Zhanibek Akimbek

Аңдатпа. Кіріспе. Мақалада Түркістан өңіріндегі мұсылман институттары мен дінбасыларына қатысты империялық саясат доктриналарының мәні қарастырылады. Ресей империясының құрамына кіруі мемлекет ішіндегі мұсылмандардың үлестік салмағының ұлғаюына әкеліп, әлеуметтік-мәдени және діни ахуалдың күрт өзгеруіне ықпал етті. Оның үстіне, өңірде ислам әлемінің ірі діни орталықтары орналасты. Осының нәтижесінде аталмыш өңірдің мұсылмандарына қатысты конфессиялық саясат империяның басқа өңірлеріне қарағанда едәуір өзгеше болды. Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Түркістан өлкесіндегі ислам институттарына қатысты империялық доктриналар ішкі және сыртқы факторлардың ықпалымен өзгеру динамикасын талдау. Кауфманның ислам істеріне араласпау саясатының мәнін ашу. 1898 жылғы Дукчи ишан бастаған Әндіжан көтерілісінің империялық доктринаға тигізген әсерін саралау. Нәтижелер. Ерекше діни саясат моделінің қалыптасуына Түркістан өлкесінің алғашқы басшысы К.П. фон Кауфманның айтарлықтай үлес қосты. Кауфманның пікірінше, ислам қарабайыр дін болғандықтан, ешбір ықпалсыз, өздігінен жойылуы қажет еді. 1898 жылғы Әндіжан көтерілісінің исламның үлкен күш екендігінің білдіріп, патша әкімшілігінің діни саясаттың жаңа доктриналарын қалыптастыруға итермеледі. Қорытынды. Түркістан өлкесіндегі мұсылман институттары мен дінбасылардың жағдайы түрлі факторлардың ықпалымен өзгерсе де, империялық билік тарапынан қысым және олардың қызметі шектеліп отырды. Авторлар жалпы осы империялық діни саясаттың құбылмалы сипатын әлі де ыждаһатпен зерттелуі тиіс деген қорытындыға келеді.

The article analyses the objective reasons of the failure of the missionary policy of Russian Tsarism on the territory of the Kazakh Steppe In order to determine the activities of missionary policy in the steppe region, methodological methods are used, such as historical-genetic, historical comparative, concrete-historical, which have been widely used in historical science. This paper identifies factors that influenced the implementation of missionary policy tasks in the region.  The use of imperial documents, such as reports of the heads of dioceses, allows us to study the degree of government`s support for the confessional policy. In the paper, attention is also paid to the position of the highest authorities and the intelligentsia regarding the policy in question. It is concluded that the reason for the adoption of a foreign religion by the poor Kazakhs was the aggravation of the agrarian problem. However, the missionary policy didn’t achieve what it want. The lack of sufficient land plots for the neophytes and the extent of government measures to prevent problems of adaptation to the new environment reduced the motivation for orthodoxy.

В статье рассматривается закрытие старых кладбищ в городах как пример распространения модернизационных процессов в Туркестанском крае. Причиной начала трансформационных сдвигов стала интеграция региона в общеимперское пространство. На основе анализа источников восстанавливается облик и состояние г. Туркестана в начале XX в., а также выявляются шаги местной администрации по изменению санитарно-гигиенических представлений у коренных жителей. Автор указывает проблемные узлы и перспективы дальнейшего изучения.