Madan Sara (machann)
Madan Sara se yon fanm ann Ayiti ki fè pwofesyon bwote machandiz soti andeyò pou al vann nan mache lavil.
Ann Ayiti, de (2) kategori machann ap deplase ekonomi ayisyèn.
Gen, premyèman, machann yo, souvan yo rele Madan Sara, [1] ki vann swa "pandan yo ap mache" oswa nan mache piblik oswa nan lari yo. Epi gen dezyèmman, moun ki posede pwòp biznis yo oswa komès yo. Se fanm sa yo sèlman ki fè pati kategori Madansara, kidonk li se yon sektè espesyalman "feminen".[2]
Orijin
[modifye | modifye kòd]Madansara (Madan Sara), mo aglitine [3] oswa mo konpoze [4] an kreyòl ayisyen, soti nan de (2) mo an franse "Madame Sara".
"Madan Sara a" pran non yo nan yon zwazo jòn (fanmi paserin) ki manje gras a vòl li. Daprè ti istwa a, se gras a yon dam nan "sosyete wo a", rele Sara ki ta pote zwazo a an Ayiti nan tan kolonyal. Pakonsekan yo ba yo non an "Madame Sara", "Madansara".[5],[1]
Zwazo ki rele "Madansara" a aktif, fè bwi ak trè mobil tankou fanm yo mache ki achte oswa vann machandiz yo selon mouvman yo, ki ka fè soti nan lakanpay nan vil la, men tou nan Ayiti vè Etazini oubyen Matinik. Sa yo rele machann "Madansara" yo se "Poto Mitan" sosyete ayisyèn nan ak yo jwe yon wòl preponderan nan ekonomi peyi a, patikilyèman, nan sektè komèsyal enfòmèl la.
Kondisyon travay
[modifye | modifye kòd]Se gras a Madan Sara ke pwodui agrikòl yo rekòlte nan divès kwen nan peyi a rive nan mache piblik ak makèt nan Pòtoprens . Yo nouri yon gwo pati nan popilasyon an atravè yon vwayaj douloure ant vil pwovens yo ak kapital Dayiti. Le Nouvelliste pale de li nan tèm sa yo : "Kamyon yo pou sa a ki kalite aktivite ofri pa gen okenn konfò. Yo vwayaje tankou manje, tankou materyèl. Sou kamyon sa yo, yo pa alèz, yo touche pa kòlè Bondye a nan lanati. Yo pote chay la nan efè danjere nan solèy la nan pik li yo, lapli a ak pousyè tè a. Sitiyasyon sa a se pa pi difisil la. Pou twa (3) mwa ki sot pase yo, yo te di ke yo te regilyèman maltrete, avèk ranson, vyole pa bandi ame degize tankou aktivis politik. Rive nan Pòtoprens, nan kondisyon sa yo, pri final la nan pwodui yo double, paske ranson an se kounye a enkli nan pri a machandiz yo ".[6]
Estati sosyal yo
[modifye | modifye kòd]Malgre ke atik 17.1 nan Konstitisyon ayisyèn nan [7] deklare ke "Se prensip la nan yon kota nan omwen trant pousan (30%) nan fanm rekonèt nan tout nivo nan lavi nasyonal, espesyalman nan sèvis piblik yo. Men, nan pratik fanm yo apèn reprezante. Avèk 51,8% nan popilasyon aktif total la, fanm ayisyèn yo pa entegre ekonomi fòmèl la epi yo enpoze tèt yo la men yo echwe nan sektè enfòmèl la (58,8%). Pou komèsan, machann nan sektè enfòmèl la, pa gen okenn fondasyon jidisyè-legal ki fikse estati sosyal ak ekonomik yo ; menm mwens pou fanm komèsan ak machann ak anpil mwens pou Madansara yo. Lè pral gen yon lwa fondasyon desizyon sou komèsan, machann an jeneral ak an patikilye sou fanm komèsan ak Madansara, sa pral vle di ke kategori sosyo-ekonomik sa yo jwe yon wòl kle ofisyèlman nan sektè fòmèl nan ekonomi nasyonal la.
Nan sosyete ayisyèn nan, fanm ayisyèn yo jwe yon wòl enpòtan. Sou yon bò, se fanm sa yo ki pran responsablite pou tout komès peyi a paske yo se " poto mitan » aktivite komèsyal pwodui mikwo-ekonomik yo. Nan lòt men an, yo se chèf fanmi (fanmi ki gen yon sèl paran) ki pou kont yo pran swen edikasyon, manje, ak tout bagay pou pitit yo. Se poutèt sa, sipò nan ekonomi an ak timoun yo nan peyi Ayiti repoze sou zepòl yo deja frajilize pa vag yo nan ensekirite chak jou, ogmantasyon nan pri pwodui, stigmatizasyon, vyolans san rete...[8]
Daprè ekonomis Fred Doura presize : Se komèsyalizasyon nan pwodui agrikòl esansyèlman ki baze sou etap entèmedyè. Youn nan entèmedyè yo esansyèl nan kous la komèsyalizasyon pwodu manje se "madan Sara", ki mete nan kontak ant konsomatè ibèn yo ak pwodiktè riral yo.[9]
Selon Fred Doura, gen plizyè kategori nan "madansara" :
- pi pòv la ke nou souvan wè nan penti desann pant yo nan mòn yo, ak panyen fwi ak legim sou tèt yo souvan ki peze 25 kg pou vann nan mache a ;
- moun ki ka lwe yon machin yo fè pati yon dezyèm kategori, yo achte nan men kiltivatè yo ak revann nan mache yo ;
- moun ki pi rich souvan konpayi avyon Karayib yo ak pote pwodui an Ayiti ke yo pa ka jwenn oswa ki twò chè.
Pierre Richard Beau-Séjour, nan atik li ki rele Komès fwontyè ayisyen-dominiken ak Madan Sara[10] pibliye nan Le Nouvelliste, bay non kategori yo :
- MSN (Madan Sara Nasyonal) nan de (2) soukategori :
- MSLR (Madan Sara Lokal Riral)
- MSU (Madan Sara Ibèn)
- MSI (Madan Sara Entènasyonal).
Li ta dwe remake ke moun ki Madan Sara yo pa tankou lòt moun yo, yo te devlope yon sans pou komès.
Referans
[modifye | modifye kòd]- ↑ 1,0 et 1,1 (franse) fr obedlamy (2015-03-08). « Madan Sara: « Les femmes travaillent plus rudement que les hommes » ». À-proximité. Retrieved 19 septanm 2020.
- ↑ (franse) fr « Domestiquer le genre en Haiti - Genre en action ». www.genreenaction.net. Archived from the original on 2021-05-18. Retrieved 19 septanm 2020.
- ↑ (angle) en Govain, Renauld (2012-11-25). « Agglutination déterminativo-nominale en créole haïtien ». Voix Plurielles 9 (2): 25–35. ISSN 1925-0614. doi:10.26522/vp.v9i2.665. Retrieved 26 septanm 2020.
- ↑ (franse) fr Brousseau, Anne-Marie (1989). « Les noms composés en haïtien : pour une définition intrinsèque de tête morphologique ». Revue québécoise de linguistique 18 (2): 11–39. ISSN 0710-0167. doi:10.7202/602652ar. Retrieved 26 septanm 2020.
- ↑ (franse) fr« Histoire/genre/migration Programme ». barthes.enssib.fr. Retrieved 19 septanm 2020.
- ↑ « Nos Madan Sara ne chôment pas ». Le Nouvelliste. Retrieved 2020-09-26.
- ↑ « Haïti, Constitution haitienne 1987, version de 2011, MJP ». mjp.univ-perp.fr. Retrieved 26 septanm 2020.
- ↑ (franse) fr Dominique Domerçant (1 oktòb 2020). « Madan Sara inconnue, un monument pour honorer les femmes dans l'économie haïtienne ». lenational.org. Le National. Archived from the original on 2021-05-18. Retrieved 1 oktòb 2020.
- ↑ Fred Doura (mas 2018). « Situation de la femme haïtienne, ses besoins, droits et responsabilités » (PDF). Rencontre: 106-116. Archived from the original (PDF) on 2021-01-15. Retrieved 2021-05-18.
- ↑ (franse) fr « Échanges commerciaux frontaliers haitiano-dominicains et les Madan Sara ». lenouvelliste.com. Retrieved 2020-09-26.