Linguas uralic

Nota

Iste articulo require revision linguistic

Corrige le errores de grammatica, orthographia o stilo in le articulo. Postea, retira iste patrono.

Linguas uralic
Lingua extincte
Nomine native:
instantia de:	familia linguistic
subclasse de:	Ural–Altaic[*], Eurasiatic[*], human language[*]
Create per:	{{{creator}}} in {{{data}}}
Contexto:	{{{contexto}}}
Parlate in:	{{{statos}}}
Regiones:Parlate in:	{{{region}}}
Periodo:	{{{periodo}}}
Personas:
Scriptura:
Typologia:	{{{typologia}}}
Phylogenese:
Statuto official
Nationes:	nulle
Regulate per:	[[]]
Codices de position
ISO 639-1
ISO 639-2
ISO 639-3	[1]
Glottolog	ural1272
LinguistList	urlc
Linguasphere	[2]
IETF ID	urj
SIL	{{{sil}}}
SIL	{{{sil2}}}
Wikimedia ID	[3]
Extracto in lingua
Declaration universal del derectos del homine - Art.1 {{{extracto}}}
Le Patre Nostre {{{extracto2}}}
Translitteration {{{translitteration}}}
Commons:	Uralic languages
categoria principal:	Category:Uralic languages

Le linguas uralic constitue un familia linguistic de 38 lingua parlate per circa 25 milliones de personas, principalmente in Europa e Asia boreal. Le linguas uralic con le plus grande numero de parlatoris native es hungare (que solmente contine plus que le medietate del parlatoris del familia), finnese, e estonian. Altere linguas significantemente con minus parlatoris es Erzya, Moksha, Mari, Udmurt, Sami, Komi, e Vepsian, omnes que es parlate in regiones boreal de Scandinavia e le Federation de Russia.

Le nomine "uralic" deriva del pretendite "patria original" (Urheimat) del familia hypothesate a esser in le vicinitate del montes Ural.

Finno-ugric es occasionalmente usate como synonymo de uralic, ben que finno-ugric es largemente comprehendite como excludente le linguas samoyed. Studiosos qui non accepta le traditional notion que le samoyedic linguas se separava prime del resto del familia uralic pote tractar le terminos como synonymos.

Historia

Patria

Le patrias proponite del lingua proto-uralic include:

• Le vicinitate del Fluvio Volga, a ovest del Urales, presso le Urheimat del linguas indoeuropean, o al est e sudeste del Urales. Le historico Gyula László loca su origine in le zona forestal inter le Fluvio Oka e Polonia central. E. N. Setälä e M. Zsirai lo loca inter le Volga e le Fluvio Kama. Secundo E. Itkonen, le area ancestral se extendeva al Mar Baltic. Jaakko Häkkinen identifica le proto-uralic con le cultura Garino-Bor (Turbin) eneolitic 3 000-2 500 annos retro ubicite in le depression del Kama Inferior.
• P. Hajdu ha suggere un patria in Siberia occidental e nord-occidental.
• Juha Janhunen suggere un patria inter le areolas de drainage del Ob e Yenisei in Siberia central.
• In 2022, un gruppo de studiosos, includente Janhunen, notava que le prime parlatoras de lingua uralic pote esser associate con le cazatores-collectores in Siberia occidental. Le diffusion del linguas uralic pote esser ligate, al minus in parte, con le phenomenono de Seima-Turbino, ma nulle evidentia conclusive existe usque ora. Secundo Bjørn Rasmus G., le parlatoras del proto-uralic pote esser associate con le cultura Okunev e monstrava affinitate con le mumias del Botai e Tarim.

Attestationes prime

Le prime mention plausibile de un populo parlate un lingua uralic es in le Germania de Tacite (c. 98 AD), mentionante le Fenni (interpretate generalmente como referente al Sami) e duo altere tribos, possibilmente uralic, vivente in le partes le plus remote de Scandinavia. Il ha multe mentiones possibile plus ante, includente le Iyrcae (fortemente associate con Yugra) describite per Herodoto, qui viveva in lo que es ora Russia europee, e le Budini, describite per Herodoto como notabilemente rube-haired (un characteristica commun del Udmurts) e vivente in le nord-este de Ucrania e/o partes adjacent de Russia. Al fin del seculo 15, studiosos europee notava le similaritate inter le nomines Hungaria e Yugria, le nomines de sitos a est del Urales. Illes presumeva un connexion, ma non cercava evidentia linguistic.

Studios Uralic

Le origine uralic/siberian de hungaros esseva a longe hypotese del scholares europee. Hic, le mappa de Moscovia de Sigismund von Herberstein de 1549 monstra in le dextera superior "Iughra, ubi hungaros se origina" (Iuhra inde Ungaroru[m] origo), al est del Rio Ob. Le montes uralic in le medio del mappe es nominate Montes dicti Cingulus Terræ ("Le montes nominate le Zona del Terra").

Le affinitate de hungaro e finnese esseva proponite pro le prime vice in le fin del seculo 17. Tres candidatos pote esser credite pro le discoperimento: le scholare german Martin Vogel, le scholare svedese Georg Stiernhielm e le cortesano svedese Bengt Skytte. Le studio inedite de Vogel sur le relation, commissionate per Cosimo III de Toscana, esseva clarmente le plus moderne de istos: ille stabiliva multe parallelismos grammatic e lexical inter finnese, hungaro e tamben sami. Stiernhielm commentava super le similitudes de sami, estonian e finnese, e etiam super paucas parolas simile inter finnese e hungaro. Istos autores esseva le prime a delineator lo que deveniva le classification del familia finno-ugric, e postea uralic. Iste proposition recipeva alcun de su impulso initial del facto que iste linguas, a differentia de multe altere linguas parlate in Europa, non face parte de lo que nunc es cognoscite como le familia indo-european. In 1717, le professore svedese Olof Rudbeck proponeva circa 100 etymologias que connecteva finnese e hungaro, de quales circa 40 es considerate valide ancora. Plusieurs prime rapportos que comparava finnese o hungaro con mordvin, mari o khanty esseva etiam colligite per Leibniz e editate per su assistente Johann Georg von Eckhart.

In 1730, Philip Johan von Strahlenberg publicava su libro Das Nord- und Ostliche Theil von Europa und Asia (Le partes nordic e oriental de Europa e Asia), que examinava le geographia, populos e linguas de Russia. Tote le principal gruppos de linguas uralic ja esseva identificate hic. Nonobstante, iste relationes non esseva largemente acceptate. Intellectuals hungarese particularmente non habeva interesse in le theoria e preferiva assumir connexiones con tribos turcic, un attitude characterisate per Merritt Ruhlen como devido al "romanticismo selvatic e indisciplinate del epocha". Nonobstante, in despecto de iste clima hostil, le jesuita hungarese János Sajnovics viagiava con Maximilian Hell pro examinar le allege relation inter hungarese e sami. Sajnovics publicava su resultados in 1770, argumentante pro un relation basate super multe caracteristicas grammatic. In 1799, le hungarese Sámuel Gyarmathi publicava le obra le plus complete sur le finno-ugric de illa epoca.

Usque al principio del seculo 19, le cognoscentia sur le linguas uralic parlate in Russia habeva remanite restrictite a observationes scanty de viatores. Ja le historico finnese Henrik Gabriel Porthan habeva accentuate que ulterior progresso requirerea missiones de campo dedicate. Un del prime de istos esseva facite per Anders Johan Sjögren, qui faceva cognoscite le Vepsios e elucidava detallatemente le parentesco inter le finnese e le komi. Ancora plus extensive esseva le expeditiones de recerca de campo facite in le annos 1840 per Matthias Castrén (1813–1852) e Antal Reguly (1819–1858), qui se concentrava principalmente in le linguas samoyedic e ob-ugric, respectivemente. Le materiales de Reguly esseva laborate per le linguista hungare Pál Hunfalvy (1810–1891) e le germano Josef Budenz (1836–1892), qui ambes supportava le affinitate uralic del hungare. Budenz esseva le prime scholar a portar iste resultato al conscientia popular in Hungaria e a tentar un reconstruction del grammatica e le lexicos proto-finno-ugric. Un altere contribution hungare del fin del seculo 19 es illa de Ignácz Halász (1855–1901), qui publicava material comparative extensive de finno-ugric e samoyedic in le annos 1890, e cuje obra es al base del acceptation late de nos dies del inclusion del samoyedic como parte del uralic. Interim, in le Grand Ducato autonom de Finlandia, un catedra pro linguistica finnese e del finnese a l'Universitate de Helsinki esseva create in 1850, prime detenite per Castrén.

In 1883, le Societate Finno-Ugrica esseva fundate in Helsinki sur le proposition de Otto Donner, lo que portarea Helsinki a superar San Petersburg como le principal centro nordic de recerca de le linguas uralic. Durante le fin del 19e e le comenciamento del 20e seculo (usque le separation de Finlandia de Russia sequente le Revolution Russ), le Societate contractava multe studiosos pro explorar le linguas uralic ancora minus cognoscite. Inter le investigatoroes major de iste periodo se includiva Heikki Paasonen (qui studiava particularmente le linguas mordvinic), Yrjö Wichmann (studiant le permic), Artturi Kannisto (mansi), Kustaa Fredrik Karjalainen (khanty), Toivo Lehtisalo (nenets) e Kai Donner (kamass). Le vastissime quantitates de datos colligite in iste expeditiones furniria material de edition pro le futur generationes de uralicistas finnese pro plus que un seculo.

Referentias

Bibliographia

• Abondolo, Daniel M. (editor). 1998. The Uralic Languages. London and New York: Routledge. (ISBN 0-415-08198-X).
• Aikio, Ante (24 March 2022). "Chapter 1: Proto-Uralic", The Oxford Guide to the Uralic Languages. Oxford University Press. ISBN 9780198767664. 
• Collinder, Björn. 1955. Fenno-Ugric Vocabulary: An Etymological Dictionary of the Uralic Languages. (Collective work.) Stockholm: Almqvist & Viksell. (Second, revised edition: Hamburg: Helmut Buske Verlag, 1977.)
• Collinder, Björn. 1957. Survey of the Uralic Languages. Stockholm.
• Collinder, Björn. 1960. Comparative Grammar of the Uralic Languages. Stockholm: Almqvist & Wiksell
• Comrie, Bernhard. 1988. "General Features of the Uralic Languages." In The Uralic Languages, edited by Denis Sinor, pp. 451–477. Leiden: Brill.
• Décsy, Gyula. 1990. The Uralic Protolanguage: A Comprehensive Reconstruction. Bloomington, Indiana.
• Hajdu, Péter. 1963. Finnugor népek és nyelvek. Budapest: Gondolat kiadó.
• Helimski, Eugene. Comparative Linguistics, Uralic Studies. Lectures and Articles. Moscow. 2000. (russo: Хелимский Е.А. Компаративистика, уралистика. Лекции и статьи. М., 2000.)
• Laakso, Johanna. 1992. Uralilaiset kansat ('Uralic Peoples'). Porvoo – Helsinki – Juva. (ISBN 951-0-16485-2).
• Korhonen, Mikko (1986). Finno-Ugrian Language Studies in Finland 1828–1918. Helsinki: Societas Scientiarum Fennica. ISBN 951-653-135-0. .
• Napolskikh, Vladimir. The First Stages of Origin of People of Uralic Language Family: Material of Mythological Reconstruction. Moscow, 1991. (russo: Напольских В. В. Древнейшие этапы происхождения народов уральской языковой семьи: данные мифологической реконструкции. М., 1991.)
• Rédei, Károly (editor). 1986–88. Uralisches etymologisches Wörterbuch ('Uralic Etymological Dictionary'). Budapest.
• Wickman, Bo (1988). "The History of Uralic Linguistics", The Uralic Languages: Description, History, and Foreign Influences. Leiden: Brill, 792–818. ISBN 978-90-04-07741-6. OCLC 16580570. 

Classification externe

• Sauvageot, Aurélien. 1930. Recherches sur le vocabulaire des langues ouralo-altaïques ('Research on the Vocabulary of the Uralo-Altaic Languages'). Paris.

Questiones linguistic

• Künnap, A. 2000. Contact-induced Perspectives in Uralic Linguistics. LINCOM Studies in Asian Linguistics 39. München: LINCOM Europa. (ISBN 3-89586-964-3).
• Wickman, Bo. 1955. The Form of the Object in the Uralic Languages. Uppsala: Lundequistska bokhandeln.