Letonia

Quest articol chì l'è scrivud in lombard, con la Noeuva Ortografia Lombarda

La Letonia (Latvija in leton, Leţmō in livon, Latveja in letgall), a nivell ofizzial Republega de Letonia (Latvijas Republika in leton, Leţmō Vabāmō in livon, Latvejis Republika in letgall) a l'è un paes del nord-est de Vuropa. L'è vun di tri paes Baltegh e l'è anca member de l'Union Vuropea. La capital e la cità pussee granda del paes a l'è Riga, indova che el ghe viv squas on terz de la popolazzion letona.^[1]^[2] El territori a l'è componud de cinch region storeghe e colturai: Curlandia, Semigallia, Selonia, Letgallia e Livlandia che inn minga respeciad in de l'organizazzion aministrativa: el paes a l'è spartid in 33 region (let. novads, ltg. nūvods) e 10 ''citaa nazzionai'' (let. valstspilsēta, ltg. vaļsteibys mīsts). La Letonia 'me Stat a l'è nassuda domà in del 1918 despoeu de la so deciarazzion de l'independenza, e a l'è recognossuda de la comunità internazzional in del 1921, cont un bell toch de ocupazzion sovietega in tra el 1940 e 'l 1991.

Letonia


(detai)
Tēvzemei un Brīvībai

Daits aministrativ

Nom intreg

Republega de Letonia

Nom ofiçal

Latvijas Republika, Läti Vabariik, République de Lettonie e Republiken Lettland

Politega

Republega

Edgars Rinkēvičs

Capo de Govern

Evika Silina

Superfix

Totala

∞ km²

Popolazion

Totala

1 871 882 ab.(1º genar 2024)

Densitaa

0 ab./km²

Jeografia

Continent

Europa

Confin

Bielurüssia, Estonia, Lituania, Russia e Svezia

Fus orari

UTC+02:00 e UTC+03:00

Economia

Valuda

Euro

PIL (nominal)

39 725,38 milion de USD (2021)

Varie

Codex ISO 3166

LV, LVA, 428

TLD

.lv

+371

LV

Evoluzion storega

Proclamazion

18 november 1918

Spartizzion ministrativa

I region de la Letonia despoeu de la reforma del 2021.

El paes a l'è spartid in 43 entitaa de prim nivell, des inn di citaa che i fann minga part di alter region. El rest a inn region che a inn spartid de sorapu in 494 distrecc, entitaa de segond nivell. I region inn minga autonom, desgià che la Letonia a l'è on stat unitari. In di ultim 15 agn la spartizzion ministrativa a l'è stada sgiamò cambiada do voeulte.^[3]^[4] Riga a l'è l'unega citaa che la gh'ha di spartizzion de denter: i quarter i gh'hann on poder ministrativ.

De 2009 fin a 2021 i gh'eren 110 region e 9 citaa nazzionai. Gh'eren minga i entitaa de segond nivell.

Citaa

78 center abitad leton i gh'hann i derecc de citaa. Domà vun in tra de lor el gh'ha pussee de 100 mila abitancc, e la segonda citaa pussee granda, Daugavpils, a l'è ses voeulte pussee piscinina.

I citaa pussee grande^[5]
	Citaa	Popolazzion (2021)
1.	Riga	614618
2.	Daugavpils	80627
3.	Liepaja	67964
4.	Jurmala	55336
5.	Ventspils	33372
6.	Rezekne	26839

Lengov

La Letonia la gh'ha domà vuna lengua ofizziala: el leton. El livon a l'è recognossud 'me lengua autoctona in de la Lesg in su la Lengua (Valsts valodas likums), e 'l letgall l'è tirad a man 'me ona ''varietaa storega del leton''.^[6] Intratant che l'era ocupada di sovietegh, anca el russ el gh'heva el status de lengua ofizziala.

Lengua leton

El leton a l'è ona lengua baltega oriental, arent al lituan e 'l prussian antegh, voramai smorzad. L'è la maderlengua del 60,8 % di abitancc, per el 61,3 % a l'è la lengua principala de comunicazzion.^[7]

Lengua livon

El livon a l'è ona lengua ugro-finnega parlada in de la Curlandia setentrional. La gh'ha pu nissun parlant L1 e donca la se poeul considerà smorzada dal 2013 quand che l'è morta l'ultima locutris L1. Prima di crosade del '200, el livon l'era ancamò parlad in sul territori indova ch'incoeu la gh'è Riga. 30 persone i parlen ancamò el livon al dì d'incoeu 'me lengua L2.^[8]

Lengua letgalla

La lengua letgalla a l'è ona version standardizada di dialet orientai. Fina al 1934 la vegniva doperada in de l'aministrazzion e l'educazzion insema al leton in de la Letgallia, ma al dì d'incoeu a l'è minga dovrada in di situazzion formai. L'è la maderlengua d'intoren 165000 person, 43800 di quai i viven foeura de la Letgallia, soratut a Riga.^[9]

L'utilizzi del letgall in de la vita de tucc i dì, segond el censiment de 2011.

Alter lengov

37,7 % de la popolazzion la parla la lengua russa in de la vita de tucc i dì.^[10] La pupart di russofon de la Letonia i viven a Riga e in del mezdì de la Letgallia.

Riferimencc

Olter proget

Wikinotizie el gh'ha dent notizzie in su Latvia
Wikimedia Commons el gh'ha dent imagin o alter archivi su Latvia
Wikivoyage el gh'ha dent Informazzion turisteghe su Latvia

I Stat de l'Europa

1. Stat parzialment in Asia. 2. Stat in Asia, però considerads part de l'Europa per dei rexon storeg e culturai

[1] ttps://data.stat.gov.lv/pxweb/lv/OSP_PUB/START__POP__IR__IRS/IRD060/

[2] ttps://web.archive.org/web/20181113030122/https://www.csb.gov.lv/lv/statistika/statistikas-temas/iedzivotaji/iedzivotaju-skaits/meklet-tema/2402-iedzivotaju-skaita-izmainas-latvija-2017

[3] ttps://www.apollo.lv/7002405/levits-izsludina-administrativi-teritorialas-reformas-likumu

[4] ttp://www.likumi.lv/doc.php?id=51528

[5] ttps://stat.gov.lv/lv/statistikas-temas/iedzivotaji/iedzivotaju-skaits/247-iedzivotaju-skaits-un-ta-izmainas

[6] ttps://likumi.lv/ta/id/14740-valsts-valodas-likums

[7] ttps://lvportals.lv/dienaskartiba/306714-608-latvijas-iedzivotaju-dzimta-valoda-ir-latviesu-2019

[8] ttp://www.livones.net/en/valoda/the-livonian-language

[9] ttps://www.lsm.lv/raksts/zinas/latvija/tautas-skaitisana-latgale-tresa-dala-iedzivotaju-ikdiena-lieto-latgaliesu-valodu.a6091/

[10] ttps://lvportals.lv/dienaskartiba/306714-608-latvijas-iedzivotaju-dzimta-valoda-ir-latviesu-2019

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]