Fadime Kul
Istanbul Technical University, Architectural Design, Department Member
Günümüz mimari çevreleri birçok açıdan niteliksiz olarak tanımlanmaktadır. Tez, mimari çevreyi meydana getiren mimarlık ortamı içinden bakılarak ‘özel üretim mimarlık edimi’nde nitelik sorunsalını tartışmaya açmıştır. Mimarlık edimi bir... more
Günümüz mimari çevreleri birçok açıdan niteliksiz olarak tanımlanmaktadır. Tez, mimari çevreyi meydana getiren mimarlık ortamı içinden bakılarak ‘özel üretim mimarlık edimi’nde nitelik sorunsalını tartışmaya açmıştır.
Mimarlık edimi bir süreç içerisinde gerçekleşmekte ve bu süreç içerisinde ‘nitelik’ ortaya çıkmaktadır. Bu süreç ve süreci oluşturan etmenlerin ilişkileri mimari ürünün niteliksel değerlerini belirlemektedir. Mimarlık ürünün maddesel olarak varlık kazanmasıyla nitelik oluşumları sona ermemekte, kullanıcısının onunla kurduğu ilişkide nitelik açığa çıkmaya devam etmektedir. Bu nedenle, mimari ürünün kullanıcıyla birlikte var olması nitelik sorgulaması yapılabilmesi için önemlidir. Fakat, mimari ürün kullanıcısının deneyimiyle açığa çıkan nitelik oluşumları bu tez kapsamı içinde sorgulanmamıştır.
İlk bölümde, mimarlık ediminde ‘nitelik’ kavramıyla ilgili kavramsal çerçeve ortaya konulmuştur. Kavramsal çerçevede nitelik incelenirken ilk olarak en genel sözlük anlamıyla niteliğin tanımı yapılmıştır. Daha sonra, Antik Çağ’dan günümüze uzanan sürede, felsefecilerin nitelik kavramı hakkında görüşleri ele alınmıştır. Felsefeciler varlık görüşleri içerisinde nitelik kavramını ele almaktadır; dolayısıyla kavramın birçok farklı katmanı ve tanımı bulunmaktadır. Bu noktada, tez çalışmasında
araştırmacının temel aldığı nitelik tanımıyla ilgili olduğu düşünülen felsefecilerin görüşlerine yer verilmiş ve çalışmanın kavramsal açılımlar kısmına eklenmiştir.
Bunun yanı sıra mimarlık ortamı içerisinden mimarların ve mimarlık kuramcılarının niteliği nasıl tanımladığı tartışılmıştır.
Nitelik; madde ve düşünceden bağımsız olarak değil, madde ve düşüncenin birbirleri ile ilişkisinden var olandır. Özne ve nesnenin karşılaştıkları anda ortaya çıkmaktadır. Böylelikle nitelik; bir ‘şey’ değil, bir ‘oluş’ olarak ele alınmıştır.
Nitelik pratik aracılığıyla açığa çıkandır. Bu tez kapsamında ise insan davranışının faydalı ve güzel olana ulaşma çabasını içeren etkinlik (üretim şekli olarak ‘praksis, tekhne’) aracılığıyla açığa çıkan diye kabul edilmiştir. Böylelikle nitelik değerlendirilebilir bir alana taşınmaktadır. Bu kabul sonucu nitelik kavramı bir yönüyle de zamansal olandır. Bundan dolayı mimarlık ediminde nitelik sorgulaması çalışmanın diğer bölümlerinde olaysallık ve zamansallık perspektifi eşliğinde
yapılmıştır.
İkinci bölümde, mimarlık nesnesinin meydana gelişi ‘bir goncanın açılması’ örneğindeki gibi ‘poiesis’ olarak kabul edilmiştir. Tez kapsamında ‘mimarlık edimi ile ilgili nedensellik’ kurgulanmış ve bu nedensellik içerisinde yer alan beş etmen üzerinden özel üretim mimarlık ediminde niteliğin açığa çıkışı tartışılmıştır. Mimarlık edimiyle ilgili nedensellik; malzeme kullanımı, biçimin oluşumu, mimarın yaklaşımı,
mimarlığı çevreleyen koşulların etkisi ve imal eden etmenleri içermektedir. Bu etmenler birbirlerinden bağımsız ögeler değillerdir, her biri diğerinin nedeni olan bir sürecin parçası olmaktadırlar.
Yapılan literatür çalışmasıyla öncelikle mimarlık ediminde yer alan başlıca etmenler ve etmenlerin ilişkileri kronolojik açıdan ele alınmıştır. Bu tarihsel okuma sonucunda özel üretim mimarlık ediminde niteliğin açığa çıkışının yorumlanabilmesi için bir model oluşturulmuş ve Ersen Gürsel mimarlığı ile ilgili okumalar için bir izlek sağlamıştır. Adolf Loos (1870-1933) yirminci yüzyıl başı ve Peter Zumthor (1943- ) aynı yüzyıl sonu iki farklı zaman diliminde mimarlık pratiği içerisinde yer alan, bu
edimleriyle niteliğin açığa çıkışına olanak sağladıkları mimarlık kuramcıları tarafından kabul edilen iki aktör olarak seçilmiş ve mimarlıkları üzerinden nitelik soruşturması yapılmıştır. Böylece günümüz ve yakın geçmişte özel üretim mimarlık ediminde nitelik sorunsalı hakkında bir tartışma yapılmıştır. Bölüm sonunda ise, genelden özele doğru ilerleyen bir yaklaşımla yapılan nitelik sorgulamasının sonuçları
ve çıkarımları hakkında değerlendirmelere yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde, araştırmanın önceki bölümlerinde elde edilen bilgiler ışığında özelde bir mimarlık edimi değerlendirmesi yapılmıştır. Ersen Gürsel ve mimarlığı nitelik soruşturmasında alan çalışması olarak ele alınmıştır. Ersen Gürsel’in yazılarına, söylediklerine ve bunların yanı sıra onunla yüz yüze yapılan görüşmede aktarılanlara öncelik verilerek, daha sonra hakkında yazılanlar üzerinden Ersen Gürsel mimarlığı incelenmiştir. Ayrıca, Ersen Gürsel’in Aktur Turizm Yerleşkeleri (Bodrum ve Datça) uygulamaları niteliksel değerler açısından yerinde gözlemlenmiştir. Ersen Gürsel’in mimarlığında nitelik başlıca etmenler üzerinden tartışmaya açılmıştır. Bu etmenler şunlardır: Gürsel’in malzeme kullanımı, Gürsel’de biçimin oluşumu, Gürsel’in mimarlık yaklaşımı, Gürsel’in mimarlığını çevreleyen koşullar ve imal eden, mimar ve ustadır. Böylece araştırmanın önceki bölümlerinde elde edilen saptamaların tutarlılığı sorgulanmıştır. Sonuç olarak, farklı zaman ve coğrafyalarda yer alan bu özel üretim mimarlık edimlerinde (Adolf Loos, Peter Zumthor ve Ersen Gürsel) niteliğin ortaya çıkışıyla ilgili keşfedilen ipuçlarının ve elde edilen verilerin oldukça benzer olduğu gözlemlenmiştir.
Son olarak beşinci bölümde, özel üretim mimarlık ediminde niteliğin açığa çıkışı ile ilgili kısa bir değerlendirmeye yer verilmiştir.
Mimarlık edimi bir süreç içerisinde gerçekleşmekte ve bu süreç içerisinde ‘nitelik’ ortaya çıkmaktadır. Bu süreç ve süreci oluşturan etmenlerin ilişkileri mimari ürünün niteliksel değerlerini belirlemektedir. Mimarlık ürünün maddesel olarak varlık kazanmasıyla nitelik oluşumları sona ermemekte, kullanıcısının onunla kurduğu ilişkide nitelik açığa çıkmaya devam etmektedir. Bu nedenle, mimari ürünün kullanıcıyla birlikte var olması nitelik sorgulaması yapılabilmesi için önemlidir. Fakat, mimari ürün kullanıcısının deneyimiyle açığa çıkan nitelik oluşumları bu tez kapsamı içinde sorgulanmamıştır.
İlk bölümde, mimarlık ediminde ‘nitelik’ kavramıyla ilgili kavramsal çerçeve ortaya konulmuştur. Kavramsal çerçevede nitelik incelenirken ilk olarak en genel sözlük anlamıyla niteliğin tanımı yapılmıştır. Daha sonra, Antik Çağ’dan günümüze uzanan sürede, felsefecilerin nitelik kavramı hakkında görüşleri ele alınmıştır. Felsefeciler varlık görüşleri içerisinde nitelik kavramını ele almaktadır; dolayısıyla kavramın birçok farklı katmanı ve tanımı bulunmaktadır. Bu noktada, tez çalışmasında
araştırmacının temel aldığı nitelik tanımıyla ilgili olduğu düşünülen felsefecilerin görüşlerine yer verilmiş ve çalışmanın kavramsal açılımlar kısmına eklenmiştir.
Bunun yanı sıra mimarlık ortamı içerisinden mimarların ve mimarlık kuramcılarının niteliği nasıl tanımladığı tartışılmıştır.
Nitelik; madde ve düşünceden bağımsız olarak değil, madde ve düşüncenin birbirleri ile ilişkisinden var olandır. Özne ve nesnenin karşılaştıkları anda ortaya çıkmaktadır. Böylelikle nitelik; bir ‘şey’ değil, bir ‘oluş’ olarak ele alınmıştır.
Nitelik pratik aracılığıyla açığa çıkandır. Bu tez kapsamında ise insan davranışının faydalı ve güzel olana ulaşma çabasını içeren etkinlik (üretim şekli olarak ‘praksis, tekhne’) aracılığıyla açığa çıkan diye kabul edilmiştir. Böylelikle nitelik değerlendirilebilir bir alana taşınmaktadır. Bu kabul sonucu nitelik kavramı bir yönüyle de zamansal olandır. Bundan dolayı mimarlık ediminde nitelik sorgulaması çalışmanın diğer bölümlerinde olaysallık ve zamansallık perspektifi eşliğinde
yapılmıştır.
İkinci bölümde, mimarlık nesnesinin meydana gelişi ‘bir goncanın açılması’ örneğindeki gibi ‘poiesis’ olarak kabul edilmiştir. Tez kapsamında ‘mimarlık edimi ile ilgili nedensellik’ kurgulanmış ve bu nedensellik içerisinde yer alan beş etmen üzerinden özel üretim mimarlık ediminde niteliğin açığa çıkışı tartışılmıştır. Mimarlık edimiyle ilgili nedensellik; malzeme kullanımı, biçimin oluşumu, mimarın yaklaşımı,
mimarlığı çevreleyen koşulların etkisi ve imal eden etmenleri içermektedir. Bu etmenler birbirlerinden bağımsız ögeler değillerdir, her biri diğerinin nedeni olan bir sürecin parçası olmaktadırlar.
Yapılan literatür çalışmasıyla öncelikle mimarlık ediminde yer alan başlıca etmenler ve etmenlerin ilişkileri kronolojik açıdan ele alınmıştır. Bu tarihsel okuma sonucunda özel üretim mimarlık ediminde niteliğin açığa çıkışının yorumlanabilmesi için bir model oluşturulmuş ve Ersen Gürsel mimarlığı ile ilgili okumalar için bir izlek sağlamıştır. Adolf Loos (1870-1933) yirminci yüzyıl başı ve Peter Zumthor (1943- ) aynı yüzyıl sonu iki farklı zaman diliminde mimarlık pratiği içerisinde yer alan, bu
edimleriyle niteliğin açığa çıkışına olanak sağladıkları mimarlık kuramcıları tarafından kabul edilen iki aktör olarak seçilmiş ve mimarlıkları üzerinden nitelik soruşturması yapılmıştır. Böylece günümüz ve yakın geçmişte özel üretim mimarlık ediminde nitelik sorunsalı hakkında bir tartışma yapılmıştır. Bölüm sonunda ise, genelden özele doğru ilerleyen bir yaklaşımla yapılan nitelik sorgulamasının sonuçları
ve çıkarımları hakkında değerlendirmelere yer verilmiştir.
Üçüncü bölümde, araştırmanın önceki bölümlerinde elde edilen bilgiler ışığında özelde bir mimarlık edimi değerlendirmesi yapılmıştır. Ersen Gürsel ve mimarlığı nitelik soruşturmasında alan çalışması olarak ele alınmıştır. Ersen Gürsel’in yazılarına, söylediklerine ve bunların yanı sıra onunla yüz yüze yapılan görüşmede aktarılanlara öncelik verilerek, daha sonra hakkında yazılanlar üzerinden Ersen Gürsel mimarlığı incelenmiştir. Ayrıca, Ersen Gürsel’in Aktur Turizm Yerleşkeleri (Bodrum ve Datça) uygulamaları niteliksel değerler açısından yerinde gözlemlenmiştir. Ersen Gürsel’in mimarlığında nitelik başlıca etmenler üzerinden tartışmaya açılmıştır. Bu etmenler şunlardır: Gürsel’in malzeme kullanımı, Gürsel’de biçimin oluşumu, Gürsel’in mimarlık yaklaşımı, Gürsel’in mimarlığını çevreleyen koşullar ve imal eden, mimar ve ustadır. Böylece araştırmanın önceki bölümlerinde elde edilen saptamaların tutarlılığı sorgulanmıştır. Sonuç olarak, farklı zaman ve coğrafyalarda yer alan bu özel üretim mimarlık edimlerinde (Adolf Loos, Peter Zumthor ve Ersen Gürsel) niteliğin ortaya çıkışıyla ilgili keşfedilen ipuçlarının ve elde edilen verilerin oldukça benzer olduğu gözlemlenmiştir.
Son olarak beşinci bölümde, özel üretim mimarlık ediminde niteliğin açığa çıkışı ile ilgili kısa bir değerlendirmeye yer verilmiştir.