Dereito de autoría

Follas novas, de Rosalía de Castro, está en dominio público.

O símbolo do copyright, "©", é usado para indicar que unha obra reserva para a persoa autora todos os dereitos.

O símbolo do copyleft é usado para indicar que unha obra reserva para a persoa autora algúns dereitos, permitindo xeralmente a libre distribución da obra.

Os dereitos de autoría (do francés droit d'auteur) é un conxunto de normas e principios que regulan os dereitos morais e patrimoniais que a lei concede ás persoas autoras, polo só feito da creación dunha obra literaria, artística ou científica, tanto publicada ou que aínda non se publicou.

Son unha forma de protección proporcionada polas leis vixentes na maioría dos países ás persoas autoras, creadoras, tradutoras, investigadoras ou artistas de obras orixinais, ben sexan literarias, dramáticas, musicais, artísticas e intelectuais.

No dereito anglosaxón utilízase a noción de copyright (símbolo ©, traducido literalmente como dereito de copia) que, polo xeral, comprende a parte patrimonial dos dereitos de autoría.

Unha obra pasa ao dominio público cando os dereitos patrimoniais expiraron. Isto sucede habitualmente transcorrido un prazo desde a morte da persoa autora (post mortem auctoris). Por exemplo, no dereito europeo, 70 anos desde a morte. Dita obra entón pode ser utilizada en forma libre, respectando os dereitos morais.

Dereito de autoría e Copyright

O dereito de autor e copyright constitúen dúas concepcións sobre a propiedade literaria e artística. O primeiro provén da familia do dereito continental, particularmente do dereito francés, mentres que o segundo provén do dereito anglosaxón (ou common law).

O dereito de autor baséase na idea dun dereito persoal do autor, fundado nunha forma de identidade entre o autor e a súa creación. O dereito moral está constituído como emanación da persoa do autor: recoñece que a obra é expresión da persoa do autor e así se lle protexe. A protección do copyright limítase estritamente á obra, sen considerar atributos morais do autor en relación coa súa obra, excepto a paternidade; non o considera como un autor propiamente tal, pero ten dereitos que determinan as modalidades de utilización dunha obra.

A partir de 1995 e a proposta da UNESCO, o 23 de abril de cada ano celébrase o Día Internacional do Libro e dos Dereitos de Autor.

Antecedentes históricos

O Estatuto da Raíña Ana entrou en vixencia en 1710 e está en Dominio público.

Aínda que na antigüidade é posible atopar incipientes ideas acerca dun dereito sobre as obras intelectuais, non é ata a aparición da imprenta, que permitiu a distribución e copia masiva das obras, cando xorde a necesidade de protexer as obras non como obxectos materiais, senón como fontes de propiedade intelectual. Formalmente sitúase o nacemento do dereito de autor e do copyright durante o século XVIII.

Na Inglaterra do século XVIII os editores de obras (os libreiros) argumentaban a existencia dun dereito a perpetuidade a controlar a copia dos libros que adquiriran dos autores. Devandito dereito implicaba que ninguén máis podía imprimir copias dos obras sobre as cales tivesen o copyright (traducido literalmente como dereito de copia).

O Estatuto da Raíña Ana, aprobado polo parlamento inglés en 1710, foi a primeira norma sobre copyright da historia. Esta lei establecía que todas a obras publicadas recibirían un prazo de copyright de 14 anos, renovable por unha vez se o autor se mantiña con vida (ou, sexa, un máximo de 28 anos de protección). Mentres que todas as obras publicadas antes de 1710 recibirían un prazo único de 21 anos a contar desa data. Con todo, o dominio público no dereito anglosaxón só naceu en 1774, tras o caso Donaldson contra Beckett en que se discutiu a existencia do copyright a perpetuidade (a Cámara dos Lores resolveu 22 votos a 11 en contra desa idea).

Estados Unidos incorporou os principios sentados en Inglaterra sobre o copyright. Así a Constitución de 1787, no artigo I, sección 8, cláusula 8 (a cláusula do progreso) permitiu establecer en favor dos autores "dereitos sobre a propiedade creativa" por tempo limitado. En 1790, o Congreso dos Estados Unidos de América promulgou a primeira Copyright Act (Lei sobre copyright), creando un sistema federal de copyright e protexéndoo por un prazo de catorce anos, renovable por igual termo se o autor estaba vivo ao seu vencemento (ou, sexa, un máximo de 28 anos de protección). Se non existía renovación, a súa obra pasaba ao dominio público.

Mentres, en Estados Unidos, o copyright converteuse nun dereito de propiedade comerciable, en Francia e Alemaña desenvolveuse o dereito de autor, baixo a idea de expresión única do autor. Nesa liña, o filósofo alemán Kant dicía que "unha obra de arte non pode separarse do seu autor".

En Francia en 1777, Beaumarchais xunto a outros dramaturgos, fundou a primeira organización para promover o recoñecemento dos dereitos dos autores. Pero houbo que esperar ao final da Revolución Francesa para que a Asemblea Nacional aprobase a primeira Loi du droit d'auteur (Lei de dereito de autor) en 1791.

Evolución do copyright

En 1790, as obras protexidas pola Copyright Act dos Estados Unidos eran só os "mapas, cartas de navegación e libros" (non cubría as obras musicais ou de arquitectura). Este copyright outorgaba ao autor o dereito exclusivo a "publicar" as obras, polo que só se violaba tal dereito se reimprimía a obra sen o permiso do seu titular. Ademais, este dereito non se estendía ás "obras derivadas" (era un dereito exclusivo sobre a obra en particular), polo que non impedía as traducións ou adaptacións de devandito texto. Cos anos, o titular do copyright obtivo o dereito exclusivo a controlar calquera "publicación" da súa obra. Os seus dereitos estendéronse, da obra en particular, a calquera "obra derivada" que puidese xurdir en base á "obra orixinal".

Así mesmo, o Congreso dos Estados Unidos incrementou en 1831 o prazo inicial do copyright de 14 a 28 anos (ou sexa, chegouse a un máximo de 42 anos de protección) e en 1909 estendeu o prazo de renovación de 14 a 28 anos (obténdose un máximo de 56 anos de protección). E, a partir dos anos 50, comezou a estender os prazos existentes en forma habitual (1962, 1976 e 1998).

Campo de aplicación

A protección do dereito de autor abarca unicamente a expresión dun contido, pero non as ideas. Para o seu nacemento non necesita de ningunha formalidade, é dicir, non require da inscrición nun rexistro ou o depósito de copias, os dereitos de autor nacen coa creación da obra.

Son obxecto de protección as obras orixinais, do campo literario, artística e científico, calquera que sexa a súa forma de expresión, soporte ou medio. Entre outras:

• Libros, folletos e outros escritos;
• Obras dramáticas ou dramático-musicais;
• Obras coreográficas e as pantomimas;
• Composicións musicais con ou sen letra;
• Obras musicais e outras gravacións sonoras;
• Obras cinematográficas e outras obras audiovisuais;
• Obras de debuxo, pintura, arquitectura, escultura, gravado, litografía;
• Obras fotográficas;
• Ilustracións, mapas, planos, esbozo e obras plásticas relativos á xeografía, á topografía, á arquitectura ou ás ciencias;
• Programas informáticos.
• Entrevistas

Hai varias categorías de materiais que xeralmente non son elixibles para a protección de dereito de autor. Estas inclúen entre outras:

• Traballos que non foron fixados nunha forma de expresión tanxible. Por exemplo: obras coreográficas que non foron escritas ou gravadas, ou discursos improvisados ou presentacións que non foron escritas ou gravadas.
• Títulos, nomes, frases curtas e lemas, símbolos ou deseños familiares, meras variantes de decoración tipográfica, letras ou cores; meras listas de ingredientes ou contidos.
• Ideas, procedementos, métodos, sistemas, procesos, conceptos, principios, descubrimentos, aparellos, como diferenciacións dunha descrición, explicación ou ilustración.
• Obras que consisten totalmente de información que é de coñecemento público e non representan un traballo que teña un autor orixinal. (Por exemplo: calendarios, táboas de peso e estatura, cintas métricas ou regras, e listas ou táboas obtidas de documentos públicos ou outras fontes de uso común).
• As leis, regulamentos e demais normas. Pódense publicar pero non dan exclusividade: outros poden tamén publicar edicións das leis. Nos casos de obras como concordancias, correlacións, comentarios e estudos comparativos das leis, si poden ser protexidas no que teñan de traballo orixinal do autor.

Os dereitos de autor

A típica frase All rights reserved nun DVD.

O titular dos dereitos de autor goza de dereitos exclusivos respecto de:

• Reproducir a obra en copias ou fonogramas.
• Preparar obras derivadas baseadas na obra.
• Distribuír copias ou fonogramas da obra ao público vendéndoas ou facendo outro tipo de transferencias de propiedade tales como alugar, arrendar ou prestar devanditas copias.
• Presentar a obra publicamente, no caso de obras literarias, musicais, dramáticas e coreográficas, pantomimas, películas e outras producións audiovisuais.
• Mostrar a obra publicamente, no caso de obras literarias, musicais, dramáticas, coreográficas, pantomimas, obras pictóricas, gráficas e esculturais, incluíndo imaxes individuais de películas ou outras producións audiovisuais.
• No caso de gravacións sonoras, interpretar a obra publicamente a través da transmisión audiodixital.

A protección do dereito de autor existe desde que a obra é creada dunha forma fixada. O dereito de autor sobre unha obra creada convértese inmediatamente en propiedade do autor que creou dita obra. Só o autor ou aqueles cuxos dereitos derivan do autor poden reclamar a propiedade.

Os autores dunha obra colectiva son co-donos do dereito de autor da devandita obra a menos que haxa un acordo que indique o contrario.

O dereito de autor de cada contribución individual dunha publicación periódica ou en serie, ou calquera outra obra colectiva, existen a parte do dereito de autor dunha obra colectiva na súa totalidade e están conferidos inicialmente ao autor de cada contribución. A mera posesión dun libro, manuscrito, pintura ou calquera outra copia ou fonograma outórgalle ao dono o dereito de autor.

Os menores de idade poden reclamar dereito de autor pero as leis do estado poden regulamentar calquera transacción relacionada con este tema que inclúa a menores.

Dereitos Patrimoniais: son aqueles que permiten de xeito exclusivo a explotación da obra até un prazo contado a partir da morte do último dos autores, posteriormente pasan a formar parte do dominio público podendo calquera persoa explotar a obra.

Dereitos Morais: Os cales son ligados ao autor de xeito permanente e son irrenunciables e imprescriptibles.

Dereitos Conexos: son aqueles que protexen a persoas distintas ao autor, como poden ser os artistas, intérpretes, tradutores, editores, produtores etc.

Fotografía

O Dereito de autoría considera ás imaxes fotográficas ós fins de tutelar as imaxes de persoas ou de aspectos, elementos ou feitos da vida natural ou social obtidas mediante o emprego dun procedemento fotográfico ou proceso análogo.

Corresponde ó fotógrafo, salvo nalgunhas cuestións relativas ós retratos fotográficos, o dereito exclusivo de reprodución, difusión e venda. Así a todo, se a obra foi obtida no marco de contrato de arrendamento de servizos ou de traballo, tal dereito exclusivo corresponde ó responsable do encargo contractual. A duración dos dereitos sobre a fotografía vén determinado pola normativa legal de aplicación.

O Dereito tamén protexe a privacidade do suxeito fotográfico. De feito, está permitida a difusión de fotografías sen o permiso do suxeito só nos casos de personaxes públicos, entendidos como persoas que, por traballo ou cargo público, resultan de notoriedade pública sempre que sexan feitas en lugares abertos ao público ou durante actos públicos. No resto dos supostos, o fotógrafo titular da obra debe obter o permiso do suxeito á publicación e exposición pública.

Regulación do dereito de autor

Mapa das lexislacións nacionais no ano 2015. Os países en marrón escuro teñen a duración máis usual: Vida do autor máis 70 anos despois do seu falecemento.

A lexislación sobre dereito de autor cambia dun país a outro. As leis de cada país difiren especialmente nos seguintes puntos:

• Prazo de protección. Na maioría dos países, os dereitos de autor expiran non máis aló de 70 anos tras a morte do autor.
• Situación das obras do Estado. En moitos países (pero non en todos), os documentos publicados polo Estado para uso oficial están no dominio público.
• Tipo de material suxeito a dereito de autor.

Alemaña

Segundo a lei alemá, os documentos están no dominio público (gemeinfrei) se foron publicados como parte dunha lei ou dun decreto ou edicto oficial, ou se foron publicados como un anuncio oficial ou información pública.

A lei relevante é a sección 5 da UrhG. A primeira e máis importante disposición establece: Gesetze, Verordnungen, amtliche Erlasse und Bekanntmachungen sowie Entscheidungen und amtlich verfaßche Leitsätze zu Entscheidungen genießen keinen urheberrechtlichen Schutz (Leis, regulacións, decretos oficiais e proclamacións, así como decisións e principios como guía á toma de decisións oficialmente escritos non gozan de protección de copyright).

Antiga Unión Soviética

As obras publicadas pola URSS antes do 27 de maio de 1973 non están protexidas polas Convencións Internacionais sobre Dereito de Autor e quedan xa que logo no dominio público.

Advírtase que en Rusia algunhas destas obras están protexidas polo dereito de autor.

Arxentina

Na Arxentina, o Dereito de autor está enmarcado, en principio, polo artigo 17 da Constitución que expresa que Todo autor ou inventor é propietario exclusivo da súa obra, invento ou descubrimento, polo termo que lle acorde a lei. A Lei 11723 regula o réxime Legal da Propiedade Intelectual. O artigo 5 desta lei di que "A propiedade intelectual sobre as súas obras corresponde aos autores durante a súa vida e aos seus herdeiros ou dereitohabientes ata setenta anos contados a partir do 1 de xaneiro do ano seguinte ao da morte do autor".

No caso de obras realizadas en colaboración, o prazo cóntase desde o 1 de xaneiro do ano seguinte á morte do último dos autores. Se o autor non deixase herdeiros, os dereitos pasan directamente ao Estado Arxentino polo mesmo prazo que estipula a lei.

Canadá

De acordo coa Lei de Dereito de Autor, os dereitos de autor están vixentes toda a vida do autor máis 50 anos tras o final do ano da súa morte (sección 6). Se a obra é anónima ou pseudónima entón os dereitos de autor abarcan ou 50 anos tras a publicación ou 75 anos tras a realización da obra, o que antes ocorra (sección 6.1).

Chile

En Chile, o dereito de autor atópase regulado pola Lei Nº 17.336 de 1970, sobre Propiedade Intelectual de Chile. De acordo a esta lei, polo só feito da creación dunha obra, o creador chileno ou de estranxeiros domiciliados en Chile adquire unha serie de dereitos, patrimoniais e morais, que resgardan o aproveitamento, a paternidade e a integridade da obra.

O tipo de obra que se atopa protexida son as de tipo literario, artística e literario-científicas, en sentido amplo. Por exemplo, de acordo con esta lei, están protexidos os libros, as ilustracións, as películas e os aplicacións informáticas.

Os dereitos de autores estranxeiros que non están domiciliados no país son protexidos de acordo ao establecido polas convencións internacionais subscritas e ratificadas por Chile.

Colombia

De acordo coa Lei de dereitos de autor de 1983 os dereitos de autor gózanse durante a vida do autor e 80 anos a partir da súa morte. Este prazo é válido tamén para obras anónimas e colectivas. En caso de obras de autores múltiples o prazo cóntase desde a morte do último autor. No caso de obras cuxo autor sexa unha persoa xurídica ou de dereito público o dereito de autor está vixente soamente 30 anos a partir da data de publicación.

Dinamarca

Segundo a lexislación danesa, Lei Refundida de Dereitos de Autor de 2003, os dereitos de autor sobre imaxes fotográficas expiran 50 anos logo da creación da imaxe. Con todo, para obras fotográficas os dereitos de autor expiran 70 anos logo da morte do autor. A diferenza entre obra e imaxe non está ben definida.

En xeral considérase que unha obra ten que mostrar algún tipo de orixinalidade ou outras propiedades artísticas propiedades. As meras fotografías non se consideran obras senón imaxes. A interpretación é moi subxectiva. Existe certo debate sobre se as fotografías realizadas por un fotógrafo profesional constitúen obras e non simples imaxes.

España

En España coñécese como propiedade intelectual ao dereito de autor. A vixente Lei de Propiedade Intelectual (LPI) data de 11 de novembro de 1987. Tras algunhas reformas e a aprobación de varias leis especiais, en 1996 levou a cabo unha refundición, que xa foi obxecto dalgunha modificación posterior.

Na actualidade, e tal como establece a LPI, pode dicirse de modo xeral que, no caso máis simple e frecuente dun só autor, os dereitos de explotación da obra duran toda a vida do autor e 70 anos logo da súa morte ou declaración do falecemento. En caso de obras con varios autores ("obras en colaboración"), os 70 anos contan a partir da morte do autor que morra o último. Nos casos de obras con varios autores pero editadas e divulgadas baixo un único nome ("obras colectivas"), obras pseudónimas e obras anónimas, os 70 anos contan desde a data de publicación.

Con todo, hai que considerar que a LPI de 1879 establecía un prazo de protección das obras de 80 anos a partir da morte do autor, o que foi respectado na LPI de 1987 mediante varias disposicións transitorias. Isto fai que o prazo efectivo da maioría das obras próximas á expiración sexa de 80 anos (será así ata 2057).

A LPI explicitamente recolle no artigo 31 o dereito á copia privada, é dicir, o dereito a facer copias privadas sen permiso do autor sempre que non exista ánimo de lucro e a obra sexa xa feita pública. Para compensar aos autores, introduce o pago dun canon compensatorio asociado a algúns soportes de gravación (CDs, DVDs, casetes, reprodutores MP3...) e gravadoras (cámaras fotográficas, gravadoras de CD/DVD, fotocopiadoras...). Os importes recollidos por este concepto teñen que ser xestionados a través de Sociedades de Xestión de Dereitos de Autor (como SGAE e CEDRO).

India

Segundo a lexislación india sobre dereito de autor, todas as imaxes publicadas na India hai máis de 60 anos están no dominio público.

México

Segundo a Lei Federal do Dereito de Autor, os dereitos patrimoniais de autor están vixentes durante toda a vida do autor máis 100 anos tras o final do ano da morte do autor máis novo ou da data de publicación en caso dos gobernos federal, estatal ou municipal. Existe unha excepción a esta regra: as obras que ingresaron ao dominio público antes do 23 de xullo de 2003. En xeral, isto significa obras creadas por alguén falecido antes do 23 de xullo de 1928 (75 anos antes).

A lexislación mexicana recoñece e protexe tres tipos de dereitos: dereitos patrimoniais, dereitos morais e dereitos conexos.

Uruguai

A lei 9.739 de propiedade literaria e artística vixente no Uruguai, aprobada o 17 de decembro de 1937, coas modificacións correspondentes sancionadas na lei 17.616 de dereitos de autor e dereitos conexos, aprobada o 10 de xaneiro de 2003, establece no seu artigo 14 que (...) o autor conserva o seu dereito de propiedade durante toda a súa vida, e os seus herdeiros ou legatarios polo termo de cincuenta anos a partir do deceso do causante. Agrega á súa vez no artigo 40 que (...) terminado o referido prazo de cincuenta anos, a obra entra no dominio público.

Actualizacións

En marzo do 2002 entrou en vixencia o Tratado da OMPI sobre Dereito de Autor (WCT) e en maio do 2002 o Tratado da OMPI sobre Interpretación ou Execución e Fonogramas (WPPT).

Ámbolos dous «Tratados de Internet» (como se lles coñece) foron acordados en 1996 pola Organización Mundial da Propiedade Intelectual. Actualizan e complementan o Convenio de Berna e introducen elementos da sociedade dixital. Tomou un total de 6 anos (1996 - 2002) conseguir a ratificación destes novos tratados por parte de 30 países, o mínimo esixido para a súa aplicación.

Véxase tamén

Outros artigos

• Estatuto da Raíña Ana
• Símbolos de propiedade intelectual
• Copyleft
• Uso lexítimo (fair use)
• Falsificación
• Piratería (dereito de autor)
• SGAE
• Organización Mundial da Propiedade Intelectual
• Convención de Berna para a protección das obras literarias e artísticas

Ligazóns externas

• Propiedade intelectual e sociedade civil: Right or left?^{[Ligazón morta]}
• CEDRO, Centro Español De Dereitos Reprográficos
• CPSR-Perú - Tecnoloxía e dereitos na Sociedade da Información
• ONG Dereitos Dixitais
• OMPI Organización Mundial da Propiedade Intelectual
• Texto do Convenio de Berna para la Protección de las Obras Literarias y Artísticas
• Texto do Tratado sobre Derecho de Autor y partes contratantes de la Organización Mundial de la Propiedad Intelectual sobre Derecho de Autor
• Legislación Española sobre derechos de Autor, en Cervantes Virtual
• U.S. Copyright Office: Material preparado polo goberno dos Estados Unidos.