[go: up one dir, main page]

Saltar ao contido

Ruda

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Ruda de xardín

Ruda de xardín
Clasificación científica
Reino: Plantae
División: Magnoliophyta
Clase: Magnoliopsida
Orde: Sapindales
Familia: Rutaceae
Subfamilia: Rutoideae
Xénero: 'Ruta'
Especie: R. graveolens
Nome binomial
'Ruta graveolens'
L.

A ruda de xardín[1] ou arruda[2] (Ruta graveolens), chamada simplemente ruda, é unha especie herbácea da familia Rutaceae, nativa do sur de Europa. Adóitase cultivar como planta ornamental e de xardín, en especial polas súas follas azuladas e pola súa tolerancia a solos secos e á calor. Tamén se cultiva coma herba medicinal e condimento.

En Galiza non aparece espontánea, si a súa semellante ruda brava ou de montaña (Ruta montana), porén ten sido cultivada dende hai séculos, coma planta de horta e xardín.

Características

[editar | editar a fonte]
Espécime de ruda de xardín.

Planta herbácea que chega a arbusto perenne de até setenta centímetros ou máis, de base leñosa e con pequenas flores amarelas en corimbo, que despide un cheiro forte e ten propiedades medicinais. O talo áchase moi ramificado, pode vivir varios anos, por mor a esta lonxevidade o talo pode tornarse lígneo.

As follas son semiperennes, de cor verde glauca, azulada, son alternas compostas por varios segmentos dos cales os laterais son alongados e o terminal ovalado ou abrancazado, de consistencia algo carnosa. As flores, forman franzas e teñen entre catro e cinco pétalos, sendo dunha cor amarela viva. O froito é unha especie de cápsula con cinco lóbulos. A planta enteira ten un recendo característico difícil de confundir con outros. O sabor das follas ten un lixeiro proído, mais este fica enmascarado polo intenso recendo que bota.

Na Biblia aparece mencionada (Lucas 11:42-43) esta planta como peganon (πηγανον) este nome se continúa a empregar no grego moderno coma apiganos (απήγανος). Na taxonomía botánica actual Peganum denota un xénero moi afastado da arruda, denominado Zygophyllaceae.

Flores da arruda.
Froitos e sementes

Culinario

[editar | editar a fonte]

A ruda emprégase na cociña polo seu lixeiro toque entre proído e agre, aínda que o seu aroma é empregado en diferentes mollos ou mesturas alcólicas (a grappa italiana por exemplo ou a augardente de herbas galega). Emprégase moito en Etiopía para dar sabor ao café e na mestura de especies denominada berbere. Emprégase tamén nalgúns lugares de Italia para elaborar un mollo de tomate especial feito de olivas e alcaparras (en conxunción coa maiorana, o levístico e o alfábega).

Existen certos riscos de cociñar con arruda por mor á súa forte toxicidade.

Medicinal

[editar | editar a fonte]

En calquera caso débense empregar desta planta as follas frescas (acabadas de cortar); as secas son un pobre substituto. A arruda é unha planta con gran contido de vitamina C e por esta razón se considera antiescorbútica, con todo non é tan apropiada como a do limoeiro. Acostúmanse empregar en infusións como emenagoga, é dicir para provocar ou para deter a menstruación.

Cómpre usar en pequenas cantidades por mor á súa toxicidade.

Contraindicacións

Embarazo, lactación.

Etnografía

[editar | editar a fonte]

A ruda adoita empregarse coma unha das Herbas de San Xoán por se considerar máxica e para afastar os maos espíritos.

Xoán Sobreira Salgado na súa obra de 1790 Vegetables de Galicia[3] achéganos un poema popular no que aparece a ruda:

Tende-la ruda,

tende-la sarja[4],

tende-la herva,

da frecha na casa.

Fitofototoxicidade

[editar | editar a fonte]
Bóchegas producidas polo efecto da ruda na pel e a exposición ao sol.

Aínda que serve para repeler insectos, cando se aplica a ruda sobre a pel pódese producir un efecto fotoirritante nalgúns casos. Contén varios aceites esenciais e alcaloides que poden causar extrema sensibilidade aos raios ultravioletas, coa aparición de bóchegas e lesións na pel.[5]

Taxonomía

[editar | editar a fonte]

Ruta graveolens foi descrita por Carl von Linné e publicada en Species Plantarum 1: 383, aló polo ano 1753.[6]

Sinonimia
  1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para ruda.
  2. O termo arruda, coincidente co portugués non aparece no Dicionario da Real Academia Galega, porén está rexistrado en moitos outros dicionarios galegos - https://ilg.usc.gal/ddd/ddd_pescuda.php?lang=gl&pescuda=arruda&tipo_busca=lema
  3. Esta obra seguida dunhas " Retractaciones" e duns "Documentos justificativos de la nomenclatura botánica gallega", ed. de J. L. Pensado Tomé (Opúsculos lingüísticos del siglo XVIII, Galaxia, Vigo, 1974, pp. 241-267).
  4. Refírese á sarxa escrito en galego antigo
  5. Eickhorst K, DeLeo V, Csaposs J (2007). "Rue the herb: Ruta graveolens--associated phytophototoxicity". Dermatitis 18 (1): 52–5. PMID 17303046. doi:10.2310/6620.2007.06033. 
  6. Ruda en Trópicos
  7. Ruda en PlantList

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  1. Gleason, H. A. 1968. The Choripetalous Dicotyledoneae. vol. 2. 655 pp. In H. A. Gleason Ill. Fl. N. U.S. (ed. 3). New York Botanical Garden, Nova York.
  2. Gleason, H. A. & A. Cronquist. 1991. Man. Vasc. Pl. N.E. U.S. (ed. 2) i–lxxv, 1–910. New York Botanical Garden, Bronx.
  3. Hokche, O., P. E. Berry & O. Huber. 2008. Nuev. Cat. Fl. Vas. Venezuela 1–860. Fundación Instituto Botánico de Venezuela, Caracas, Venezuela.
  4. Jørgensen, P. M. & C. Ulloa Ulloa. 1994. Seed plants of the high Andes of Ecuador---A checklist. AAU Rep. 34: 1–443.
  5. Jørgensen, P. M. & S. León-Yánez. (eds.) 1999. Catalogue of the vascular plants of Ecuador. Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 75: i–viii, 1–1181.
  6. Marticorena, C. & M. Quezada. 1985. Catálogo de la Flora Vascular de Chile. Gayana, Bot. 42: 1–157.
  7. Munz, P. A. & D. D. Keck. 1959. Cal. Fl. 1–1681. University of California Press, Berkeley.
  8. Radford, A. E., H. E. Ahles & C. R. Bell. 1968. Man. Vasc. Fl. Carolinas i–lxi, 1–1183. University of North Carolina Press, Chapel Hill.
  9. Rusby, H. H. 1893. On the collections of Mr. Miguel Bang in Bolivia. Mem. Torrey Bot. Club 3(3): 1–67.
  10. Scoggan, H. J. 1978. Dicotyledoneae (Saururaceae to Violaceae). 3: 547–1115. In Fl. Canada. National Museums of Canada, Ottawa.
  11. Small, J. K. 1933. Man. S.E. Fl. i–xxii, 1–1554. Publicado polo autor, Nova York.

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]