Thomas Boni Yayi
Thomas Boni Yayi (azan tintan Lidosun owhe 1951) yin azọnwatọ akuẹsẹdotẹn tọn po tonudọtọ dé po he du togbogan Otò Benẹ tọn sọn owhe 2006 jẹ 2016. E lẹzun togbogan whenue é du to ovo he yin bibla to owhe 2006 tọn mẹ. Mọdopolọ e sọ yin dide whla awetọ di togbogan Otò Benẹ tọn to whejisun owhè 2011. Yayi Boni sọ sẹ̀n taidi azinponọ na ogbẹ plipli Otò Aflika tọn lẹ African Union sọn azan gban ewhè dopotọ́ Alunlunsun owhe 2012 azan koatọ́nnukunawetọ Alunlunsun owhe 2013.
Vuwhenu etọn po Azọnwiwa to Akuẹsẹdotẹn po
[jlado | jla asisado]Boni yin jiji to Tchaourou he tin to ayimatẹn Borgou tọn to agewaji Otò Benẹ tọn mẹ. E yi wehọmẹ bẹjẹẹji etọn to Parakou wẹpodo yi gbedewema daho gándo akuẹzizan go to wẹhọmẹ alavọ tọn National University of Bénin. Enẹgodo e sọ vọ gbedewema daho yi dogọ to wehọmẹ alavọ tọn Cheikh Anta Diop University to Dakar, Senegal whẹpodo yi gbedewema daho hugan to akuẹzizan po tonudidọ po mẹ to wehọmẹ alavọ tọn University of Orleans to oto Flans tọn podọ to Pari Daupline University po mẹ to owhe 1976. To whenu e fó wehọmẹ godo, Boni bẹ azọn whenu dindẹn tọn to azọnwhe akuẹsẹdotẹn tọn. Sọn owhe 1975 jẹ 1977, e wazọn to Akuẹsẹdotẹn Benẹ tọn flinflin lẹ whẹpodo a yi akuẹsẹdotẹn daho wheyihọ Aflika tọn Central Bank of West African States (BCEAO) sọn [[owhe] 1977 jẹ 1989. Bẹ sọn owhe 1992 jẹ 1994, E sẹn taidi ayinamẹtọ gando akuẹzizan go na togbogan Benẹ tọn Nicéphore Soglo. To owhe 1994, e jo otẹn lọ dó nado lẹzun ògán na akuẹsẹdotẹn daho Aflika tọn West African Development Bank (BOAD).
Togbogan Dudu
[jlado | jla asisado]Yayi Boni yin dopo to gbẹtọ koatọnnukundopo (26) he tọ́n nado du togbogan to ovo he yin bibla to whejisun owhe 2006 tọn mẹ. Togbogan he to gánji to whelọnu Mathieu Kérékou yin asuka de to tonudidọ oto Benẹ tọn mẹ sọn owhe 1970 káká dó jẹ owhe 2006. Ehe hẹn gbẹtọ susu dó ayiha awe gándo ògán jijodo etọn go. E paṣa mẹ susu to whenuena Boni bẹ nado gban-atọ́n linlán (35.8%) ovo he yin bibla tọn. Mẹhe bọ dego wẹ Adrien Houngbédji hé tlọn tonudọgbẹ Soglo tọn Party for Democratic Renewal mẹ to whenu e bẹ nado Koatọ́n (25%) ovo tọn to ye omẹ konukundopo lọ lẹ mẹ. To azan fọtọ̀nnukunẹnẹtọ́ Whejisun, [[owhe] 2006,Boni po Houngbédji po whlẹn otẹn togbogan tọn, bọ Boni do jẹ otẹn lọ mẹ whenue é bẹ nado kande-gban élan atọn (75%) ovo he yebla tọn. E jẹ ganduji to azan ṣidopotọ lidosun, owhe 2006. To ovo he yin bibla to owhe 2007 nado mọ otẹn susu yi to wedegbẹ tonudidọ tọn Benẹ tọn mẹ, ogbẹ he nọ yin cowry forces for an Emerging Benin (FCBE) kọngbedopọ na do nọ godo na Yayi Boni, ehe gọalọna Boni nado mọ otẹn susu yi. Ṣigba to owhe 2010, ogbẹ FCBE tọn gbà. Enẹwutu susu to hagbẹ wedegbẹ tonudidọ tọn lẹ fọ́n nado dè Boni sọn gánzinpo lọ́ ji na whẹho ICC tọn he bẹ akuẹ gbẹtọ diblayi 100,000 tọn to Benẹ sọ yi. Whenuena hagbẹ tonudidọ tọn lẹ ma penugo nado mọ gbẹtọ sọha he osẹ́n dọ nado de Yayi sọn gánzinpo ji, ye gbọ bo kọngbedopọ nado nọ godo na Houngbédji to ovo bibla 2011 tọn. Yayi Boni jẹ gánzinpo ji whla awetọ to whenue é jẹnukọnna Houngbédji to ovo bibla mẹ. Boni jẹte sọn gánzinpo lọ́ ji whenuena é fó gandudu whla awetọ na nuhe osẹn dọ nìyẹn.
Tito Nado Hù Boni
[jlado | jla asisado]To azan fọtọntọ́ whejisun, owhe 2007, Yayi Boni yin whinwhlẹn sọn owù nado hui tọn de mẹ to gbetato he sẹpọ Ikemon whenue e lẹkọ sọn opli tonudidọ tọn he ye bayi to lẹdo Oueese tọn mẹ. Danúwatọ́ delẹ glọn aliho lọ po atin daho daho lẹpo, enẹgodo wẹ yé jẹ osò dè dó òhún he nọ yawu ze togbogan,ṣigba togbogan Boni ko tin to òhún devo mẹ. Hihọ́tọ́ etọn susu lẹ wẹ gbleawu to nujijọ lọ mẹ.
Otàn Gbẹzan etọn tọn
[jlado | jla asisado]Boni tlọn whẹndo malenu tọn de mẹ, ṣigba todin é kò lẹzun ṣọṣi yitọ́. E dó ovi atọ́n (5). Asi etọn Chantal tlọn hẹnnu De Souza tọn mẹ to Ouidah.