hypnotics for anxiety in depressed patients affect suicide risk? A literature review“. Ann Clin Psychiatry. 20 (3): 157–69. doi:10.1080/10401230802177698. PMID 18633742.
  51. ↑ 51,0 51,1 Sher, L (January 2006). „Alcohol consumption and suicide“. QJM : Monthly Journal of the Association of Physicians. 99 (1): 57–61. doi:10.1093/qjmed/hci146. PMID 16287907.
  52. ↑ Darke S, Ross J (November 2002). „Suicide among heroin users: rates, risk factors and methods“. Addiction. 97 (11): 1383–94. doi:10.1046/j.1360-0443.2002.00214.x. PMID 12410779.
  53. ↑ Sher L (2007). „Functional magnetic resonance imaging in studies of the neurobiology of suicidal behavior in adolescents with alcohol use disorders“. Int J Adolesc Med Health. 19 (1): 11–8. doi:10.1515/ijamh.2007.19.1.11. PMID 17458319.
  54. ↑ Darke, S; Kaye, S; McKetin, R; Duflou, J (May 2008). „Major physical and psychological harms of methamphetamine use“. Drug and alcohol review. 27 (3): 253–62. doi:10.1080/09595230801923702. PMID 18368606.
  55. ↑ Jr, Frank J. Ayd (2000). Lexicon of psychiatry, neurology, and the neurosciences (2. изд.). Philadelphia [u.a.]: Lippincott Williams & Wilkins. стр. 256. ISBN 978-0-7817-2468-5. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  56. ↑ 56,0 56,1 Hughes, JR (Dec 1, 2008). „Smoking and suicide: a brief overview“. Drug and Alcohol Dependence. 98 (3): 169–78. doi:10.1016/j.drugalcdep.2008.06.003. PMC 2585177. PMID 18676099.
  57. ↑ Pallanti, Stefano; Rossi, Nicolò Baldini; Hollander, Eric (2006). Hollander, Eric; Stein, Dan J. (уред.). Clinical manual of impulse-control disorders. 11. Pathological Gambling. American Psychiatric Pub. стр. 253. ISBN 978-1-58562-136-1. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  58. ↑ 58,0 58,1 Oliveira, MP; Silveira, DX; Silva, MT (June 2008). „Pathological gambling and its consequences for public health“. Revista de saude publica. 42 (3): 542–9. doi:10.1590/S0034-89102008005000026. PMID 18461253.
  59. ↑ Hansen, M; Rossow, I (Jan 17, 2008). „Gambling and suicidal behaviour“. Tidsskrift for den Norske laegeforening : tidsskrift for praktisk medicin, ny raekke. 128 (2): 174–6. PMID 18202728.
  60. ↑ Manthorpe, J; Iliffe, S (December 2010). „Suicide in later life: public health and practitioner perspectives“. International journal of geriatric psychiatry. 25 (12): 1230–8. doi:10.1002/gps.2473. PMID 20104515.
  61. ↑ Simpson GK, Tate RL (August 2007). „Preventing suicide after traumatic brain injury: implications for general practice“. Med. J. Aust. 187 (4): 229–32. PMID 17708726. Архивирано од изворникот на 2011-09-10.
  62. ↑ 62,0 62,1 Anguiano, L; Mayer, DK; Piven, ML; Rosenstein, D (Jul–Aug 2012). „A literature review of suicide in cancer patients“. Cancer nursing. 35 (4): E14–26. doi:10.1097/NCC.0b013e31822fc76c. PMID 21946906.
  63. ↑ Yip, edited by Paul S.F. (2008). Suicide in Asia : causes and prevention. Hong Kong: Hong Kong University Press. стр. 11. ISBN 978-962-209-943-2. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  64. ↑ Ribeiro, JD; Pease, JL; Gutierrez, PM; Silva, C; Bernert, RA; Rudd, MD; Joiner TE, Jr (February 2012). „Sleep problems outperform depression and hopelessness as cross-sectional and longitudinal predictors of suicidal ideation and behavior in young adults in the military“. Journal of Affective Disorders. 136 (3): 743–50. doi:10.1016/j.jad.2011.09.049. PMID 22032872.
  65. ↑ Bernert, RA; Joiner, TE, Jr; Cukrowicz, KC; Schmidt, NB; Kraków, B (September 2005). „Suicidality and sleep disturbances“. Sleep. 28 (9): 1135–41. PMID 16268383.
  66. ↑ Joiner TE, Jr; Brown, JS; Wingate, LR (2005). „The psychology and neurobiology of suicidal behavior“. Annual Review of Psychology. 56: 287–314. doi:10.1146/annurev.psych.56.091103.070320. PMID 15709937.
  67. ↑ Van Orden, K; Conwell, Y (June 2011). „Suicides in late life“. Current psychiatry reports. 13 (3): 234–41. doi:10.1007/s11920-011-0193-3. PMC 3085020. PMID 21369952.
  68. ↑ Stein, edited by George; Wilkinson, Greg (2007). Seminars in general adult psychiatry (2.. изд.). London: Gaskell. стр. 144. ISBN 9781904671442. Архивирано од изворникот на 2015-10-03.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  69. ↑ Carley, S; Hamilton, M (November 2004). „Best evidence topic report. Suicide at christmas“. Emergency medicine journal : EMJ. 21 (6): 716–7. doi:10.1136/emj.2004.019703. PMC 1726490. PMID 15496706.
  70. ↑ Williams, A; While, D; Windfuhr, K; Bickley, H; Hunt, IM; Shaw, J; Appleby, L; Kapur, N (2011). „Birthday blues: examining the association between birthday and suicide in a national sample“. Crisis. 32 (3): 134–42. doi:10.1027/0227-5910/a000067. PMID 21616762.
  71. ↑ Koenig, HG (May 2009). „Research on religion, spirituality, and mental health: a review“ (PDF). Canadian Journal of Psychiatry. 54 (5): 283–91. PMID 19497160. Архивирано од изворникот (PDF) на 2015-04-06.
  72. ↑ Rezaeian, M (2010). „Suicide among young Middle Eastern Muslim females“. Crisis. 31 (1): 36–42. doi:10.1027/0227-5910/a000005. PMID 20197256.
  73. ↑ Cox, William T. L.; Abramson, Lyn Y.; Devine, Patricia G.; Hollon, Steven D. (2012). „Stereotypes, Prejudice, and Depression: The Integrated Perspective“. Perspectives on Psychological Science. 7 (5): 427–449. doi:10.1177/1745691612455204. PMID 26168502. Архивирано од изворникот на 2012-10-20.
  74. ↑ Wegman, HL; Stetler, C (October 2009). „A meta-analytic review of the effects of childhood abuse on medical outcomes in adulthood“. Psychosomatic Medicine. 71 (8): 805–12. doi:10.1097/PSY.0b013e3181bb2b46. PMID 19779142.
  75. ↑ Oswald, SH; Heil, K; Goldbeck, L (June 2010). „History of maltreatment and mental health problems in foster children: a review of the literature“. Journal of pediatric psychology. 35 (5): 462–72. doi:10.1093/jpepsy/jsp114. PMID 20007747.
  76. ↑ 76,0 76,1 Stark, CR; Riordan, V; O'Connor, R (2011). „A conceptual model of suicide in rural areas“. Rural and remote health. 11 (2): 1622. PMID 21702640.
  77. ↑ Daly, Mary (Sep 2012). „Relative Status and Well-Being: Evidence from U.S. Suicide Deaths“ (PDF). Federal Reserve Bank of San Francisco Working Paper Series. Архивирано од изворникот (PDF) на 2012-10-19.
  78. ↑ Lerner, George (Jan 5, 2010). „Activist: Farmer suicides in India linked to debt, globalization“. CNN World. Архивирано од изворникот на 16 January 2013. Посетено на 13 February 2013.
  79. ↑ Law, S; Liu, P (February 2008). „Suicide in China: unique demographic patterns and relationship to depressive disorder“. Current psychiatry reports. 10 (1): 80–6. doi:10.1007/s11920-008-0014-5. PMID 18269899.
  80. ↑ 80,0 80,1 Bohanna, I; Wang, X (2012). „Media guidelines for the responsible reporting of suicide: a review of effectiveness“. Crisis. 33 (4): 190–8. doi:10.1027/0227-5910/a000137. PMID 22713977.
  81. ↑ 81,0 81,1 Sisask, M; Värnik, A (January 2012). „Media roles in suicide prevention: a systematic review“. International journal of environmental research and public health. 9 (1): 123–38. doi:10.3390/ijerph9010123. PMC 3315075. PMID 22470283.
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 82,3 82,4 New Freakonomics Radio Podcast: “The Suicide Paradox” August 31, 2011, by Stephen J. Dubner
  83. ↑ Stack S (April 2005). „Suicide in the media: a quantitative review of studies based on non-fictional stories“. Suicide Life Threat Behav. 35 (2): 121–33. doi:10.1521/suli.35.2.121.62877. PMID 15843330.
  84. ↑ Pirkis J (July 2009). „Suicide and the media“. Psychiatry. 8 (7): 269–271. doi:10.1016/j.mppsy.2009.04.009.
  85. ↑ Shrivastava, Amresh; Kimbrell, Megan; editors, David Lester (2012). Suicide from a global perspective : psychosocial approaches. New York: Nova Science Publishers. стр. 115–118. ISBN 978-1-61470-965-7.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  86. ↑ Mok, K; Jorm, AF; Pirkis, J (August 2015). „Suicide-related Internet use: A review“. The Australian and New Zealand journal of psychiatry. 49 (8): 697–705. doi:10.1177/0004867415569797. PMID 25698810.
  87. ↑ 87,0 87,1 Loue, Sana (2008). Encyclopedia of aging and public health : with 19 tables. New York, NY: Springer. стр. 696. ISBN 978-0-387-33753-1. Архивирано од изворникот на 2015-10-03.
  88. ↑ 88,0 88,1 Moody, Harry R. (2010). Aging : concepts and controversies (6. изд.). Los Angeles: Pine Forge Press. стр. 158. ISBN 978-1-4129-6966-6. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  89. ↑ 89,0 89,1 Hales, edited by Robert I. Simon, Robert E. (2012). The American Psychiatric Publishing textbook of suicide assessment and management (2. изд.). Washington, DC: American Psychiatric Pub. стр. 714. ISBN 978-1-58562-414-0. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  90. ↑ editor, Tarek Sobh (2010). Innovations and advances in computer sciences and engineering (Online-Ausg.. изд.). Dordrecht: Springer Verlag. стр. 503. ISBN 978-90-481-3658-2. Архивирано од изворникот на 2015-10-03.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  91. ↑ Eliason, S (2009). „Murder-suicide: a review of the recent literature“. The journal of the American Academy of Psychiatry and the Law. 37 (3): 371–6. PMID 19767502.
  92. ↑ Smith, William Kornblum in collaboration with Carolyn D. (2011-01-31). Sociology in a changing world (9e [9th ed].. изд.). Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning. стр. 27. ISBN 978-1-111-30157-6. Архивирано од изворникот на 2015-10-03.
  93. ↑ Campbell, Robert Jean (2004). Campbell's psychiatric dictionary (8. изд.). Oxford: Oxford University Press. стр. 636. ISBN 978-0-19-515221-0. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  94. ↑ Veatch, ed. by Robert M. (1997). Medical ethics (2.. изд.). Sudbury, Mass. [u.a.]: Jones and Bartlett. стр. 292. ISBN 978-0-86720-974-7. Архивирано од изворникот на 2015-09-22.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  95. ↑ Warburton, N (2004). The Basics - Philosophy (4. изд.). New York: Routledge. стр. 21. ISBN 978-0415327732.
  96. ↑ Gutman, Yisrael; Berenbaum, Michael (ed); и др. (1998). Anatomy of the Auschwitz death camp (1 pbk.. изд.). Bloomington: Publ. in association with the United States Holocaust Memorial Museum, Washington, D.C. by Indiana University Press. стр. 400. ISBN 978-0-253-20884-2.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  97. ↑ Ajdacic-Gross, V; Weiss, MG; Ring, M; Hepp, U; Bopp, M; Gutzwiller, F; Rössler, W (September 2008). „Methods of suicide: international suicide patterns derived from the WHO mortality database“. Bulletin of the World Health Organization. 86 (9): 726–32. doi:10.2471/BLT.07.043489. PMC 2649482. PMID 18797649.
  98. ↑ O'Connor, Rory C.; Platt, Stephen; Gordon, Jacki, уред. (1 June 2011). International Handbook of Suicide Prevention: Research, Policy and Practice. John Wiley and Sons. стр. 34. ISBN 978-1-119-99856-3. Архивирано од изворникот на 19 April 2016.
  99. ↑ Gunnell D.; Eddleston M.; Phillips M.R.; Konradsen F. (2007). „The global distribution of fatal pesticide self-poisoning: systematic review“. BMC Public Health. 7: 357. doi:10.1186/1471-2458-7-357. PMC 2262093. PMID 18154668.
  100. ↑ Geddes, John; Price, Jonathan; Gelder, Rebecca McKnight; with Michael; Mayou, Richard (2012-01-05). Psychiatry (4. изд.). Oxford: Oxford University Press. стр. 62. ISBN 978-0-19-923396-0. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  101. ↑ Krug, Etienne (2002). World Report on Violence and Health, Volume 1. Genève: World Health Organization. стр. 196. ISBN 978-92-4-154561-7.
  102. ↑ Reisch, T; Steffen, T; Habenstein, A; Tschacher, W (September 2013). „Change in suicide rates in Switzerland before and after firearm restriction resulting from the 2003 "Army XXI" reform“. The American Journal of Psychiatry. 170 (9): 977–84. doi:10.1176/appi.ajp.2013.12091256. PMID 23897090.
  103. ↑ Eshun, edited by Sussie; Gurung, Regan A.R. (2009). Culture and mental health sociocultural influences, theory, and practice. Chichester, U.K.: Wiley-Blackwell. стр. 301. ISBN 978-1-4443-0581-4. Архивирано од изворникот на 2015-10-03.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  104. ↑ „U.S. Suicide Statistics (2005)“. Архивирано од изворникот на 2008-04-06. Посетено на 2008-03-24.
  105. ↑ Pjevac, M; Pregelj, P (October 2012). „Neurobiology of suicidal behaviour“. Psychiatria Danubina. 24 Suppl 3: S336–41. PMID 23114813.
  106. ↑ Sher, L (2011). „The role of brain-derived neurotrophic factor in the pathophysiology of adolescent suicidal behavior“. International journal of adolescent medicine and health. 23 (3): 181–5. doi:10.1515/ijamh.2011.041. PMID 22191181.
  107. ↑ Sher, L (May 2011). „Brain-derived neurotrophic factor and suicidal behavior“. QJM : Monthly Journal of the Association of Physicians. 104 (5): 455–8. doi:10.1093/qjmed/hcq207. PMID 21051476.
  108. ↑ 108,0 108,1 Dwivedi, Yogesh (2012). The neurobiological basis of suicide. Boca Raton, FL: Taylor & Francis/CRC Press. стр. 166. ISBN 978-1-4398-3881-5. Архивирано од изворникот на 2015-10-03.
  109. ↑ Stein, edited by George; Wilkinson, Greg (2007). Seminars in general adult psychiatry (2.. изд.). London: Gaskell. стр. 145. ISBN 978-1-904671-44-2. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  110. ↑ 110,0 110,1 110,2 „Suicide prevention“. WHO Sites: Mental Health. World Health Organization. Aug 31, 2012. Посетено на 2013-01-13.
  111. ↑ Cox, GR; Owens, C; Robinson, J; Nicholas, A; Lockley, A; Williamson, M; Cheung, YT; Pirkis, J (Mar 9, 2013). „Interventions to reduce suicides at suicide hotspots: a systematic review“. BMC Public Health. 13: 214. doi:10.1186/1471-2458-13-214. PMC 3606606. PMID 23496989.
  112. ↑ „Suicide“. The United States Surgeon General. Архивирано од изворникот на 27 September 2011. Посетено на 4 September 2011.
  113. ↑ Robinson, J; Hetrick, SE; Martin, C (January 2011). „Preventing suicide in young people: systematic review“. The Australian and New Zealand Journal of Psychiatry. 45 (1): 3–26. doi:10.3109/00048674.2010.511147. PMID 21174502.
  114. ↑ Fässberg, MM; van Orden, KA; Duberstein, P; Erlangsen, A; Lapierre, S; Bodner, E; Canetto, SS; De Leo, D; Szanto, K; Waern, M (March 2012). „A systematic review of social factors and suicidal behavior in older adulthood“. International journal of environmental research and public health. 9 (3): 722–45. doi:10.3390/ijerph9030722. PMC 3367273. PMID 22690159.
  115. ↑ „World Suicide Prevention Day -10 September, 2013“. IASP. Архивирано од изворникот на 4 November 2013. Посетено на 29 October 2013.
  116. ↑ Williams, SB; O'Connor, EA; Eder, M; Whitlock, EP (April 2009). „Screening for child and adolescent depression in primary care settings: a systematic evidence review for the US Preventive Services Task Force“. Pediatrics. 123 (4): e716–35. doi:10.1542/peds.2008-2415. PMID 19336361.
  117. ↑ LeFevre, ML; U.S. Preventive Services Task Force (May 20, 2014). „Screening for suicide risk in adolescents, adults, and older adults in primary care: u.s. Preventive services task force recommendation statement“. Annals of Internal Medicine. 160 (10): 719–26. doi:10.7326/M14-0589. PMID 24842417.
  118. ↑ Meier, Marshall B. Clinard, Robert F. (2008). Sociology of deviant behavior (14. изд.). Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning. стр. 169. ISBN 978-0-495-81167-1. Архивирано од изворникот на 2016-04-17.
  119. ↑ Horowitz, LM; Ballard, ED; Pao, M (October 2009). „Suicide screening in schools, primary care and emergency departments“. Current Opinion in Pediatrics. 21 (5): 620–7. doi:10.1097/MOP.0b013e3283307a89. PMC 2879582. PMID 19617829.
  120. ↑ Paris, J (June 2004). „Is hospitalization useful for suicidal patients with borderline personality disorder?“. Journal of personality disorders. 18 (3): 240–7. doi:10.1521/pedi.18.3.240.35443. PMID 15237044.
  121. ↑ Goodman, M; Roiff, T; Oakes, AH; Paris, J (February 2012). „Suicidal risk and management in borderline personality disorder“. Current psychiatry reports. 14 (1): 79–85. doi:10.1007/s11920-011-0249-4. PMID 22113831.
  122. ↑ 122,0 122,1 Canadian Agency for Drugs and Technologies in Health, (CADTH) (2010). „Dialectical behaviour therapy in adolescents for suicide prevention: systematic review of clinical-effectiveness“. CADTH technology overviews. 1 (1): e0104. PMC 3411135. PMID 22977392.
  123. ↑ Stoffers, JM; Völlm, BA; Rücker, G; Timmer, A; Huband, N; Lieb, K (Aug 15, 2012). Lieb, Klaus (уред.). „Psychological therapies for people with borderline personality disorder“. Cochrane Database of Systematic Reviews. 8: CD005652. doi:10.1002/14651858.CD005652.pub2. PMID 22895952.
  124. ↑ Elizabeth O'Connor; Bradley N. Gaynes; Brittany U. Burda; Clara Soh; Evelyn P. Whitlock (April 2013). „Screening for and Treatment of Suicide Risk Relevant to Primary Care: A Systematic Review for the U.S. Preventive Services Task Force“. Annals of Internal Medicine. 158 (10): 741–54. doi:10.7326/0003-4819-158-10-201305210-00642. PMID 23609101. Архивирано од изворникот на 2013-05-15.
  125. ↑ Hetrick, SE; McKenzie, JE; Cox, GR; Simmons, MB; Merry, SN (Nov 14, 2012). Hetrick, Sarah E (уред.). „Newer generation antidepressants for depressive disorders in children and adolescents“. Cochrane Database of Systematic Reviews. 11: CD004851. doi:10.1002/14651858.CD004851.pub3. PMID 23152227.
  126. ↑ Baldessarini, RJ; Tondo, L; Hennen, J (2003). „Lithium treatment and suicide risk in major affective disorders: update and new findings“. The Journal of Clinical Psychiatry. 64 Suppl 5: 44–52. PMID 12720484.
  127. ↑ Cipriani, A.; Hawton, K.; Stockton, S.; Geddes, J. R. (27 June 2013). „Lithium in the prevention of suicide in mood disorders: updated systematic review and meta-analysis“. BMJ. 346 (jun27 4): f3646–f3646. doi:10.1136/bmj.f3646. PMID 23814104.
  128. ↑ Wagstaff, A; Perry, C (2003). „Clozapine: in prevention of suicide in patients with schizophrenia or schizoaffective disorder“. CNS Drugs. 17 (4): 273–80, discussion 281–3. doi:10.2165/00023210-200317040-00004. PMID 12665398.
  129. ↑ Caldwell, Benjamin E. (September–October 2013). „Whose Conscience Matters?“ (PDF). Family Therapy Magazine (page 22). American Association for Marriage and Family Therapy (AAMFT). Архивирано од изворникот (PDF) на 2018-01-22. Посетено на 22 January 2018.
  130. ↑ „FindLaw's California Court of Appeal case and opinions“. Findlaw. 6 June 1978. Посетено на 22 January 2018.
  131. ↑ „Deaths estimates for 2008 by cause for WHO Member States“. World Health Organization. Архивирано од изворникот на 11 November 2009. Посетено на 10 February 2013.
  132. ↑ „Suicide rates Data by country“. who.int. Архивирано од изворникот на 15 October 2015. Посетено на 23 November 2014.
  133. ↑ Haney, EM; O'Neil, ME; Carson, S; Low, A; Peterson, K; Denneson, LM; Oleksiewicz, C; Kansagara, D (March 2012). „Suicide Risk Factors and Risk Assessment Tools: A Systematic Review“. PMID 22574340. Наводот journal бара |journal= (help)
  134. ↑ „CDC finds suicide rates among middle-aged adults increased from 1999 to 2010“. Centers for Disease Control and Prevention. May 2, 2013. Архивирано од изворникот на 21 June 2013. Посетено на 15 July 2013.
  135. ↑ 135,0 135,1 Weiyuan, C (December 2009). „Women and suicide in rural China“. Bulletin of the World Health Organization. 87 (12): 888–9. doi:10.2471/BLT.09.011209. PMC 2789367. PMID 20454475.
  136. ↑ „Estimates for 2000–2012“. WHO. Посетено на 24 August 2016.
  137. ↑ Stern, Theodore A.; Fava, Maurizio; Wilens, Timothy E.; Rosenbaum, Jerrold F. (2015). Massachusetts General Hospital Comprehensive Clinical Psychiatry (англиски) (2. изд.). Elsevier Health Sciences. стр. 589. ISBN 9780323328999. Архивирано од изворникот на 2016-09-14.
  138. ↑ Krug, Etienne G. (2002). World Report on Violence and Health (англиски). World Health Organization. стр. 191. ISBN 9789241545617. Архивирано од изворникот на 2016-09-14.
  139. ↑ David Sue, Derald Wing Sue, Stanley Sue, Diane Sue (2012-01-01). Understanding abnormal behavior (Tenth ed., [student ed.]. изд.). Belmont, CA: Wadsworth/Cengage Learning. стр. 255. ISBN 978-1-111-83459-3. Архивирано од изворникот на 2015-10-30.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  140. ↑ Updesh Kumar, Manas K Mandal (2010). Suicidal Behaviour: Assessment of People-At-Risk. Sage Publications India. стр. 139. ISBN 8132104994. Архивирано од изворникот на March 5, 2017. Посетено на March 4, 2017.
  141. ↑ Lee Ellis, Scott Hershberger, Evelyn Field, Scott Wersinger, Sergio Pellis, David Geary, Craig Palmer, Katherine Hoyenga, Amir Hetsroni, Kazmer Karadi (2013). Sex Differences: Summarizing More than a Century of Scientific Research. Psychology Press. стр. 387. ISBN 1136874933. Архивирано од изворникот на March 5, 2017. Посетено на March 4, 2017.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)
  142. ↑ „Suicide Statistics — AFSP“. American Foundation for Suicide Prevention. Архивирано од изворникот на 2 September 2016. Посетено на 3 September 2016.
  143. ↑ „http://www.thetaskforce.org/downloads/reports/reports/ntds_full.pdf“ (PDF). 2011. Архивирано од изворникот (PDF) на 8 September 2014. Посетено на 25 July 2016. Надворешна врска во |title= (help)
  144. ↑ Haas, AP; Eliason, M; Mays, VM; Mathy, RM; Cochran, SD; D'Augelli, AR; Silverman, MM; Fisher, PW; Hughes, T; Rosario, M; Russell, ST; Malley, E; Reed, J; Litts, DA; Haller, E; Sell, RL; Remafedi, G; Bradford, J; Beautrais, AL; Brown, GK; Diamond, GM; Friedman, MS; Garofalo, R; Turner, MS; Hollibaugh, A; Clayton, PJ (2011). „Suicide and suicide risk in lesbian, gay, bisexual, and transgender populations: review and recommendations“. Journal of Homosexuality. 58 (1): 10–51. doi:10.1080/00918369.2011.534038. PMC 3662085. PMID 21213174.
  145. ↑ Virupaksha, HG; Muralidhar, D; Ramakrishna, J (2016). „Suicide and Suicidal Behavior among Transgender Persons“. Indian journal of psychological medicine. 38 (6): 505–509. doi:10.4103/0253-7176.194908. PMC 5178031. PMID 28031583.
  146. ↑ 146,0 146,1 146,2 Pitman, A; Krysinska, K; Osborn, D; King, M (Jun 23, 2012). „Suicide in young men“. The Lancet. 379 (9834): 2383–92. doi:10.1016/S0140-6736(12)60731-4. PMID 22726519.
  147. ↑ Szasz, Thomas (1999). Fatal freedom : the ethics and politics of suicide. Westport, Conn.: Praeger. стр. 11. ISBN 978-0-275-96646-1. Архивирано од изворникот на 2015-11-02.
  148. ↑ Maris, Ronald (2000). Comprehensive textbook of suicidology. New York [u.a.]: Guilford Press. стр. 97–103. ISBN 978-1-57230-541-0. Архивирано од изворникот на 2016-04-18.
  149. ↑ Dickinson, Michael R. Leming, George E. (2010-09-02). Understanding dying, death, and bereavement (7. изд.). Belmont, CA: Wadsworth Cengage Learning. стр. 290. ISBN 978-0-495-81018-6. Архивирано од изворникот на 2015-10-03.
  150. ↑ 150,0 150,1 Minois, Georges (2001). History of Suicide: Voluntary Death in Western Culture (Johns Hopkins University. изд.). Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 9780801866470.
  151. ↑ W. S. F. Pickering; Geoffrey Walford (2000). Durkheim's Suicide : a century of research and debate (1. publ.. изд.). London [u.a.]: Routledge. стр. 69. ISBN 978-0-415-20582-5. Архивирано од изворникот на 2016-04-02.
  152. ↑ Maris, Ronald (2000). Comprehensive textbook of suicidology. New York [u.a.]: Guilford Press. стр. 540. ISBN 978-1-57230-541-0. Архивирано од изворникот на 2016-04-29.
  153. ↑ 153,0 153,1 „Suicide“. Stanford Encyclopedia of Philosophy.
  154. ↑ Paula R. Backscheider; Catherine Ingrassia (2008). A Companion to the Eighteenth-Century English Novel and Culture. John Wiley & Sons. стр. 530. ISBN 9781405154505.
  155. ↑ Paperno I (1997). Suicide as a cultural institution in Dostoevsky's Russia. Ithaca: Cornell university press. стр. 60. ISBN 978-0-8014-8425-4. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  156. ↑ al.], David Lanham ... [et (2006). Criminal laws in Australia. Annandale, N.S.W.: The Federation Press. стр. 229. ISBN 978-1-86287-558-6. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  157. ↑ Duffy, Michael Costa, Mark (1991). Labor, prosperity and the nineties : beyond the bonsai economy (2. изд.). Sydney: Federation Press. стр. 315. ISBN 978-1-86287-060-4. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  158. ↑ Quill, Constance E. Putnam ; foreword by Timothy E. (2002). Hospice or hemlock? : searching for heroic compassion. Westport, Conn.: Praeger. стр. 143. ISBN 978-0-89789-921-5. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.
  159. ↑ 159,0 159,1 159,2 McLaughlin, Columba (2007). Suicide-related behaviour understanding, caring and therapeutic responses. Chichester, England: John Wiley & Sons. стр. 24. ISBN 978-0-470-51241-8. Архивирано од изворникот на 2015-11-28.
  160. ↑ Holt, Gerry."When suicide was illegal" Архивирано на 7 февруари 2014 г.. BBC News. 3 August 2011. Accessed 11 August 2011.
  161. ↑ „Guardian & Observer style guide“. Guardian website. The Guardian. Архивирано од изворникот на 19 October 2013. Посетено на 29 November 2011.
  162. ↑ Srivastava, editors, Nitish Dogra, Sangeet (2012-01-01). Climate change and disease dynamics in India. New Delhi: The Energy and Resources Institute. стр. 256. ISBN 978-81-7993-412-8. Архивирано од изворникот на 2015-09-28.CS1-одржување: излишен текст: список на автори (link)
  163. ↑ „Govt decides to repeal Section 309 from IPC; attempt to suicide no longer a crime“. Zee News. December 10, 2014. Архивирано од изворникот на May 15, 2015. Посетено на December 10, 2014.
  164. ↑ „German politician Roger Kusch helped elderly woman to die“. Times Online. July 2, 2008. Архивирано од изворникот на June 1, 2010.
  165. ↑ Appel, JM (May 2007). „A Suicide Right for the Mentally Ill? A Swiss Case Opens a New Debate“. Hastings Center Report. 37 (3): 21–23. doi:10.1353/hcr.2007.0035. PMID 17649899.
  166. ↑ „Chapter 70.245 RCW, The Washington death with dignity act“. Washington State Legislature. Архивирано од изворникот на 2010-07-08.
  167. ↑ „Oregon Revised Statute - 127.800 s.1.01. Definitions“. Oregon State Legislature. Архивирано од изворникот на 2015-10-07.
  168. ↑ „CBCNews.ca Mobile“. Cbc.ca. 1999-02-01. Архивирано од изворникот на 2014-08-07. Посетено на 2014-08-06.
  169. ↑ Claude Adams (April 15, 2014). „US border suicide profiling must stop: Report“. globalnews.ca. Архивирано од изворникот на 8 August 2014. Посетено на 7 August 2014.
  170. ↑ Ronald Roth, D.Acu. „Suicide & Euthanasia – a Biblical Perspective“. Acu-cell.com. Архивирано од изворникот на 2009-04-18. Посетено на 2009-05-06.
  171. ↑ „Norman N. Holland, Literary Suicides: A Question of Style“. Clas.ufl.edu. Архивирано од изворникот на 2009-05-28. Посетено на 2009-05-06.
  172. ↑ „Catechism of the Catholic Church – PART 3 SECTION 2 CHAPTER 2 ARTICLE 5“. Scborromeo.org. 1941-06-01. Архивирано од изворникот на 2009-04-25. Посетено на 2009-05-06.
  173. ↑ „Catechism of the Catholic Church – PART 3 SECTION 2 CHAPTER 2 ARTICLE 5“. Scborromeo.org. 1941-06-01. Архивирано од изворникот на 2009-04-25. Посетено на 2009-05-06.
  174. ↑ „The Bible and Suicide“. Religioustolerance.org. Архивирано од изворникот на 2014-07-15. Посетено на 2009-05-06.
  175. ↑ „Euthanasia and Judaism: Jewish Views of Euthanasia and Suicide“. ReligionFacts.com. Архивирано од изворникот на 2006-05-06. Посетено на 2008-09-16.
  176. ↑ Gearing, RE; Lizardi, D (September 2009). „Religion and suicide“. Journal of religion and health. 48 (3): 332–41. doi:10.1007/s10943-008-9181-2. PMID 19639421.
  177. ↑ „Hinduism – Euthanasia and Suicide“. BBC. 2009-08-25. Архивирано од изворникот на 2009-02-25.
  178. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 27-28.
  179. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 119.
  180. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 120.
  181. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 45.
  182. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 42.
  183. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 97-98.
  184. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 152.
  185. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 156-157.
  186. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 100.
  187. ↑ Томас Бернхард, Имитатор на гласови. Скопје: Темплум, 2008, стр. 99.
  188. ↑ Милко Бојковски, Фотографии од пеколот. Скопје: Бегемот, 2017, стр. 45.
  189. ↑ Вељко Радовић, „Смешне згоде у Потемкиновом селу“ во: Николај Васиљевич Гогољ, Ревизор. Београд: Рад, 1986, стр. 8.
  190. ↑ Ѓорѓи Крстевски, Другата страна. Скопје: Бегемот, 2019, стр. 68-69.
  191. ↑ Јуриј Мамлеев, Вампир-психопат, Темплум, Скопје, 2022, стр. 67-69.
  192. ↑ Јуриј Мамлеев, Вампир-психопат, Темплум, Скопје, 2022, стр. 101-105.
  193. ↑ Митко Маџунков, Међа света. Београд: Просвета, 1984, стр. 204.
  194. ↑ Zbignjev Herbert, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg – Čigoja štampa, стр. 27.
  195. ↑ Vislava Šimborska, Izabrane pesme. Beograd: Treći trg, 2014, стр. 203-204.
  196. ↑ DISCOGS, Suicide (пристапено на 26.3.2018)
  197. ↑ YouTube, Wipers - Is This Real? LP (пристапено на 14.6.2017)
  198. ↑ Discogs, Slayer ‎– Decade Of Aggression Live (пристапено на 6.10.2019)
  199. ↑ DISCOGS, Suicidal Tendencies (пристапено на 26.3.2018)
  200. ↑ Spacemen 3 – Playing With Fire (пристапено на 13.1.2024)

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]
Повеќе за Suicide на збратимените проекти на Википедија
Дефиниции и преводи на Викиречник ?
Податотеки на Ризницата ?
Образовни ресурси на Викиуниверзитет ?
Новинарски известувања на Викивести ?
Мисли на Викицитат ?
Изворни текстови на Викиизвор ?
Прирачници на Викикниги ?
 ? Информации за патување во Википатување ? ?
Нормативна контрола
Статијата „Самоубиство“ е избрана статија. Ве повикуваме и Вас да напишете и предложите избрана статија (останати избрани статии).
Преземено од „https://mk.wikipedia.org/w/index.php?title=Самоубиство&oldid=5282763“