Pasquale Paoli
ZE
|
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ |
Pasquale Paoli (Pasquæn Pouli, Morosàggia, 6 arvî 1725 - Lóndra, 5 frevâ 1807) o l'é stæto 'n politico, militâre e generâle conscideròu da-o movimento naçionalista da Còrsega comme O Poæ da Patria (in còrso U Babbu di a Patria)[1].
Vìtta
O Paoli o l’êa nasciûo a Morosàggia, fìggio ciù picìn da Dionìxia Valentìn e do Giàcomo Pòuli, ch’o l’àiva goidòu i ribèlli córsci inta lòtta cóntra o domìnio de Zêna[2]. O Pasquale o l’é andæto aprêuvo a sò poæ in ezìlio into 1738, e o l’à conbatûo inte l’ezèrcito do Régno de Nàpoli. A Nàpoli o l’àiva fæto dötréi di sò stùddi e o l’àiva segoîo e leçioìn de l'Antonio Genovesi. Quànde o l’é tornòu in Còrsega , a-i 29 d’Arvî do 1755, o l’é diventòu comandànte in càppo de fòrse ribèlli (Generâle da Naçión Córsa). Into mæximo ànno, a Novénbre, l’é stæto proclamòu l’indipendénsa da Còrsega, ch’a s’é dæta ’na Costituçión, ’n’Aministraçión, in scistêma giudiçiàrio e l’ezèrcito. Dòppo dötréi atàcchi bén riêscîi, a l’à mandòu vîa i Zenéixi da tùtta l’îzoa, fêua che dötræ çitæ in sciâ còsta. Pöi o s’é dedicòu a òrganizâ o govèrno, con l’introduçión de vàrie rifórme. O l’à fondòu ’n’universcitæ a Córte, dónde se mostrâva a léngoa italiànn-a. Into 1767 o l’à levòu ascì o contròllo de l’îzoa de Cravæa a Zêna che, in crîxi, a l’é stæta costréita a dâ i dirìtti in sciâ Còrsega a-a Frànsa, ch’a l’à invâzo in fòrse l’îzoa co-o propòxito de fâne ’n posediménto personâle a-o rè Loîgi XV.
Pe doî ànni o Pòuli, che pe-e sò idêe o s’êa goagnòu l’aprovaçión de filòzofi comò-u Voltaire, o Raynal e o Mably, o l’àiva lotòu cóntra i nêuvi padroìn, scìnn-a-a quànde into 1769 o l’é stæto batûo da-e ciù numerôze fòrse do cónte de Vaux, e costréito a scapâ in Inghiltæra, dónde a-i 15 de Zùgno do 1778 o s’é afiliòu a-a Masonerîa. Into 1789 o l’é andæto a Parìggi co-o permìsso de l’Asenblêa Costitoénte, e o l’é stæto tórna mandòu in Còrsega co-o gràddo de generâle.
Dòppo ’n ezìlio de vint’ànni, o l’à parteçipòu a-a Rivoluçión Françéize. Ciamòu tórna inta sò Pàtria into 1790, o l’é stæto acugèito a-i 22 d’Arvî do 1790 da l’Asenblêa Naçionâle e inte quélla òcaxón o l’é intròu into Club di Giacobìn, alôa presiedûo da-o Robespierre. O rè Loîgi XVI o l’à nominòu governatô de l’îzoa, e a-i 11 de Seténbre do 1792 o l’é stæto promòsso a-o ràngo de Tenénte Generâle.
Into 1793, dòppo avéi pigiòu pàrte a-a falîa invaxón da Sardégna, acuzòu de tradiménto da-a Convençión, dòppo l’òcupaçión ingléize de l’îzoa o l’à convocòu ’n’Asenblêa vixìn a Córte con lê mæximo cómme prescidénte, e o l’à separòu in mòddo formâle a Còrsega da-a Frànsa. Dòppo o l’à òfèrto a sovranitæ de l’îzoa a-o govèrno ingléize ma o no l’à riçevûo o sostégno de quésto, ni o tìtolo de vicerè e coscì o l’é stæto costréito tórna a-andâ in ezìlio, e a Còrsega, conquistâ tórna da-o Diretöio, a l’é diventâ ’n dipartiménto françéize. Into 1796 o s’é retiòu a Lóndra dond’o l’é mòrto unz’ànni dòppo into 1807. O l’àn soteròu inta Gêxa anglocatòlica de St.Pancras Old Church into bórgo londinéize de Camden e into 1889 e sò òsse són tornæ into pàize dond’o l’êa nasciûo.
Pasquale Paoli, a Còrsega e l'Italia
Simu italiani per nascita e sentimenti, ma prima di tutto ci sentiamo italiani per lingua, costumi e tradizioni... E l'italiani tutti sò fratelli e solidali davant'a Storia e davant'a Dio... Cume Còrsi 'un vulemu esse nè servi nè "ribelli" e cume italiani avemu i dirittu di trattà d'uguale a uguale cun l'altri italiani... O 'un saremu nulla... O vinceremu cun l'onure o succumberemu l'armi in manu... A nostra guerra di liberazione è santa e ghiusta, cume santu e ghiustu è u nome di Dio, e qui, in li nostri monti, spunterà per l'Italia u sole di a libertà (Pasquale Paoli dòppu êse arivòu a Nàpoli into 1750).
Testaménto do Pasquale Paoli
|
«... lascio çinquànta sterlìnn-e a l’ànno pò-u mategniménto de ’n brâvo méistro, che into pàize de Morosàggia, pòsto into mêzo da Céive do Rostìn, o móstre bén a lêze e a scrîve in italiàn, segóndo o ciù aprovòu stîle normâle, e l’aritmética a-i figeu da dîta Céive, e a-i âtri che voriàn aprofitâ de quélla schêua... Co-o dexiderâ che fîse avèrta da-o Govèrno ’na schêua pùblica a Córte, pòsto de mêzo pi-â ciù pàrte da popolaçión de l’îzoa, làscio duxénto sterlìnn-e a l’ànno pò-u salâio de quàtto profesoî, o prìmmo perché o móstre a teologîa naturâle e i prinçìppi d’evidénsa naturâle da divinitæ da religión cestiànn-a, o segóndo l’ética e o dirìtto de génte, o tèrso i prinçìppi da filozofîa naturâle, e o quàrto, i eleménti da matemàtica. E dexìdero chi-â-i alùnni se ghe dêve mostrâ in léngoa italiànn-a, léngoa matèrna di mæ naçionâli... Câxo mâi se pöi sta schêua chi a Córte a no se poêse fâ, co-o convìnto propòxito de contriboî a l’instruçión di mæ naçionâli, làscio duxénto çinquànta sterlìnn-e a l’ànno pò-u mantegniménto de çìnque alùnni inte quarchedùnn-a de mêgio universcitæ do contiménte italiàn, Doî doviàn êse çernûi into dipartiménto do Gölo, doî inte quéllo do Liamón... o quìnto o saiâ da Céive de Rostìn.» |
| (Testamento do Pasquale Paoli, 23 novénbre 1804[3]) |
Comemoraçión do Paoli inti Stâti Unîi
L'asociaçion americann-a Sons of Liberty a l'é stæta inspirâ da-o Paoli inta seu lotta contra o dispotiximo.
Nòtte
- ↑ (IT) Gianmichele Lisai, Forse non tutti sanno che in Sardegna..., Newton Compton Editori, ISBN 978-88-541-9643-8.
- ↑ Carlo Silvano, Breve storia di Nizza, Youcanprint, 15 luglio 2015, ISBN 978-88-911-9757-3.
- ↑ (CO, IT, FR) Almannaccu di A Muvra, annu 1927 pagg. 150-153, Ajaccio, 1927
Âtri progètti
Wikimedia Commons a contêgne di files in sce Pasquale Paoli
| Contròllo de outoritæ | VIAF (EN) 73879942 · ISNI (EN) 0000 0001 2139 4174 · SBN (IT) UFIV021678 · LCCN (EN) n79018818 · GND (DE) 118789554 · BNF (FR) cb120894669 (data) · BAV (EN, IT) 495/109602 · CERL (EN) cnp00400354 · WorldCat Identities (EN) n79-018818 |
|---|