[go: up one dir, main page]

Jump to content

Navarra

E Vicipaedia
Vide etiam paginam discretivam: Navarra (discretiva).
Comunidad Foral de Navarra
Nafarroako Foru Komunitatea
Vex Navarrense Sig Navarrense
(Vexillum) (Insigne)
Caput Pompaelo
Lingua Lingua Hispanica;
Vasconica
Area
 - Total
 - % Hispaniae
Locum nº 11
10 391 km²
2,2%
Numerus incolarum
 - omnis (2011)
 - % Hispaniae
 -Spissitas incolarum
Locum nº 15
642.051
1,4%
61,79 /km²
Gentilicium
 - Latina
 - Hispanice
 - Vasconice
 
 Navarrus, -a, -um
; navarro/a
 nafar
Autonomitas declarata 16 Augusti, 1982
ISO 3166-2 NA
Legati in senatu Hispaniae
 - Congressus
 - Senatus

 

5
1

Praeses Uxue Barkos (Geroa Bai)
Gobierno de Navarra

Navarra vel Communitas foralis? Navarrae (-ae, f.; Hispanice Navarra vel Comunidad Foral de Navarra, Vasconice Nafarroa vel Nafarroako Foru Komunitatea) est regio Hispaniae. Suum caput Pompaelo (Vasconice Iruña; Hispanice Pamplona). Paeninsulae Hibericae Septemtrione sita est. Franciae Semptemtrione, Aragoniae Oriente, Rioiiae Meridie et Vasconiae Occidente finitima est. Praeter Hispanicam, quoque lingua Vasconica in Septemtrionalibus communitatis territoriis publica est. Etiam "Navarra Superior" (Hispanice Alta Navarra; Vasconice Nafarroa Garaia) appellatur ut a Navarra Inferiori (Francice Basse-Navarre; Vasconice Nafarroa Behera), Franciae territorio, distinguatur.

Ob eius politica historiam, communitatis praesens iuridico-administrativa dispositio in Emendatione Fororum anni 1982 fundatur quae iuridicam foralis traditionis inclusionem in Constitutionem Hispanicam anni 1978 supposuit per additionalem dispositionem in constitutionem. Eius Statutum, de facto, nomen Legis Reintegrationis et Emendationis Fororum Navarrae accipit, quoque notum per Hispanicum acronymum LORAFNA (Ley Orgánica de Reintegración y Amejoramiento del Régimen Foral de Navarra).

Primum scriptum documentum ubi vocabulum Navarra est originem trahit a saeculo nono in opere Vita Karoli Magni, capitulo 15, ubi est sequens oratio Latine: "qui apud Navarros ortus et fertilissimos Hispaniae agros secans sub Dertosae civitatis moenia Balearico mari miscetur; deinde Italiam totam," scripta ab Einhardo, ubi Franci regis Caroli Magni intrusiones usque ad flumen Hiberum describebantur. Etymologice, toponymum probabiliter ex vocabulo naba, Praeromanicae, forsitan Protovasconicae originis, provenit, cuius significatum 'planities montibus circumdata' esse creditur, quod perfecte Pompaelonem et ad territorium circumdans applicatur. Huic vocabulo suffixum -erri Vasconice 'terram sive populum' significans additur.

Si plus cognoscere vis, vide etiam Vascones et Regnum Navarrae.
Meridionale Regiae Oligicensis frontiscipium.

Per Imperii Romani tempora, Vascones, Praeromanica Meridionalium Pyrenaeorum tribus, Navarrae territorium incolebant. Haec area omnino nec a Romanis nec ab Arabibus per Andalusicam occupationem subacta est, sed iam Romani urbem Pompaelonem et Suinthila Gothorum rex Oligicum condiderunt. Anno 778 Navarri Francum exercitum in Proelio apud Rozaballes vicerunt. Anno 824, Eneco Arista rex Pompaelonis coronatus est, quod Regni Navarrae fundamentum esset. Hoc regnum momentum gloriosissimum consecutum est regnante Sanctio III Navarrae, cum magnas territorii portiones praesentium communitatum Navarrae, Vasconiae, Rioiiae, Cantabriae et aliquarum regionum Castellae et Legionis et Aragoniae comprehendebat. Nihilominus, Sanctio III mortuo, regnum inter eius filios divisum est et nunquam hoc splendorem recuperaret.

Navarrae exercitus decretorium Proelium apud Navas de Tolosa, iuxta cum omnia Hispanica regna, anno 1212 participavit post quod Musulmanae possessiones in paeninsula ad parvum territorium Austrorientale deminutae sunt.

Inclinatio animi quam sentiebant reges Navarri pro Francica civilitatem et negotiationes ad matrimonio coniungendum suum primogenitum Henricum, principem Vianae, cum filiam Ludovici XII, regis Franciae, argumenta Ferdinandi Catholici fuere ut Fridericus Toletanus, dux Albae, Regnum Navarrae anno 1512 capere iussus sit. Die 25 Iulii, Fridericus Toletanus Pompaelonem cepit et familia regia Navarrae in Navarram Inferiorem et in Benearniam fugerunt. Die 23 Martii anni sequentis, Cohortes Navarrae, adentibus solum Beaumontensibus, Ferdinandum Catholicum regem Navarrae proclamavere. Anno 1515, Cohortes Castellae, in Burgis, nullo Navarro repraesentate adente, Navarram Superiorem Coronae Castellae annexuere. Quamquam diversa proelia facta ad recuperandam Navarram Superiorem et tumulti incolarum, Regna Navarrae non id consecutum sunt et Navarrae Inferioris territorium a relictum regnum separatum est, usque ad suam incorporationem in Franciam.

Nihilominus, Regnum Navarrae multa privilegia et sua fora post suam incorporationem in Regnum Castellae servare assecutum est, quorum multa servavit usque ad saeculum XX. Revera, cum horum fororum agnitione, adhuc validorum, Navarra aditum ad suam autonomiam velut communitas foralis per emendationis processum, scilicet, per Navarrae foralis regiminis hodiernizationem quae suorum foralium institutorum democratizationi et suo statui velut Civitatis Hispanicae autonomiae respondet habuit.

Iugum Aralarense (Hispanice Sierra de Aralar; Vasconice Aralarko mendilerroa), in Navarra boreoccidentali.

Navarra Paeninsulae Hibericae septemtrione invenitur. Eius geographia, quamquam eius superficies parva est, multum varia est. Maxima Navarricarum terrarum pars montuosa est, montibus Pyrenaeis subacta, vallis Hiberi meridie planitiebus exceptis.

Ex parte climatica, Navarra Pyrenaici montuosi et vallis Hiberi Mediterranei ponderis mixtio; significativa differentia inter septemtrionale clima, valde umidius et cum praecipitationibus crebrioribus, et meridianum clima, Mediterraneus, cum temperaturis maioribus et praecipitationibus spodaricioribus? est. Ergo, umidae Septemtrionales Cantabricae valles et aridae et tesquosae Bardenae Regiae (Hispanice Bardenas Reales; Vasconice Errege Bardeak) iuxta ripam flumninis Hiberi opponuntur.

Civilitas et gubernatio

[recensere | fontem recensere]

Fora Navarra

[recensere | fontem recensere]
Monumentum Foris Pompaelone in urbe.

Leges proprias Navarrae vel fora, e Medio Aevo orta, pactum inter nobilitatem et vulgus fuere, in principio oraliter transmissa et e saeculo tertio decimo scripta in libro de Foris et Compilationibus (Hispanice Fueros y Compilaciones).

Regnum Navarrae a Corona Castellae anno 1512 captum est, sed proprium autogubernationis legisferae, exsecutivae, iudicialis et fiscalis regimen et suam "regni" condicionem sub viceregis munere servavit. Hoc systema Navarrae proprium erat et non regulatio a Castella imposita, velut casu aliorum regnorum fuit, inter quae Regnum Granatae.

Post Bellum Carolisticum I in foedere Vergarae, Ioachim Espartero "Cohortibus fororum concessionem aut emendationem propositurus" pollicitus est, quod die 25 Octobris anni 1839 factum est, cum quo firmantur fora "sine damno unitatis constitutionalis monarchiae" et effectivum factum est, edita Lege Foederata Navarrae die 16 Augusti anni 1841. Hac cum lege, Navarra "regnum" designari desinebat et provincia territotiali Hispaniae divisioni anni 1833 Francisci Xaverii de Burgos y del Olmo accommodans facta est. Post Bellum Civile Hispanicum, Ipuscoae et Biscaiae fora suppressa sunt, quia "provinciae proditoriae" putatae erant, sed fora Navarrae et Alavae manserunt, quia rebellationi faverunt.

Finita dictatura, democraticum systema denuo instauratum novam constitutionem anno 1978 elaborat ubi foralis problematica elementorum complicatissimorum consentiendo unum fuit. Constitutio autogubernationis sive autonomiae systema communitatibus quae formarent donaret, sed Navarra simile regimen iam habeba, quamquam limitatum post annum 1841. Denique fora autonomicae Civitatis realitati accomodata sunt, edita Reintegratione et Emendatione Regiminis Foralis Navarrae.

Ob fora, incolae regionis habent has commoditates:

Ob fora Navarra, mores Navarrae supra ius Hispanicum sunt, etiam in iudicio.

Navarri fisco forali? luunt tributa 15% supra reditus necnon 18%.

Tributum hereditatum

[recensere | fontem recensere]

Navarri fisco forali? luunt tributum 0'8% supra hereditates.

Ius tributarium

[recensere | fontem recensere]

Tributa Navarrorum fisco Navarro necnon Hispanico luta sunt. Tunc, e tributis anniverse collectis, Navarra fisco et Hispanico pars proportionalis, ad causas quas civitas requirat, datur.

Foralia? Navarrae instituta

[recensere | fontem recensere]
Parlamenti Navarrae frons.

Foralia Navarrae instituta sunt:

In praesenti gubernatio a coalitione Unionis Populi Navarri (Hispanice; Unión del Pueblo Navarro et Vasconice; Nafar Herriaren Batasuna) et Convergentiae Democratarum Navarrae (Hispanice; Convergencia de Demócratas de Navarra et Vasconice; Nafarroako Demokraten Konbergentzia) directa est. Praeses Michael Sanz Sesma est.

Velut organum e Parlamento Navarrae dependens, sed autonomum suae intestinae labori, Camera Computorum (Hispanice Cámara de Comptos ; Vasconice Comptos Ganbera) est, quae communitarii campi publici oeconomicam pecuniariamque gestionem fiscalizans institutum et quae parlamento consilia de oeconomicis pecuniariisque rebus dat. A praeside dirigitur et a secretario generali et auditoribus formatur. Hoc institutum tribunal computorum antiquissimum in Hispania et primorum in Europa unum est. Eius munera similia sunt, sed non eadem, munerum instituti Ministerii Fiscalis Hispanici (Hispanice Hacienda).

Defensor Populi (Hispanice Defensor del Pueblo ; Vasconice Ararteko) institutum est quod, iussu Parlamenti, fundamentalium iurum et publicarum civium libertatum exsecutionem vigilat, publicarum administrationum et localium Navarrae entium actiones circumspiciens.

Divisiones administrativae

[recensere | fontem recensere]
Merindates historicae Navarrae. Viride: Merindas Pompaelonis; caeruleo: Merindas Stellae; rubro, Merindas Sangossae; aquilo: Merindas Oligici; flavo; Merindas Tutelae; violaceo, merintas historica Navarrae Inferioris.
Municipia Navarrae.

Navarra historice in merindates (Hispanice merindades ; Vasconice merindadeak) quae sunt inferiora;

Merindas Latine Merindas Hispanice Merindas Vasconice
Merindas Pompaelonis Merindad de Pamplona Iruñeko merindadea
Merindas Tutelae Merindad de Tudela Tuterako merindadea
Merindas Stellae Merindad de Estella Lizarrako merindadea
Merindas Oligici Merindad de Olite Erriberako merindadea
Merindas Sangossae Merindad de Sangüesa Zangozako merindadea

Navarra Inferior, quamquam nunquam merindas constituta est, quoque historica merindas putatur. Nihilominus nulla merindas propriam iuridicam personalitatem habet.

Locales entitates dispositionis territorialis Navarrae sunt:

  • Municipia (Hispanice municipios ; Vasconice udalerriak): entitates locales basicae dispositioni territoriali communitatis foralis sunt. In praesenti 272 sunt.
  • Concilia (Hispanice concejos): entitates loci municipiorum cum minore incolarum numero et minus extensa quam municipia et cum bonis propriis et personalitate iuridica gerendis commodis suis sunt.

Entitates non territoriales dispositionis territorialis Navarrae sunt:

  • Consortiones (Hispanice mancomunidades): entitates locales non territoriales consociationi municipiorum ad executanda coniunctim opera et offerendas nonnullas diaconias constitutae sunt.
  • Consociationes municipiorum (Hispanice agrupaciones de municipios): entitates locales non territoriales per Legem Foralem ad consocianda duo aut magis municipia quorum peculiaritates omnibus communium diaconiarum oblationem determinent institutae sunt.

Ex anno 1964, Navarra profundum oeconomicae transformationis processum, ex oeconomia in agricultura fundata et oeconomice activorum incolarum dimidium occupante ad oeconomiam aequilibratam et modernam incepit, primum cum rapida industrialis campi evolutione et nuperrime diaconiarum. Anno 2000, Industrialis campi Navarrus Valor additus grossus (VAG) 31.8 centesimas totius VAG, superius quam 20.9 centesimas nationale, repraesentabat.

Campus primarius 5.9 centesimas Navarrorum occupat. maizi, frumentorum, fructuum et helianthorum cultus sunt. Vini productio ponderis est. Campus secundarius praesertim a parvis et mediis societatibus in androne per Alsasuam, Pompaelonem et Tutelam et super Hibericae ripae axem sitis repraesentatur. Etiam multinationales societates adsunt quae ad regionalis productivi apparatus accommodationem et ad oeconomicam foralis communitatis evolutionem contribuerunt. Pleraque industrialia ergasteria cum multo technologiae ad duos subcampos praecipuissimos in Navarra industria pertinent; ad autocineticam industriam et ad machinationis apparatuumque industriam. Tertia maximi ponderis industria agroalimentaria est. Omnes tres ad valoris additi grossi Navarri dimidium contribuunt. Campus tertiarius maximi ponderis in eo quod ad valorem additum attinet est et adhuc oeconomicam foralis communitatis structuram transformare pergit. Quod ad relictam Hispaniam spectat, campus tertiarius Navarrae oeconomiae 1.4 centesimas totius campi tertiarii Hispanici repraesentat.

Dinamica? incolaria?

[recensere | fontem recensere]

Incolarum numeri valor approximativus in Navarra anno 2006 601 874 et spissitudinis 55,65 incolarum pro chiliometro quadrato erat. Demographicum incrementum, nihilominus, minus quam Hispanica media et spissitudo adhuc minor fuit. Pompaelonis et eius territorii urbani incrementum incolariam deminutionem in parvis ruralibusque territoriis produxit. Verumtamen, 18,5% incolarum adhuc municipia cum minus 2000 incolarum et 42,3% municipia cum minus quam 20 000 incolarum colunt.

30 prima municipia cum maximo incolarum numero

[recensere | fontem recensere]
Locus secundum incolas Municipium Latine Municipium Hispanice Municipium Vasconice Numerus incolarum anno 2008
1 Pompaelo Pamplona Iruñea 197 275
2 Tutela Tudela Tutera 60 122
3 Baraynin Barañáin Barañain 33 910
4 Bruslata [1] Burlada Burlata 18 504
5 Stella[2] Estella Lizarra 14 049
6 Cissur Maius Zizur Mayor Zizur Nagusia 13 312
7 Tubalia [3] Tafalla Tafalla 11 296
8 Villa Nova Villava Atarrabia 10 462
9 Sansoayn Ansoáin Antsoain 10 340
10 Baztan Baztán Baztan 7 982
11 Corella Corella Corella 7 898
12 Berriozar Berriozar Berriozar 7 865
13 Alsasua Alsasua Altsasu 7.571
14 Centonelo Cintruénigo Cintruénigo 7 332
15 Valles Eguensis Valle de Egüés Eguesibar 7 137
16 Calenapepolis Aranguren Aranguren 6 820
17 Nuniopolis Noáin Noain 6 222
18 Sanctus Adrianus San Adrián San Adrian 6 072
19 Petra Alta [4] Peralta Azkoien 5 808
20 Meshydropolis Huarte Uharte 5 505
21 Sangossa Sangüesa Zangoza 5 130
22 Lodosa Lodosa Lodosa 4 878
23 Castello Castejón Castejón 4 115
24 Cascantum Cascante Cascante 3 975
25 Mendavia Mendavia Mendabia 3 840
26 Viana Viana Viana 3 759
27 Azagra Azagra Azagra 3 746
28 Ripa Bidassonis Vera de Bidasoa Bera 3 680
29 Berrioplanum Berrioplano Berriobeiti 3 615
30 Oligicus Olite Erriberri 3 607

Vide etiam Indicem Communium provinciae Navarrensis

Municipia secundum linguisticam zonam.

Communitatis Foralis Navarrae lingua publica Hispanica est. Nihilominus, secundum legem foralem 18/86, die 15 Decembris anni 1986 sanctam, Navarra in tres zonas linguisticas divisa est; vascophonam (ubi plerique Vasconice loquuntur), mixtam, et non vascophonam (ubi plerique Hispanice loquuntur). Vascophona mixtaque in zonis, lingua Vasconica linguae co-publicae indolem iuxta cum Hispanica habet, dumnon vascophona in zona, Vasconica nullum statum co-publicum habet. Vasconicae "coofficialitas"? toponymiae ordinaationem et ius civis ut hac lingua in communicatione cum publicis administrationibus uteretur supponit. E 272 Navarris municipiis, 162 ad vascophonam mixtamque zonas pertinent.

Nexus interni

  1. [1]
  2. Aimerici Picaudi Iter pro peregrinis ad Compostellam III, in codice Calixtino, A. Stones et J. Krochalis ediderunt apud "The Pilgrim's Guide: A Critical Edition" 1998
  3. Graesse, Benedict, Plechl. Orbis Latinus (1971)
  4. [2]

Nexus externus

[recensere | fontem recensere]
Vicimedia Communia plura habent quae ad Navarram spectant.
Territoria Vasconica
Territoria VasconicavexillumInsigne
Iparralde seu Pagus Vasconicus:

Lapurdia Lapurdia • Navarra Inferior Navarra Inferior • Sula Sula

Hegoalde seu Vasconia Cispyrenaica:

Alava Alava • Biscaia Biscaia • Guipuzcoa Ipuscoa • Navarra Navarra