Fontem paginae Haitia inspicere

Tibi non licet hanc paginam recensere, ex ratione:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪Superpes15‬. The reason given is No open proxies .
Start of block: 11:40, 10 Februarii 2024
Expiry of block: 11:40, 10 Februarii 2026
Your current IP address is 142.171.178.55. The blocked range is 142.171.0.0/16.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Fontem videas et exscribeas:
{{Capsa civitatis Vicidata}}
'''Haiti'''<ref>"[http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/hofmann/hof2/s0447b.html Haiti ins. hodie Hispaniola]" in {{Hofmannus}}</ref> sive '''Haitia'''<ref>"Haitia": cf. nomen biologicum ''[[Spondylurus haitiae]]''</ref> ([[Francogallice]] ''Haïti'' ; [[lingua creola Haitiana|Haitiane]] ''Ayiti'') est [[res publica]] [[Mare Caribaeum|Maris Caribaei]] occidentali, in tertio [[Hispaniola]]e sita. Septemtrione [[Oceanus Atlanticus|Oceano Atlantico]], oriente [[Respublica Dominicana|Reipublicae Dominicanae]] finitima est. Praeter hos fines, proxima territoria [[Insulae Bahamenses]] et [[Cuba]] boreoccidente, [[Insulae Turcenses et Caicenses]]<ref>{{CathHierDiocese|turk}}.</ref> septentrione et [[Navassa]] austroccidente sunt. [[Caput (urbs)|Caput]] [[civitas|civitatis]] est [[Portus Principis]], [[urbs]] cum circiter 1 250 000 incolarum (anno [[2006]]). Die [[12 Ianuarii]] [[2010]], Haiti (praesertim Portus Principis) accepit [[terrae motus|terrae motum]], quo circa 200&thinsp;000 mortui sunt. Et die [[14 Augusti]] [[2021]], accepit terrae motum, quo circa 1&thinsp;400 mortui sunt.<ref>[https://reliefweb.int/report/haiti/haiti-earthquake-flash-update-no-2-16-august-2021 Haiti earthquake - Flash Update No.2]</ref>

== Toponymia ==
[[Lingua Taina|Tainice]] '''Ayiti''' vel 'terram altorum montium' vel 'montem in mari' significat.

Cum [[Francia|Francici]], ex [[Insula Testudinis]] ([[Francice]] ''Île de la Tortue'' ; [[Haitiane]] ''Latòti'') provenientes versus [[Grandis Terra (Guadalupa)|Grandem Terram]] ([[Francice]] ''Grande Terre''), Orientalem insulae [[Hispaniola]]e partem occupavissent, quoque huic nomine usi sunt quod [[Hispania|Hispani]] imposuerant, scilicet, 'Sanctum Dominicum' ([[Francice]] ''Saint-Domingue'' ; [[Hispanice]] ''Santo Domingo''). Inter annos [[1630]] et [[1664]], hoc nomen informale manebat dum [[Ioannes Baptista Colbert]] "coloniam Sancti Dominici" in [[Societas Gallica Indiarum Occidentalium|Societatem Indiarum Occidentalium]] incorporavisset. Nomen Sancti Dominici in [[Foedus Rysvicense|Rysvicensi]] ([[1697]]) et [[Pax Basiliensis|Basiliensi]] ([[1795]]) foederibus confirmabitur ad designandam partem occidentalem, quae, per hoc Francicum coloniale tempore, etiam "Margarita Antillarum" appellata est.

Die [[1 Ianuarii|Kalendis Ianuariis]] anni [[1804]], libertate reipublicae declarata, [[Ioannes Iacobus Dessalines]] ei originale [[lingua Taina|Tainicum]] nomen, [[lingua Taina|Taine]] ''Ayiti-Bohio-Kiskeya''; [[Francice]] ''Haïti-Bohio-Quisqueya'', in honorem huius [[Indi Americani|Amerindicae]] [[Taini|gentis]] restituit.

[[Hispaniola]] totius insulae nomen est cuius duas tertias partes [[Respublica Dominicana]] occupat.

[[Haitiane]] civitas etiam '''Ayiti''' appellatur.

== Historia ==
[[Fasciculus:Cacicatus Hispaniolae.png|thumb|350px|left|Quinque [[cacicus|cacicatus]] [[Hispaniola]]e, advento [[Christophorus Columbus|Christophoro Columbo]]; [[Xaragua]], [[Maguana]], [[Magua]], [[Marien]] et [[Hygvei (caccatus)|Hygvei]].<ref>[https://books.google.es/books?id=Lmk8NQJuOYYC&pg=PA541&lpg=PA541&dq=xaragua+quinque+regna&source=bl&ots=sR2UpmmuwN&sig=pgR-Okk_dmk7K16ilQLWebcy6dY&hl=es&sa=X&ved=0ahUKEwjkspX7hefVAhWLQBQKHXyEBWMQ6AEIPTAJ#v=onepage&q&f=false Georgi Horni Arca Noæ, sive Historia imperiorum et regnorum à condito orbe.]</ref> Hodierna Haitiana respublica maximam [[Xaragua]]e et [[Marien]]is cacicatuum territorii pars occupat.]]
{{Vide-etiam|Historia Haitiae}}
Primi homines hac in insula, [[Quisqueya]] ab [[Indi Americani|Amerindis]] [[Arawakanus|Arawakanis]] (sive [[Taini]]s) et [[Caribae|Caribis]]<ref name="Lexicon Universale">Vide "Caribae" apud [http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/hofmann/hof1/s0726b.html Lexicon Universale Hofmann].</ref> nuncupata, in insulam amplius 7000 annorum abhinc advenierunt. [[5 Februarii|Nonis Februariis]] anni [[1492]], [[Christophorus Columbus]] magnam insulam cui nomen [[Hispaniola]]e imposuit advenit. Postea [[Sanctus Dominicus (Hispaniola)|Sanctum Dominicum]] a [[Francia|Francicis]] nuncupata est. In civitates duas divisa est, [[Respublica Dominicana|Rempublicam Dominicanam]] et Haitiam, et secunda maxima insula [[Antillae Magnae|Antillarum Magnarum]] est, 76&thinsp;192 km² lata et cum circa novem [[millio]]nibus incolarum. Cuius duo loci extremi 641 [[chiliometrum|chiliometrorum]] inter se distant. Insula formam similem capiti [[caiman]]is, parvi [[Crocodilus|crocodili]] in regione abundantis, habet, cuius apertum "os" promptum ad vorandam parvam [[Guanaba (insula)|insulam Guanabam]]<ref name="Hieronymi">[https://archive.org/stream/hieronymifracast00frac/hieronymifracast00frac_djvu.txt "Hieronymi Fracastori Syphilis sive Morbus gallicus"] ubi dicitur "(...) sub Cannibalum tellure insulas maris Caraibici, sub Gyane insulam Gonave s. Guanaba, quae Hispaniolae iacet ad occasum (...)".</ref> ([[Francice]] ''La Gonâve''; [[Haitiane]] ''Lagonav'') videtur. Septemtrionale litus [[Oceanus Atlanticus|Oceanum Atlanticum]], dum meridionale litus [[Mare Caribicum]] (sive Antillarum) videt.

Insulam [[Hispaniola]]m a [[Christophorus Columbus|Christophoro Columbo]] anno [[1492]] visa est. Iam exeunte [[saeculum 16|saeculo sexto decimo]] fere omnes autochthones incolae exstincti erant, in servitutem abducti aut a [[Conquisitatores Hispani|conquisitatoribus]] interfecti.

Occidentalis insularis pars, ubi hodie Haitia est, [[Francia]]e ab [[Hispania]] anno [[1697]] cessa est. [[saeculum 18|Saeculo duodevicensimo]], regio secundissima Francica [[colonia]] in [[America]] fuit, propter [[saccharum|sacchari]], [[cacao]]nis et [[coffeum|coffei]] exportationem.

Post servorum rebellionem, anno [[1794]], Haitia prima civitas in [[tellus|mundo]] quae [[servitus|servitutem]] abrogavit facta est. Anno [[1795]] [[Pax Basiliensis|Pace Basiliensi]] cum [[Hispania]] signata Francia totā in insulā dominari assecuta est. Anno [[1801]], libertus [[Franciscus Dominicus Toussaint Louverture]] [[gubernator generalis]] factus est, sed postea, a Francicis ex officio amotus et interfectus est. Dux [[Ioannes Iacobus Dessalines]] exercitum formavit et Francicos anno [[1803]] vicit. Insequenti anno, libertas declarata est (secunda civitas in [[America|Americis]] liberata) et Ioannes Iacobus Dessalines se [[imperator]]em pronuntiavit.

Talionis modo, anno [[1804]], venalicii ex [[Europa]] et [[Civitates Foederatae|Civitatibus Foederatis]] Haitiae oeconomicas sanctiones per 60 annos tenuerunt.

Anno [[1815]] [[Simon Bolívar]] in Haitiam fugit, ruto primo conatu pugnae contra [[Hispania|Hispanos]]. Pecuniam, arma et milites accepit cum condicione ut servitutem omnibus in liberatis terris abrogaret.

Postea, ut oeconomicis sanctionibus finis afferretur, Haitia, [[Ioannes Petrus Boyer|Ioanne Petro Boyer]] [[praeses|praeside]], ab antiquae [[metropolis]] classi obsessa, foedus obsignare consensit per quod eius civitas summam 150 [[millio]]num [[francus Francicus|francorum]] ad resarciendum damnum solveret. Postea debitum ad 90 milliones minutum est, sed sic etiam publica oeconomia comsumpta est.

Post instabilitatis tempus, Haitia divisa est in partes duas; pars orientalis, praesens [[Respublica Dominicana]], denuo ab [[Hispania]] occupata est. Anno [[1822]], praeses [[Ioannes Petrus Boyer]] civitatem iterum coniunxit et totam insulam capit. Anno autem [[1844]], nova rebellio Ioannem Petrum Boyer evertens Respublica Dominicana libertatem assecuta est.

Secundo [[saeculum 19|saeculi undevicensimi]] dimidio et ineunti [[saeculum 20|saeculo vicensimo]], viginti gubernantes in potestatem successerunt, quorum sedecim ex officio amoti aut interfecti sunt. [[Civitates Foederatae|Civitatum Foederatarum]] copiae Haitiam inter [[1915]] et [[1934]] praetextu protegendorum Civitatum Foederatarum commodorum in civitate cepere. Anno [[1946]] Nigrita praeses [[Ioannes Dumarsais Estimé]] electus est. Eversis duabus gubernativis administrationibus magis, medicus [[Franciscus Duvalier]] anno [[1957]] praeses electus est.

Franciscus Duvalier, ''Papa Doc'' notus, cum [[Civitates Foederatae|Civitatum Foederatarum]] favore in [[Bellum Frigidum|Belli Frigidi]] contextu ferocem dictaturam instauravit, in [[biocolyta|biocolytico]] [[Macutismus|Patruorum Cacorum]] ([[Francice]] ''Tontons Macoutes'' ; [[Haitiane]] ''Tonton Makout''), stipatorum eius, terrore et in [[vuduismus|vuduismi]] usu fundatam. Praeses in perpetuum, ex anno [[1964]], Franciscus Duvalier oppositionem delevit et [[Ecclesia Catholica|Ecclesiam Catholicam]] insectatus est. ''Papa Doc'' anno [[1971]] mortuus est, et a filio [[Ioannes Claudius Duvalier|Ioanne Claudio Duvalier]] ("Baby Doc") substitutus est.

Anno [[1986]], Baby Doc [[iustitium]] decrevit. Multitudines civium reclamantium roboratae sunt et is cum sua familia in [[Francia]]m fugit, in suo munere Generalem [[Henricus Namphy]] deponens. Comitia habita sunt ubi [[Leslius Manigat]] electus est, liti cum magna abstentione. Leslius Manigat e [[Februarius|Februario]] in [[Iunius|Iunium]] anni [[1988]] gubernavit, ubi ex officio ab Henrico Namphy amotus est. Post tres menses, alia [[subitanea rerum conversio]] in potestate praesidialium custodum ducem, Generalem [[Prosperus Avril|Prosperum Avril]] deposuit.

Post magnum politicae conturbationis tempus, praesidialia comitia libera [[December|Decembri]] anni [[1990]] habita sunt ubi [[Institutum Oblatorum Sancti Francisci Salesii|Salesius]] [[Presbyter|pater]] [[Ioannes Bertrandus Aristide]] vicit, [[Theologia liberationis|theologiae liberationis]] coniunctus. [[September|Septembri]] mense anni [[1991]], Ioannes Bertrandus Aristide ex officio causa [[subitanea rerum conversio|subitaneae rerum conversionis]] a Generale [[Radulphus Cedras|Radulpho Cedras]] ductae amotus est et in [[Civitates Foederatae|Civitates Foederata]] eiectus est. [[Societas Civitatum Americanarum]] et [[Consociatio Nationum]] et Civitates Foederatae oeconomicas sanctiones civitati imposuerunt ut militares cogerentur ut Ioannis Bertrandi Aristide reversionem in potestatem permitterent.

[[Iulius|Iulio]] anni [[1993]], Radulphus Cedras et Ioannes Bertrandus Aristide foedus [[Urbs Novum Eboracum|Novi Eboraci]] obsignaverunt, sacientes ut constitutionalis gubernatio rediret et Vires Armatae reformarentur. [[October|Octobri]] anni [[1993]], attamen, paramilitares circuli quin [[Civitates Foederatae|Civitatum Foederatarum]] milites, [[Consociatio Nationum|Consociationis Nationum]] Vis Pacis sodales, in terram exponerentur impedivere. Magnus Haitianorum profugorum in [[Civitates Foederatae|Civitates Foederatas]] ingredi conatorum numerus [[Civitates Foederatae|Civitatum Foederatarum]] pressionem pro Ioannis Bertrandi Aristide reditu augere fecit. [[Maius|Maio]] anni [[1994]], [[Concilium Salutis Consociationis Nationum]] totas oeconomicas sanctiones reipublicae decrevit. Consilium militare in possessionem praesidatus civilem, [[Aemilius Jonassaint|Aemilium Jonassaint]], usque ad notata comitia [[Februarius|Februarii]] anni [[1995]] misit. Civitates Foederatae actum illegalem denuntiavit. [[Iulius|Iulio]] [[Consociatio Nationum]] militarem interventum, a Civitatibus Foederatis ductam, auctorizavit. Aemilius Jonassaint [[iustititum]] [[1 Augusti|Kalendis Augustis]] decrevit.

Septembri mense anni [[1994]], multinationalis{{dubsig}} vis, a Civitatibus Foederatis ducta, in Haitiam ingressa est ut Ioannes Bertrandus Aristide in possessionem praesidatus denuo mitteretur. Haitiani militares duces se suis muneribus abdicavere et eorum crimen abolitum est. Aemilius Jonassaint praesidatum [[October|Octobri]] reliquit et Ioannes Bertrandus Aristide rursus civitatem cum destructa oeconomia propter commerciales sanctiones et intestinos tumultus recepit.

In perihodon inter annos [[1994]] et [[2000]], neglectis progressibus velut democratica praesidum electione, Haitia se in crises mergebat. Ob instabilitatem, ingentes politicae emendationes perfici nequivere.
[[Fasciculus:Riot PetionVille.jpg|thumb|left|[[MINUSTAH]] per missionem in anni [[2006]] comitiis.]]
Parlamentaria et praesidialia comitia anni [[2000]] Ioannis Bertrandi Aristide et eius [[factio politica|factionis]] adulterationis suspicione nota sunt. Quod dialogo inter gubernationem et oppositionem nocuit. Anno [[2003]], oppositio pro Ioannis Bertrandi Aristide renuntiatione clamare coepit. [[Caribaica Communitas]], [[Canada]], [[Unio Europaea]], [[Francia]], [[Societas Civitatum Americanarum]] et [[CFA|Civitates Foederatae]] se velut mediatores obtulerunt. Interea, oppositio intercursus propositiones confutavit, quod crisin graviorem fecit.

[[Februarius|Februario]] anni [[2004]], antiqui Haitiani exercitus sodales, [[Macutismus|Patrui Caci]], militarem tumultum in [[Gonayves|Gonayvibus]] <ref>{{CathHierDiocese|lesg}}</ref> ([[Francice]] ''Les Gonaïves''; [[Haitiane]] ''Gonayiv'') inchoavere, qui per alias urbes insequentibus diebus fusus est. Gradatim, rebelles in Haitiae Septemtrionem dominati sunt. Neglectis diplomaticis conatibus, armata oppositio itineri in [[Portus Principis|Portum Principis]] minata est ubi defensio pro Ioanne Bertrando Arisitide parabatur.

Ioannes Bertrandus Aristide, invitus, a militibus Civitatum Foederatarum [[29 Februarii]] detractus est, unde asylum in [[Africa Australis|Africa Australi]] assecutus est. Secundum constitutionalis successionis regulas, Tribunalis Supremi ([[Francice]] ''Cour Suprême'') praeses, [[Bonifacius Alexandre]], praesidatum interim cepit et statim [[Consociatio Nationum|Consociationi Nationis]] fidem imploravit ad confirmandam pacificam constitutionalemque politicam transitionem et ad intestinam securitatem servandam. Hoc sensu, [[Concilium Salutis]] Vim Multinationalem Fiduciariam ([[Anglice]] ''MIF''), a [[Brasilia]] ductam, mittere probavit, quae prompte explicata est.

Quia Haitiae status adhuc periculum internationali paci securitatique in regione constituebat, Concilium Salutis Missionem Consociationis Nationum ad Stabilitandam Haitiam ([[Francice]] ''Mission des Nations Unies pour la stabilisation en Haïti'' sive ''MINUSTAH'') statuere decrevit, quae auctoritatem ab Vi Multinationali Fiduciaria exercitam [[1 Iunii|Kalendis Iuniis]] anni [[2004]] cepit. MINUSTAH militarum sociorum mandato [[Exercitus Brasiliensis]] [[Generalis]] [[Augustus Helenus Ribeiro Pereira]] designatus est, scilicet, Vis Capitaneus. Certus et constitutus numerus militum auctorizatus 6 700 hominum est, oriundorum ex his civitatibus contribuentibus: [[Argentina]], [[Beninum|Benino]], [[Bolivia]], [[Brasilia]], [[Canada]], [[Chilia]], [[Croatia]], [[Francia]], [[Iordania]], [[Lusitania]], [[Nepalia]], [[Paraquaria]], [[Peruvia]], [[Turcia]], [[Tzadia]], et [[Uraquaria]].
[[Fasciculus:Haitian national palace earthquake.jpg|thumb|Magnae [[Palatium Nationale (Haitia)|Palatii Nationalis]] portiones collapsae.]]
[[12 Ianuarii|Pridie Idus Ianuarias]] anni [[2010]] [[Terrae motus Haitiae anni 2010|catastrophicarum proportionum terrae motus]], cum [[magnitudo sismica|magnitudine sismica]] 7.0 secundum [[scala magnitudinis momenti|scalam magnitudinis momenti]] (7,3 secundum [[Scala Richter|scalam Richter]]), civitatem circiter 22 [[chiliometrum|chiliometra]] e [[caput (urbs)|capite]], [[Portus Principis|Portu Principis]], attigit. Deinceps in area plurimi tremores cum magnitudine circa 5.9 gradus sensi sunt. [[Palatium Nationale (Haitia)|Palatium praesidiale]], nonnulla scholae et valetudinaria et alia aedificia post [[terrae motus|terrae motum]] destructa sunt et 80 centesimae constructionum in [[Portus Principis|Portu Principis]] deletum aut graviter nocitum esse aestimatur. Mortuorum numerus exacte ignoratur. Die [[3 Februarii]], [[primus minister]] [[Ioannes Maximus Bellerive]] 200&thinsp;000 obituum iam superatum esse et tecti indigorum numerum tres milliones attingere posse asserit. Aliquot civitates opes cum pecunia paravere ad levandum dolorem civitatis pauperimae in [[America|Americana continente]]. [[Baracus Obama]], [[Index Praesidum Civitatum Foederatarum Americae|Praeses Civitatum Foederatatum]], statim post calamitatem populum Haitianum non neglegi firmavit, quod internationalem communitatem cogebat ad cogitandum de responsalitate{{dubsig}} civitatum quae Haitia usae erant et eam reliquerant. Secundum [[Consociatio Nationum|Consociationem Nationum]] terrae motus pessima clades fuit cui consocietas obviam iam ivit e sua creatione anno [[1945]].

== Geographia ==
=== Geographia physica ===
[[Fasciculus:Haiti topographic map-fr.png|thumb|400px|Topographica Haïtiae tabula.]]
Haitinanum territorium praesertim Occidentali insulae [[Hispaniola]]e parte constituitur, quae etiam "Terra superior sive montana" nuncupatur, et cui aliquot [[insula]]e et [[archipelagus|archipelaga]] adduntur inter quas:

* [[Guanaba (insula)|Insula Guanaba]]<ref name="Hieronymi">[https://archive.org/stream/hieronymifracast00frac/hieronymifracast00frac_djvu.txt "Hieronymi Fracastori Syphilis sive Morbus gallicus"] ubi dicitur "(...) sub Cannibalum tellure insulas maris Caraibici, sub Gyane insulam Gonave s. Guanaba, quae Hispaniolae iacet ad occasum (...)".</ref> ([[Francice]] ''La Gonâve''; [[Haitiane]] ''Lagonav'')
* [[Insula Testudinis|Testudo]] ([[Francice]] ''La Tortue''; [[Haitiane]] ''Latòti'')
* [[Cayemitae]] ([[Francice]] ''Les Cayemites''; [[Haitiane]] ''Kayimit'')
* [[Insula Vaccae]] ([[Francice]] ''Île-à-Vache''; [[Haitiane]] ''Lilavach'')
* [[Navassa]] ([[Francice]] ''La Navasse''; [[Haitiane]] ''Lanavaz'' sive ''Lavash'')

"Terrae montanae"<!--Francice: Terre montagneuse--> prominentia generatim abruptis montibus cum parvis litoralibus planitiebus et vallibus constituitur. Velut totius insulae, Reipublicae Haitianae prominentia duobus praecipuis montium iugis formatur; alio Septemtrione et alio Meridie. Septemtrionsli in eo [[Iugum Alti Cacuminis]], [[Iugum Montium Nigrorum]], et [[Iugum Mathaeorum]] ([[Francice]] ''chaîne du Haut-Piton, massif des Montagnes Noires,'' et ''chaîne des Matheux,'' respective{{dubsig}}), dum meridie in eo [[Cacumen Sellae]] ([[Francice]] ''Pic la Selle'' et [[Haitiane]] ''Pik Lasel'') et [[Mons Hottae]] ([[Francice]] ''massif de la Hotte'') eriguntur.

Neglecta magnarum scalarum [[desilvatio]]ne in Haitia super totum nationale territorium, Haitia nemorosas zonas adhuc possidet quae in vicinam [[Respublica Dominicana|Reipublicae Dominicanae]] civitatem extenduntur. Sic ad ambas civitates [[Pinetum Hispaniolae]], [[Cacumen Sellae|cacuminis Sellae]], et [[Mons Hottae|montis Hottae]] partem adhuc tegens, pertinet.

Media et orientalis [[Hispaniola]]e pars magnum oropedium format. Praecipuum Haitianum flumen [[Artibonitum (flumen)|Artibonitum]] ([[Francice]] ''Artibonite''; [[Haitiane]] ''Latibonit'').

Haitia (velut relicta [[Hispaniola]] insula) in sismice activa zona invenitur, inter duas [[lamina tectonica|laminas tectonicas]]; [[Lamina Americae Septemtrionalis|Boreoamericanam]] Septemtrione et [[Lamina Caribica|Caribicam]] Meridie, quod hanc civitatem imprimis vulnerabilem [[terrae motus|motuum terrae]] facit. [[Pridie Idus Ianuarias]] is [[Terrae motus Haitiae anni 2010|maximus motus terrae nunquam censitus]] hac in civitate revelatus est, praesertim [[caput (urbs)|capitis]] [[Portus Principis]] regionem vastans et amplius 200&thinsp;000 interfectorum et [[millio]]nes tecti indigorum faciens.

=== Clima ===
[[Clima]] est [[zona tropica|tropicum]]. [[Tempus pluviarum]] ex [[Aprilis|Aprili]] in [[Iunius|Iunio]] et postea ex [[October|Octobri]] in Novembrem extenditur. Tempus [[huracanum|huracanorum]] ex [[Iunius|Iunii]] mense usque ad Septembrem mensem extenditur.

Civitas adsidue ponderis [[praecipitatio]]nes et [[huracanum|huracana]] patitur. [[Huracanum Jeanne|Huracani Jeanne]], Haitiam Septembri mense anni [[2004]] devastantis, provisoria ratio amplius 1160 interfectorum et 1250 abitorum{{dubsig}} fuit. [[Procella]]e effectus graviores iam difficiles condiciones vitae hac in republica fecere: 170 000 hominum nihil manducandi aut potandi habebant et pleraeque [[banana|musae]] [[huracanum|typhone]] deletae erant, cum civitas [[diluvium|pluvias diluvianas]] [[Maius|Maio]] mense anni [[2004]], 1220 hominum necantes, iam passa esset.

== Demographia ==
[[Fasciculus:Haiti-demographie.png|thumb|300px|Haitiae [[numerus incolarum]] (in milibus) ex anno 1961 in annum 2003.]]
Quamquam Haitianae mediae propemodum 350 hominum pro [[chiliometrum quadratum|chiliometro quadrato]] (904 pro [[mille passuum quadratorum|milia passuum quadratorum]]). [[Numerus incolarum|Incolae]] praesertim in [[urbs|urbanis zonis]], [[planities litorales|planitiebus litoralibus]] et [[valles|vallibus]] densantur. Haitianorum incolarum numerus circiter 9,8 [[millio]]nes secundum [[Consociatio Nationum|Consociationis Nationum]] aestimationes anni [[2008]] cuius dimidium ab iuvenibus minus quam 20 annos natis constituitur. Primus formalis census, anno [[1950]] factus, incolarum 3,1 milliones esse monstravit. Haitia maximum [[index fertilitatis|indicem fertilitatis]] in Hemisphaerio Occidentali habet.

Inter 90 et 95% Haitianorum (secundum fontem) praecipue [[Africa]]e originis dum inter relictum 5 et 10% praesertim [[mulatus|mulatici]] ortus sunt. Parva haud Nigriticorum incolarum percentatio praecipue consistit in [[Phyle Caucasia|Caucasiis sive Albis]] Haitianis; quorum plerique [[Arabes|Arabicae]], [[Europa]]e Occidentalis ([[Francia|Francicae]], [[Germania|Theodiscae]], [[Polonia|Polonicae]], [[Lusitania|Lusicae]] et [[Hispania|Hispanicae]]) et [[Iudaei|Iudaicae]] originum sunt. [[Asia]]nae originis Haitiani (plerique [[Seres|Sinicae]] originis) circiter 400 attingunt.

Mulati Haitiani opulentissima [[Portus Principis]] suburbia velut [[Petionvilla]]m ([[Francice]] ''Pétionville''; [[Haitiane]] ''Petyonvil'') et [[Censcoffum]] ([[Francice]] ''Kenscoff''; [[Haitiane]] ''Kenskòf'') incolunt. Quorum multi in Austroccidentalibus regionibus nati sunt, inter quas [[Iacmelia]]<ref>{{CathHierDiocese|jacm}}</ref> ([[Francice]] ''Jacmel''; [[Haitiane]] ''Jakmèl''), [[Caies]]<ref>{{CathHierDiocese|lesc}}</ref> ([[Francice]] ''Les Cayes''; [[Haitiane]] ''Okay'') et [[Cabellio]]. Per coloniales annos maior [[Europa]]eorum proportio hac in area fuit quam in Septemtrione, qui plus separabatur, minores urbes habebat et se amplis satis cum magna [[Africa|Afrorum]] quantitate in servitutem redacta dedebat. Aliqui satorum [[phyle Caucasia|Albi]] domini patresque suorum filiorum (et aliquando filiarum) educationem firmavere, adhuc mittendis eis in scholas in [[Francia]]m. Aliqui mulati plurimas opes capitales construere potuere quam ei in Septemtrione, plerique ex [[Africa]]e originis. Praeterea, [[libera coloris gens]]<!--Francice: gens du couleur libre--> (sive [[mulati]]) plurima civilia iura habebat quam Afri qui liberi erant. Per rebellionis tempus, numerosi docti mulati erant qui civitatis domi nationis{{dubsig}} pars facti sunt. Sicut pleraeque [[America Latina|Latino-Americanae]] civitates, [[regula unius guttae]] quae Africos atavos in Haitia spectet non est.

=== Diaspora Haitiana ===
Milliones Haitianorum peregre vivunt; praesertim in [[America Septemtrionalis|America Septemtrionali]]: in [[Respublica Dominicana|Republica Dominicana]], [[CFA|Civitatibus Foederatis]], [[Cuba]], [[Canada]] (praecipue in [[Mons Regius|Monte Regio]]) et [[Insulae Bahamenses|insulis Bahamensibus]]. Alii Haitiani aliis in civitatibus vivunt inter quas [[Francia]], [[Antillae Francicae]], [[insulae Turcenses et Caicenses]], [[Venetiola]] et [[Guiana Francica]]. 600 000 Haitianorum in Civitatibus Foederatis, 100&thinsp;000 in Canada et 800&thinsp;000 in [[Respublica Dominicana|Republica Dominicana]] esse aestimatur. Haitiana communitas approximatum 80&thinsp;000 numerum attingit et adhuc 80&thinsp;000 Haitianorum in insulis Bahamensibus vivunt. [[Consociatio Nationum|Consociationis Nationum]] internuntius Octobri anni [[2007]] [[Phyletismus|phyletismum]] contra [[Nigrita]]s generaliter et contra Haitianos specialiter per omnia [[Respublica Dominicana|Dominicanae]] societatis segmenta divulgari invenit.

=== Linguae ===
Unae duarum [[lingua]]rum publicarum in Haitia [[lingua Francica]] est, quae praecipua scripta, in scholis locuta et administrative auctorizata lingua. Qua plerique docti Haitiani et campus negotiorum quoque loquuntur. Secunda nuperrime ad normam redacta [[lingua creola Haitiana|lingua creola Haitiana]] est, qua propemodum omnes Haitiani loquuntur. Lingua Haitiana [[Lingua creola|linguarum creolarum]] [[linguae creolae in Francica fundatae|in Francica fundatarum]] una est, quae quoque tum [[lingua Hispanica|Hispanica]] tum [[lingua Taina|Taina]] linguis affecta est. Lingua Haitiana arte conexa cum [[lingua creola Ludoviciana]] est. Magna Haitianorum pars etiam [[Hispanice]] loquuntur, quamquam Hispanica non lingua officialis est.

=== Religio ===
Haitia valde [[Religio Christiana|Christiana]] civitas est, cum [[Catholicismus|Catholicismo Romano]] ab 80 centesimis Haitianorum culto. [[Protestantes]] circiter 16 centesimas Haitianorum constituunt. [[Vuduismus|Vuduismus Haitianus]], [[Mundus Novus|Novi Mundi]] [[Diaspora Africa|Afro-diasporica]] fides unica reipublicae, adhuc a duabus tertiis partibus Haitianorum colitur. Religiosa praxis crebro per Haitiam et diasporam extenditur et ei qui migravere cum familia trans [[religio]]nem interagunt.

== Civilitas ==
[[Fasciculus:Palacio presidencial de Haiti.jpg|thumb|[[Palatium Nationale (Haitia)|Palatium Praesidiale sive Nationale]] in [[Portus Principis|Portu Principis]], quod per [[Terrae motus Haitiae anni 2010|terrae motum anni 2010]] graviter nocitum est.]]
Haitiana [[rectio|gubernatio]] [[systema semipraesidiale|semipraesidialis]] [[respublica]], pluriforme multifactionale systema est, ubi [[Praeses]] Haitiae [[dux civitatis]], popularibus [[comitia|comitiis]] directe electus, est. [[Primus minister]] velut [[dux Gubernationis]] agit et a praeside designatur, electus e maioritaria [[factio politica|factione]] in Conventu Nationale. [[Potestas exsecutiva]] a praeside et primo ministro exercetur qui ambo gubernationem constituunt.

[[Potestas legisfera]] tum a gubernatione tum a duabus [[Conventus Nationalis Haitiae|Conventus Nationalis]]<!--Francice: Assemblée Nationale--> cameris tenetur. Gubernatio [[Civitas unitaria|unitarie]] conformatur, ita media gubernatio potestates departimentis sine constitutionali assensionis necessitate "delegat." Praesens Haitiani politici systematis structura in [[Constitutio Haitiana|Constitutione Haitiana]] diei [[29 Martii]] anni [[1987]] ponitur. Praeses est [[Renatus Préval]].

Haitiana [[civilitas]] contentiosa fuit. Plerique Haitiani conscii sunt Haitianae historiae velut unicae reipublicae in [[Hemisphaerium Occidentale|Hemisphaerio Occidentali]] prosperam [[Res Novae Haitianae|servorum rebllionem]] expertae. Ex altera autem parte, longa [[dictator]]ialis oppressionis historia, inclusis [[Franciscus Duvalier|Francisci Duvalier]] et sui filii [[Ioannes Claudius Duvalier|Ioannis Claudii Duvalier]], civitatem significative{{dubsig}} affecit. [[Francia]] et [[Civitates Foederatae]] Haitianae civilitati saepe intervenerunt a republica condita, aliquando alia factione rogante sive aliquando alia. [[Ianuarius|Ianuario]] anni [[2010]], adhuc 10&thinsp;000 copiarum [[Civitates Foederatae|Civitatum Foederatarum]] in Haitiam [[terrae motus|terrae motu]] percussam missae sunt.

[[Urbs Sol]] ([[Francice]] ''Cité Soleil''; [[Haitiane]] ''Site Solèy''), Haitiana maxima tuguriopolis in capite [[Portus Principis|Portu Principis]], "periculosissimus locus in [[Tellus|Tellure]]" a [[CN|Consociatione Nationum]] nuncupata est. Tuguriopolis antiquo Haitiano Praeside [[Ioannes Bertrandus Aristide|Ioanni Bertrando Aristide]] faventium arx est, qui, secundum [[BBC]], "Vires Civitatum Foederatarum de eo movendo e munere accusavit." Haec accusatio a [[Civitates Foederatae|Civitatibus Foederatis]] velut "absurda" reiecta est.

Secundum [[Index Perceptionum Corruptionis|Indicem Perceptionum Corruptionis]], Haitia peculiariter magnum corruptionis indicem habet.

== Divisio administrativa ==
[[Fasciculus:Haiti departments numbered.png|thumb|[[Departimentum|Departimenta]] Haitiae.]]
Haitia in [[departimentum|departimenta]] decem divisa est quae sunt inferiora;

{| class="wikitable"
! Numero in tabula
! [[Departimentum]] [[Latine]]
! [[Departimentum]] [[Francice]]
! [[Departimentum]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| 1
| [[Artibonitia]]
| ''Artibonite''
| ''Latibonit''
| [[Gonayves]] <ref>{{CathHierDiocese|lesg}}</ref>
| ''Les Gonaïves''
| ''Gonayiv''
|-
| 2
|  [[Centrum (Departimentum Haitiae)|Centrum]]
| ''Centre''
| ''Sant''
| [[Urbs Hinchensis]] <ref>{{CathHierDiocese|hinc}}</ref>
| ''Hinche''
| ''Ench''
|-
| 3
| [[Grandis Ansa]]
| ''Grand'Anse''
| ''Grandans''
| [[Ieremiopolis]]<ref>{{CathHierDiocese|jere}}</ref>
| ''Jérémie''
| ''Jeremi''
|-
| 4
| [[Nippes]]
| ''Nippes''
| ''Nip''
| [[Miragoana]]
| ''Miragoâne''
| ''Miragwàn''
|-
| 5
| [[Septemtrio (departimentum Haitiae)|Septemtrio]]
| ''Nord''
| ''Nò''
| [[Caput Haitianum]]<ref>{{CathHierDiocese|caph}}</ref>
| ''Cap-Haïtien''
| ''Okap'' sive ''Kap Ayisyen''
|-
| 6
| [[Boreo-Oriens (departimentum Haitiae)|Boreo-Oriens]]
| ''Nord-Est''
| ''Nòdès''
| [[Castellum Libertatis]]<ref>{{CathHierDiocese|foli}}</ref>
| ''Fort-Liberté''
| ''Fòlibète''
|-
| 7
| [[Boreo-Occidens (departimentum Haitiae)|Boreo-Occidens]]
| ''Nord-Ouest''
| ''Nòdwès''
| [[Portus Pacis]]<ref>{{CathHierDiocese|podp}}</ref>
| ''Port-de-Paix''
| ''Pòdepè'' sive ''Pòdpè''
|-
| 8
| [[Occidens (departimentum Haitiae)|Occidens]]
| ''Ouest''
| ''Lwès''
| [[Portus Principis]]
| ''Port-au-Prince''
| ''Pòtoprens''
|-
| 9
| [[Austro-Oriens (departimentum Haitiae)|Austro-Oriens]]
| ''Sud-Est''
| ''Sidès''
| [[Iacmelia]]<ref>{{CathHierDiocese|jacm}}</ref>
| ''Jacmel''
| ''Jakmèl''
|-
| 10
| [[Meridies (departimentum Haitiae)|Meridies]]
| ''Sud''
| ''Sid''
| [[Caies]]<ref>{{CathHierDiocese|lesc}}</ref>
| ''Les Cayes''
| ''Okay''
|}

Departimenta vicissim in 41 [[circumdarium|circumdaria]] et 133 [[commune|communia]] divisa sunt, quae ut secundi et tertii gradus administrativae divisiones merent. Inferiora [[circumdarium|circumdarita]] sunt:

[[Fasciculus:Haiti arrondissements.png|left|thumb|300px|[[circumdarium|Circumdaria]] Haitiae.]]

=== Arrontundimenta Artibonitiae ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Dessalinespolitania]]
| ''Dessalines''
| ''Desalin''
| [[Dessalinespolis]]
| ''Dessalines''
| ''Desalin''
|-
| [[Gonayves (circumdarium)|Gonayves]]
| ''Les Gonaïves''
| ''Gonayiv''
| [[Gonayves]]
| ''Les Gonaïves''
| ''Gonayiv''
|-
| [[Grossa Collis (circumdarium)|Grossa Collis]]
| ''Gros-Morne''
| ''Gwo Mòn''
| [[Grossa Collis]]
| ''Gros-Morne''
| ''Gwo Mòn''
|-
| [[Marmelada (circumdarium)|Marmelada]]
| ''Marmelade''
| ''Mamlad''
| [[Marmelada]]
| ''Marmelade''
| ''Mamlad''
|-
| [[Sanctus Marcus (circumdarium)|Sanctus Marcus]]
| ''Saint-Marc'' 
| ''Sen Mak''
| [[Sanctus Marcus (Haitia)|Sanctus Marcus]]
| ''Saint-Marc''
| ''Sen Mak''
|}

=== Arrontundimenta Austro-Orientis ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Bainetum (circumdarium)|Bainetum]]
| ''Bainet''
| ''Benè''
| [[Bainetum]]
| ''Bainet''
| ''Benè''
|-
| [[Bella Ansa (circumdarium)|Bella Ansa]]
| ''Belle-Anse''
| ''Bèlans''
| [[Bella Ansa]]
| ''Belle-Anse''
| ''Bèlans''
|-
| [[Iacmelia (circumdarium)|Iacmelia]]
| ''Jacmel''
| ''Jakmèl''
| [[Iacmelia]]
| ''Jacmel''
| ''Jakmèl''
|}

=== Circumdaria Boreo-Occidentis ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarim]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Moles Sanctus Nicolaus (circumdarium)|Moles Sanctus Nicholaus]]
| ''Môle-Saint-Nicolas''
| ''Mòl Sen Nikola''
| [[Moles Sanctus Nicholaus]]
| ''Môle-Saint-Nicolas''
| ''Mòl Sen Nikola''
|-
| [[Portus Pacis (circumdarium)|Portus Pacis]]
| ''Port-de-Paix''
| ''Pòdepè'' sive ''Pòdpè''
| [[Portus Pacis]]
| ''Port-de-Paix''
| ''Pòdepè'' sive ''Pòdpè''
|-
| [[Sanctus Ludovicus Septemtrionalis (circumdarium)|Sanctus Ludovicus Septemtrionalis]]
| ''Saint-Louis-du-Nord''
| ''Sen Lwi dinò''
| [[Sanctus Ludovicus Septemtrionalis]]
| ''Saint-Louis-du-Nord''
| ''Sen Lwi dinò''
|}
=== Arrontundimenta Boreo-Orientis ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Castellum Libertatis (circumdarium)|Castellum Libertatis]]
| ''Fort-Liberté''
| ''Fòlibète''
| [[Castellum Libertatis]]
| ''Fort-Liberté''
| ''Fòlibète''
|-
| [[Traugum Septemtrionale (circumdarium)|Traugum Septemtrionale]]
| ''Trou-du-Nord''
| ''Twou dinò
| [[Traugum Septemtrionale]]
| ''Trou-du-Nord''
| ''Twou dinò''
|-
| [[Vallariviacus (circumdarium)|Vallariviacus]]
| ''Vallières''
| ''Valyè''
| [[Vallariviacus (Haitia)|Vallariviacus]]
| ''Vallières''
| ''Valyè''
|-
| [[Vanamintha (circumdarium)|Vanamintha]]
| ''Ouanaminthe''
| ''Wanament''
| [[Vanamintha]]
| ''Ouanaminthe''
| ''Wanament''
|}

=== Circumdaria Centri ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Circumdarium Hinchense]]
| ''Hinche''
| ''Ench''
| [[Urbs Hinchensis]]
| ''Hinche''
| ''Ench''
|-
| [[Cerca Fons (circumdarium)|Cerca Fons]]
| ''Cerca-la-Source''
| ''Sèka Lasous''
| [[Cerca Fons]]
| ''Cerca-la-Source''
| ''Sèka Lasous''
|-
| [[Lascahobae (circumdarium)|Lascahobae]]
| ''Lascahobas''
| ''Laskawobas''
| [[Lascahobae]]
| ''Lascahobas''
| ''Laskawobas''
|-
| [[Mirabellum (circumdarium)|Mirabellum]]
| ''Mirebalais''
| ''Mibalè''
| [[Mirabellum (Haitia)|Mirabellum]]
| ''Mirebalais''
| ''Mibalè''
|}

=== Circumdaria Grandis Ansae ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Ansa Hanoniae (circumdarium)|Ansa Hanoniae]]
| ''Anse-d'Ainault''
| ''Ansdeno''
| [[Ansa Hanoniae]]
| ''Anse-d'Ainault''
| ''Ansdeno''
|-
| [[Coralliopolitania]]
| ''Corail''
| ''Koray''
| [[Coralliopolis]]
| ''Corail''
| ''Koray''
|-
| [[Ieremiopolitania]]
| ''Jérémie''
| ''Jeremi''
| [[Ieremiopolis]]
| ''Jérémie''
| ''Jeremi''
|}

=== Circumdaria Meridiei ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Aquinum (circumdarium)|Aquinum]]
| ''Aquin''
| ''Aken''
| [[Aquinum (Haitia)|Aquinum]]
| ''Aquin''
| ''Aken''
|-
| [[Caies (circumdarium)|Caies]]
| ''Les Cayes''
| ''Okay''
| [[Caies]]
| ''Les Cayes''
| ''Okay''
|-
| [[Cardoniariae (circumdarium)|Cardoniariae]]
| ''Les Chardonnières''
| ''Chadonyè''
| [[Cardoniariae]]
| ''Les Chardonnières''
| ''Chadonyè''
|-
| [[Costelli (circumdarium)|Costelli]]
| ''Les Côteaux''
| ''Koto''
| [[Costelli]]
| ''Les Côteaux''
| ''Koto''
|-
| [[Portus Salus (circumdarium)|Portus Salus]]
| ''Port-Salut''
| ''Pòsali''
| [[Portus Salus]]
| ''Port-Salut''
| ''Pòsali''
|}

=== Circumdaria Nippium ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Ansa Vitelli (circumdarium)|Ansa Vitelli]]
| ''Anse-à-Veau''
| ''Ansavo''
| [[Ansa Vitelli]]
| ''Anse-à-Veau''
| ''Ansavo''
|-
| [[Barraderae (circumdarium)|Barraderae]]
| ''Barradères''
| ''Baradè''
| [[Barraderae]]
| ''Barradères''
| ''Baradè''
|-
| [[Miragoana (circumdarium)|Miragoana]]
| ''Miragoâne''
| ''Miragwàn''
| [[Miragoana]]
| ''Miragoâne''
| ''Miragwàn''
|}

=== Circumdaria Occidentis ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Arcahaia (circumdarium)|Arcahaia]]
| ''Arcahaie''
| ''Lakayè''
| [[Arcahaia]]
| ''Arcahaie''
| ''Lakayè''
|-
| [[Crux Fasciculorum Florum (circumdarium)|Crux Fasciculorum Florum]]
| ''Croix-des-Bouquets''
| ''Kwadèbouke''
| [[Crux Fasciculorum Florum]]
| ''Croix-des-Bouquets''
| ''Kwadèbouke''
|-
| [[Guanaba (insula)|Insula Guanaba]]<ref name="Hieronymi">[https://archive.org/stream/hieronymifracast00frac/hieronymifracast00frac_djvu.txt "Hieronymi Fracastori Syphilis sive Morbus gallicus"] ubi dicitur "(...) sub Cannibalum tellure insulas maris Caraibici, sub Gyane insulam Gonave s. Guanaba, quae Hispaniolae iacet ad occasum (...)".</ref>
| ''La Gonâve''
| ''Lagonav''
| [[Ansa Calculorum]]
| ''Anse-à-Galets''
| ''Ansagalèt''
|-
| [[Leogana (circumdarium)|Leogana]]
| ''Léogâne''
| ''Leyogàn''
| [[Leogana]]
| ''Léogâne''
| ''Leyogàn''
|-
| [[Portus Principis (circumdarium)|Portus Principis]]
| ''Port-au-Prince''
| ''Pòtoprens''
| [[Portus Principis]]
| ''Port-au-Prince''
| ''Pòtoprens''
|}

=== Circumdaria Septemtrionis ===

{| class="wikitable"
! [[Circumdarium]] [[Latine]]
! [[Circumdarium]] [[Francice]]
! [[Circumdarium]] [[Haitiane]]
! Caput Latine
! Caput Francice
! Caput Haitiane
|-
| [[Aculum Septemtrionale (circumdarium)|Aculum Septemtrionale]]
| ''Acul-du-Nord''
| ''Akil dinò''
| [[Aculum Septemtrionale]]
| ''Acul-du-Nord''
| ''Akil dinò''
|-
| [[Caput Haitianum (circumdarium)|Caput Haitianum]]
| ''Cap-Haïtien''
| ''Okap'' sive ''Kap Ayisyen''
| [[Caput Haitianum]]
| ''Cap-Haïtien''
| ''Okap'' sive ''Kap Ayisyen''
|-
| [[Limbe ((circumdarium)|Limbe]]
| ''Limbé''
| ''Lenbe''
| [[Limbe (Haitia)|Limbe]]
| ''Limbé''
| ''Lenbe''
|-
| [[Magnum Flumen Septemtrionale (circumdarium)|Magnum Flumen Septemtrionale]]
| ''Grande-Rivière-du-Nord''
| ''Grann Rivyè dinò''
| [[Magnum Flumen Septemtrionale (circumdarium)|Magnum Flumen Septemtrionale]]
| ''Grande-Rivière-du-Nord''
| ''Grann Rivyè dinò''
|-
| [[Monophtalmopolitania]]
| ''Borgne''
| ''Obòy''
| [[Monophtalmopolis]]
| ''Borgne''
| ''Obòy''
|-
| [[Placentia (circumdarium)|Placentia]]
| ''Plaisance''
| ''Plezans''
| [[Placentia (Haitia)|Placentia]]
| ''Plaisance''
| ''Plezans''
|-
| [[Sanctus Raphael (circumdarium)|Sanctus Raphael]]
| ''Saint-Raphaël''
| ''Sen Rafayèl''
| [[Sanctus Raphael (Haitia)|Sanctus Raphael]]
| ''Saint-Raphaël''
| ''Sen Rafayèl''
|}

== Oeconomia ==
[[Fasciculus:Bas-Ravine.jpg|thumb|Tuguriopolis "Sub Eluvie" ([[Francice]] ''Bas-Ravine''), in Septemtrionali [[Caput Haitianum|Capitis Haitiani]] parte.]]
[[Saeculum 18|Saeculo duodevicensimo]], Haitia, tunc "Sanctus Dominicus" ([[Francice]] ''Saint-Domingue'') a [[Francia|Francicis]] nuncupata et gubernata, properrima{{dubsig}} colonia in [[Mundus Novus|Mundo Novo]] erat. Cuius solum valde uberrimum magnam fructuum copiam edebat et milia Francicorum colonorum attraxit.

E [[colonizatio]]nis tempore Haitia, [[oeconomia]]m [[campus primarius|primariam]] possidebat. Excellentis qualitatis [[saccharum]] edebat, quod cum [[Brasilia|Brasiliensi]] saccharo [[saeculum 17|saeculo septimo decimo]] contendit et quod iuxta cum tota [[Antillae|Antillarum]] productione ut Brasiliense saccharum in [[Europa]] depretiaretur fecit. Post aliquot dictatorialia regimina, hodie eius praecipuus fructus exportationis adhuc [[saccharum]] est, praeter fructus alios inter quos [[banana]], [[mangifera|mangus]], [[maizum]], [[Ipomoea batatas|batata]], [[legumen|legumina]], [[tuber]]a inter multa alia.

In praesenti oeconomia prolapsa et eversa invenitur. Respublica maxime pauperrima manet, quae pauperrima in [[America]] est, cum 45.2 centesimis incolarum [[alphabetismus|illitteratorum]] et cum [[exspectatio vitae|exspectatione vitae]] solum 60,9 annorum. Eius reditus pro capite valde minima est.

== Cultura ==
[[Fasciculus:Tap tap public transportation Haiti.jpg|thumb|[[Taptapum]] ([[Francice]] ''tap-tap'') sive Haitianum [[laophorium]] sive collectiva [[taxiraeda]] in [[Portus Salus|Portu Salute]].]]
Haitia longam et narratam [[historia Haitiae|historiam]] habet, et quamobrem copiosam [[cultura]]m retinet. Haitiana cultura praesertim [[Francia|Francicorum]] [[Africa|Africorumque]] et autochthonum [[Taini]]corum elementorum mixtio cum minore colonialis [[Hispania|Hispanicae]] pondere est. [[Mos|mores]] publici essentialiter{{dubsig}} culturalium credibilium temperies sunt quae ex variis [[ethnos|ethnesi]] insulam [[Hispaniola]]m incolentibus derivata sunt. In fere omnes hodiernae Haitianae societatis aspectus, nihilominus, [[Europa]]ea et [[Africa]] elementa dominahtur. Haitia in mundo ob suam [[Ars Haitiana|distinctivam]] [[ars|artem]], praecipue picturam et sculpturam, praeclara est.

[[Musica Haitiana|Haitiana]] [[musica]] praecipue [[Europa]]eis colonialibus ligaturis et [[Africa]] migratione (per servitutem) afficitur. Europaeae colonizationis casu, musicum pondus praecipue e Francica derivatum est, quamquam Haitiana musica significative ab [[Hispanice|Hispanophonicis]] vicinis, [[Respublica Dominicana|Republica Dominicana]] et [[Cuba]] affecta est, quarum Hispanice infusa musica multum publicis musicis generibus quoque contribuit. Inter musicae modos Haitianae nationi unicos musica ex [[Vuduismus|Vuduisticis]] caerimonialibus moribus deducta est. [[Rara]] ([[Francice]] et [[Haitiane]] ''rara'') pompica musica, [[trobator]]um [[ballada]]e et ferociter popularis [[compassus]] ([[Francice]] ''compas''; [[Haitiane]] ''kompa''). [[Compassus]] complex, permutans musica ex [[Africa|Africis]] rhythmis et [[Europa]]ea atrii saltationibus surrecta, mixta ad Haitianam medii ordinis culturam, est. Expolita musica est, canta cum fultura [[meringinis typicus|typici]] ([[Hispanice]] ''típico'') et [[meringinis Haitianus|meringinis Haitiani]] ([[Francice]] ''méringue''; [[Haitiane]] ''mereng'') ([[meringinis Dominicanus|meringini Dominicano]], [[Hispanice]] ''merengue dominicano'', arte conexi) velut basico rhythmo. Haitia musicam in magnetophonio incisam usque ad annum [[1937]] non habebat, ubi [[Jazz Guignard]] haud commercialiter in magnetophonio incisus est. Populo gratissimorum Haitianorum artificum unus [[Wyclef Jean]] est. Cuius musica aliquod [[hiphop]] mixtum ad musicam totius terrarum orbis est. 

Luculenti [[color]]es, ingenuus conspectus et callidus humor [[ars Haitiana|artis Haitianae]] proprii sunt. Inter crebras res propositas magni delectabilesque cibi, caesariata topia, mercatoriae activitates, silvestria animalia, ritus, saltationes et dei sunt. Artifices crebro de fabellis. Homines velut [[animalia]] induuntur et animalia in homines vertuntur. In [[analphabetismus|illiterata]] terra, symbola magnum significatum adipiscuntur. Exempli gratia, gallus crebro [[Ioannes Bertrandus Aristide|Ioannem Bertrandum Aristide]] et ruber et caeruleus Haitiani vexilli colores crebro eius factionem [[Familia Labina Nivis|Labinam Nivis]] ([[Haitiane]] ''Lavalas'') repraesentant. Plurimi artificum recemi in picturae "scholis", sicut schola Capitis Haitiani, quae quotidianae vitae urbanae depictionibus decribitur, schola Iacmeliensis, quae istius litoralis urbis abruptos montes et sinus reddit aut schola Sancti Solis, cuius propriae abstractae humanae formae sunt et quae [[Vuduismus|Vuduistico]] symbolismo valde afficitur.

[[Gastronomia Haitiana]] e nonnullis culinariis modis e diversis historicis [[ethnos|ethnesi]] orta est quae Occidentalem insulae [[Hispaniola]]e portionem incoluere, scilicet e [[Francia|Francicis]], [[Africa|Afris]] et [[Taini]]s [[Amerindi]]s. Haitiana [[gastronomia]] similis reliquarum [[Caribicum Latinum|Latino-Caribicae]] (scilicet [[Hispanice|Hispanophonicarum]] et [[Francice|Francophonicarum]] nationum [[Antillae|Antillarum]]) est, nihilominus nonnullis modis a suis simillimis differt. Eius primarium pondus e [[gastronomia Francica]] et [[gastronomia Africa]] derivatur cum notabilibus derivationibus ex [[Amerindi|autochthonibus]] [[Taini]]s et ex [[Hispania|Hispanica]] culinaria arte. Quamquam similis aliorum modorum coquinandi in [[regio]]ne, solum singularitatem nativam nationis et appellationem multis salutatoribus in insulam fert. Haitiani crebro [[Capsicum|capsicis]] et aliis saporibus gravibus utuntur. Cibi liberaliter condiri solent et quamobrem Haitiana gastronomia moderate [[sapor asper|aspera]], nec mitis nec nimium calida esse solet. In republica, nihilominus, multa adventiciae originis negotia collocata sunt aliquas adventicias gastronomias in praecipuarum consuetudinum culturam introducentia. Adaptationis anni ut haec gastronomiae (v.g. [[Oriens Mediterraneus|Mediterraneo-Orientalem]] ex [[Arabes|Arabica]] migratione in Haitiam) in Haitianam gastronomiam mergerentur fecerunt. [[Oryza (cibus)|Oryza]] et fabae nonnullis dissimilibus modis per civitatem, loco neglecto, manducantur, cibus civitatis factae. Quae [[alimentum basicum]] formant, quod in plurimo [[amylum|amylorum]] consistit et multum [[carbo hydratus|carbonum hydratorum]] continet. In rurallimis areis, alii cibi maiore gradu manducantur. E quibus unus [[maizum molitum]] ([[Francice]] ''mais moulu'') est, quod comparabile [[farina maizi|farinae maizi]] est quod manducari potest cum [[embamma ciceris]] ([[Francice]] ''sauce pois''), [[embemma fabicum]] factum ex uno plurimorum generum fabarum inter quas [[phaselus|phaseli]], [[faba picta|pictae]] aut [[cicer]]a aut [[Cajanus cajan|caiani]]. [[Maizum molitum]] ([[Francice]] ''mais moulu'') cum aut sine [[piscis|pisci]] (crebro [[Lutjanus campechanus|lutiano campechano]]) manducari potest, secundum personalem praepositionem. Inter plantas quibus multi Haitiani cibi utuntur [[lycopersicum]], [[Origanum vulgare|origanum]], [[brassica]], [[Persea americana|persea Americana]] et [[capsicum annuum]] excellunt. Est popularis cibus [[banana pensa]] ([[Francice]] ''banane pésée''), compressa [[Musa paradisiaca|musae paradisiacae]] segmenta in [[oleum soia|oleo soiae]] fricta ([[tosto]]nes, [[Hispanice]] ''tostones'', in [[Respublica Dominicana|Republica Dominicana]] et [[Portus Dives|Portu Divite]] nuncupata). Tum velut merenda tum cibi pars manducatur, crebro cum [[tassotum|tassoto]] et [[griotum|grioto]], quae valde fricti [[capra]] et [[suilla]] respective ([[Francice]] ''tassot'' et ''griot'', respective) sunt.

[[Pediludium]] est [[ars athletica]] populo gratissima in Haitia, quamquam [[canistriludium|canistriludii]] popularitas crescit. Centenae parvarum pediludicarum societatum locali gradu contendunt.

== Nexus externi ==
* [http://www.palaisnational.info/pages/1/index.htm ''www.palaisnational.info (8)'' apud www.palaisnational.info]
* [http://numismondo.net/hns/ Nummismae Haitiae]
* [http://www.pbase.com/perrona/haiti_photo_haiti Imagines Haitiae]

== Notae ==
<references />

== Bibliographia ==
* Paul Farmer, '' The Uses of Haiti''. Monroe Cenomannicae: Common Courage Press, 1994. ISBN 1-56751-034-5

{{America}}
{{Capsae collectae|Haitia|politica|{{Principes Haitiae}}{{Primi ministri Haitiae}}{{Ministri rerum externarum Haitiani}}}}

{{Myrias|Geographia}}

[[Categoria:Condita 1804]]
[[Categoria:Haitia|!]]
[[Categoria:Civitates sui iuris]]
Formulae hac in pagina adhibitae:
Redire ad Haitia.
Receptum de "https://la.wikipedia.org/wiki/Haitia"