Cicero

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Valkebergs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Marcus Tullius Cicero (3 januari 106 v. Chr. - 7 december 43 v. Chr.) waor 'ne Romeinse raejenaer, politicus, advocaat en filosoof. Zien leve veel same mèt de val van de Romeinse Republiek en de gebeurtenisse die dao-aan veuraaf ginge. Zelf sjpeelde hae bie väöl politieke gebeurtenisse in daen tied ein rol die zien polletieke filosofie höbbe beïnvloojd. Sommige van Cicero's werke geve historisch inziech in dees periode.

Cicero zie leve

Cicero woort gebore in Arpinium, in 'n rieke familie van landeigenaere, de Tullii Cicerones. De politieke posities woorte in daen tied veural bezat door rieke families. Meh Cicero's familie houw weinig politieke invlood, hoewaal zie riek waor. Cicero, dae al vreug politieke ambities houw, woort opgevoed mèt eine aafkièr van de rieker en beroemder families in Arpinium.

Umdat zien familie neet actief waor in de politiek, waor 't veur Cicero lestig um de politiek in te goon. Me koes destieds waal in de politiek kómme es me succes houw gehad es militair, meh Cicero heel neet van oorlog. De rieke familie van zien vrouw Terentia, mèt wae hae rond 80 v. Chr. trouwde, haet häöm gesjteund bie zien carrière in de politiek.

Cicero kreeg rond 75 v. Chr. 'n positie es quaestor in Wes-Sicilië en woort eine succesvolle advocaat. Hae houw es motto um altied de bèste te zin en de res te euvertreffe, ein oetsjpraok die aan Apollo weurt toegesjreve. Hae koes èvvel nog neet bereike wat hae wol in de politiek, umdat ziene achtergrond neet voldeeg. Daobie kaom nog dat de veurige Novus Homo (Nuje Man, 'ne consul zonder veuvadersj die die positie houwe gehad) de radicale Gaius Marius waor. Zie gans leve bleef Cicero vergeleke were mèt Gaius Marius (dae ouch oet Arpinium kaom). Dat vong hae versjriekkelik.

In 63 v. Chr. woort Cicero de ièrsjte Novus Homo in 30 jaor. De belangriekste gebeurtenis oet zien ambstermien waor de samezjwering van Lucius Sergius Catilina, die tot doel houw um de republiek ten val te bringe. Cicero kondigde de sjtaot van belègk aaf en leet ein aantal samezjweerders executere. Hieveur kreeg hae de ièretitel Pater Patriae. In de jaore nao dees gebeurtenis waor hae èvvel bang vervolg te were vanwege 't ter doad veroordeile van Romeinse burgersj zonder proces.

In 58 v. Chr. woort door de demagoog Publius Clodius Pulcher 'n wèt veurgesjtèld die inheel dat me verbanne koes were es me Romeinse burgersj zonder proces houw laote executere. Cicero brach daotegenin dat 'r vanwege de aafgekondigde sjtaot van belègk de mach van eine dictator houw. Hae woort toch verbanne oet Italië en zien beziettinge ginge nao de sjtaat.

Vanaaf 60 v. Chr. waor 't ièrsjte Triumviraat (driemansjap) besjtaonde oet Caesar, Pompeius en Crassus aan de mach. Onder hun regering woort de verbanning van Cicero opgeheve en kreeg 'r zien beziettinge truuk. Hae betaalde de sjöld hieveur aaf bie 't triumviraat es advocaat. 't Drietal probeerde Cicero euver te hole um ziech bie hun te voge, meh dat deeg hae neet, umdat zien loyaliteit aan de senaat sjterker waor.

Wie Crassus gesjtorve waor, kièrde Pompeius ziech same mèt de res van de senaat tege Caesar, dae doe eine oorlog tege Germaanse sjtamme aan 't veure waor. In 50 v. Chr. leep 't conflic tösje Pompeius en Caesar hoag op. Cicero waor 't eins mèt Pompeius, meh hae wol Caesar neet es vijand. Wie Caesar in 49 v. Chr. Italië binneveel, vluchde Cicero oet Roame. Caesar probeerde Cicero euver te hole um truuk te kómme, meh Cicero vertrok nao Salonika. Wie Caesar gewonne houw, kaom Cicero weer truuk nao Roame.

Vanaaf daen tied woort de relatie mèt zien vrouw Terentia sjlechter. Oeteindelik kaom 't tot een echsjeiing in 46 v. Chr.. In februari 45 v. Chr. sjtorf Tullia, Cicero's dochter. Dit greep häöm erg aan. Me meint zelfs dat hae hie noats gans euverheen gekómme ies.

Cicero waor getuge van de maord op Caesar in 44 v. Chr., meh waor neet betrokke bie 't complot. Cicero en Marcus Antonius woorte doe de belangriekste figure in politiek Roame; Cicero es vertegewoordiger van de Senaat en Antonius es consul en es oetveurder van 't testament van Caesar. Ein sjtried um de mach tösje Antonius, Marcus Lepidus en Octavianus (de latere Keizer Augustus) ontsjtong. Cicero waor nog ummer veursjtander van de republiek. Hae heel ein aantal toesjpraoke, de Philippica's, um de senaat op te zètte tege Marcus Antonius en ze te laote keze veur Octavianus, dae toen nog mer 'ne tiener waor. Cicero meinde dat Octavianus mekkelik te beïnvloede zou zin door de Senaat. Ziene opzat sjlaagde èvvel neet, umdat Antonius, Lepidus en Octavianus besjliesde de mach te deile. Ein van de aafsjpraoke die zie maakde waor dat ze eder hun eige vijande mochte executere zonder gevolge. Antonius plaatsjde Cicero en ziene zoon, broor en naef op zien lies. Ocatavianus, dae zien succes graotendeils te danke houw aan Cicero, goof häöm gein besjerming. Cicero probeerde mèt ziene broor en ziene naef oet Italië te vluchte. Ziene broor en naef woorte vermaord wie zie de vluch sjtaakde um aan geld te kómme. Cicero zat door, meh hae woort toch vermaord en Antonius leet Cicero's kop en heng aan 't podium van de senaat tummere es waarsjuwing veur andere. Cicero's zoon Marcus waor op 't moment van de maord in Griekeland en ontsjnapde zoa aan executie. In 30 v. Chr. woort Marcus consul onder Octavianus.

Euverziech van Cicero's belangriekste werke:

Me kènt 't literair œuvre van Cicero indeile in veer hoofcategorieë:

'Raeveuringe':

Cicero klaag Catilina aan in de Romeinse senaat, fresco van Cesare Maccari (1888)

Pro Sexto Roscio Amerino (80 v. Chr.)
In Verrem (Tege Verres, 70 v. Chr.)
De imperio Cn. Pompei (Euver 't commando van Cn. Pompejus, 66 v. Chr.)
In Catilinam (Tege Catilina, 63 v. Chr.)
Pro Murena (Veur Murena, ouch 63 v. Chr., chronologisch tösje de 2e en de 3e In Catilinam)
Pro Archia (Veur Archias, 62 v. Chr.)
Pro Milone (Veur Milo, 52 v. Chr.)
Pro Ligario (Veur Ligarius, 46 v. Chr.)
In Marcum Antonium orationes Philippicae (Philippische raeveuringe tege Marcus Antonius, 44/43 v. Chr.)

'Tractate euver waalsjprekendheid':

De Oratore (Euver de Raejenaer, 55 v. Chr.)
Partitiones Oratoriae (54 v. Chr.?)
Brutus (46 v. Chr.)
Orator (De Raejenaer, 46 v. Chr.)

'Filosofische tractate':

De Republica (De Sjtaat, 54 v. Chr.)
De finibus malorum et bonorum (45 v. Chr.)
Tusculanae disputationes (Gesjprekke in Tusculum, 45 v. Chr.)
De natura deorum (Euver de aard van de gode, 45/44 v. Chr.)
De senectute (Euver de Ouwerdom, 44 v. Chr.)
De amicitia (Euver de Vrundsjap, 44 v. Chr.)
De officiis (Euver de Plichte, 44 v. Chr.)

Correspondentie:

D'r zint ongevaer 900 breve bekènd; daobie zint ouch e paar antwoorde van correspondente.

Ad Familiares (Aan familie en vrung, jaore 63 tot 43 v. Chr.)
Ad Atticum (Aan Atticus, jaore 68 tot 43 v. Chr.)
Ad Quintum fratrem (Aan ziene broor Quintus, jaore 60 tot 54 v. Chr.)
Ad Brutum (Aan Brutus, 44/43 v. Chr.): me twiefelt ernstig aan de authenticiteit van dees twiè beuk mèt breve

Externe link

Commons: Marcus Tullius Cicero – Media gerelateerd aan dit óngerwerp