Evenhoevigen

Evenhoevigen
Taksonomy
ryk:	dieren (Animalia)
stamme:	rêchstringdieren (Chordata)
ûnderstamme:	wringedieren (Vertebrata)
klasse:	sûchdieren (Mammalia)
skift:	evenhoevigen (Artiodactyla)
Owen, 1848

De evenhoevigen (wittenskiplike namme: Artiodactyla) foarmje in skift fan de klasse fan 'e sûchdieren (Mammalia) dat karakterisearre wurdt troch it hawwen fan twa teannen (of oars sein: spjalten hoeven); de beide bûtenste teannen binne rudimintêr oanwêzich. De evenhoevigen binne benammentlik bekend as de meast súksesfolle plante-iters dy't der binne. Lang wiene de ûnevenhoevigen de meast súksesfolle groep hoefdieren, mar dy ferlearen dy posysje doe't yn it Mioseen de wâlden romte makken foar gerzige flakten.

In stikmannich soarten evenhoevigen binne domestisearre troch de minske en binne fan krúsjaal ekonomysk belang, lykas de ko, it skiep, de geit, de baarch, it kamiel, de lama en it rindier. Hja binne wol tige fetber foar sykten as tongblier, wat de ûnevenhoevigen (lykas it hynder en de ezel) wer net binne.

Foarhinne bestie it skift fan 'e evenhoevigen út trije ûnderskiften: de baarcheftigen, de kamieleftigen en de wjerkôgers. Fan 'e nylhoarsen is lang miend dat se it neist besibbe wiene oan 'e bargen en de pekarys, mar koartby hat nij ûndersyk útwiisd dat se eins it naust besibbe binne oan 'e walfiskeftigen. Dat hat fiergeande gefolgen hân foar de taksonomyske yndieling, mei't de walfiskeftigen no ûnder de evenhoevigen rekkene wurde moatte. It skift wurdt sadwaande no ek wol Cetartiodactyla of "walfiskeftigen en evenhoevigen" neamd.

Yn elts gefal kin no sein wurde dat de evenhoevigen oeral op 'e wrâld (mei útsûndering fan Antarktika) foarkomme. Kwa uterlik rinne se útinoar fan 'e lytse kantjyl, dy't noch gjin 3 kg weaget, oant de blauwe finfisk, dy't in gewicht fan 170 ton berikke kin.

Skiftopbou

Troch de ynpassing fan 'e walfiskeftigen yn dit skift is de yndieling op 't heden noch wat in rommeltsje; wêr't hjirûnder "takson" stiet, wol dat sizze dat dy taksonomyske groep noch net in nije rang tawiisd krigen hat.

skift evenhoevigen (Artiodactyla) ûnderskift ylpoatigen (Tylopoda) incertae sedis (yndieling ûnwis) skaai Gobiohyus † famylje Choeropotamidae of Haplobunodontidae † famylje Homacodontidae of Altiaconodontidae of Bunomerycidae † boppefamylje Anoplotherioidea † famylje Anoplotheriidae † famylje Cainotheriidae † famylje Dacrytheriidae † boppefamylje kamieldieren (Cameloidea) famylje kamieleftigen (Camelidae): 7 soarten famylje Oromerycidae † boppefamylje Merycoidodontoidea of Xiphodontoidea † famylje Agriochoeridae † famylje Merycoidodontidae † famylje Xiphodontidae † rangleas takson baarch- en walfiskeftigen (Artiofabula) ûnderskift baarcheftigen (Suina) famylje bargen (Suidae): 19 soarten famylje pekarys (Tayassuidae): 4 soarten famylje Sanitheriidae † rangleas takson walfiskeftigen en wjerkôgers (Cetruminantia) rangleas takson walhoarseftigen (Cetancodontamorpha) skaai Achaenodon † skaai Andrewsarchus † skaai Siamotherium † famylje Entelodontidae † ûnderskift nylhoarsen en walfiskeftigen (Whippomorpha of Cetancodonta) boppefamylje Dichobunoidea † famylje Cebochoeridae † famylje Dichobunidae † famylje Helohyidae † famylje Mixtotheriidae † boppefamylje nylhoarseftigen (Hippopotamoidea) famylje Anthracotheriidae † famylje nylhoarsen (Hippopotamidae): 2 soarten rangleas takson walfiskdieren (Cetaceomorpha) famylje Raoellidae † tuskenskift walfiskeftigen (Cetacea) lytsskift bleinwalfisken (Mysticeti of Mystacoceti): 15 soarten boppefamylje echte walfiskeftigen (Balaenoidea) famylje dwerchwalfisken (Cetotheriidae) famylje echte walfisken (Balaenidae) boppefamylje finfiskeftigen (Balaenopteroidea) famylje finfisken (Balaenopteridae) famylje grize walfisken (Eschrichtiidae) lytsskift oerwalfisken (Archaeoceti) † famylje Ambulocetidae † famylje Basilosauridae † famylje Pakicetidae † famylje Protocetidae † famylje Remingtonocetidae † lytsskift toskwalfisken (Odontoceti): ±75 soarten boppefamylje dolfyneftigen (Delphinoidea) famylje brúnfisken (Phocoenidae) famylje dolfinen (Delphinidae) famylje wite dolfyneftigen of narwaleftigen (Monodontidae) boppefamylje Yndyske rivierdolfyneftigen (Platanistoidea) famylje haaietoskdolfinen (Squalodontidae) † famylje Yndyske rivierdolfinen (Platanistidae) boppefamylje potfiskeftigen (Physeteroidea) famylje dwerchpotfisken (Kogiidae) famylje potfisken (Physeteridae) boppefamylje Sineeske rivierdolfyneftigen (Lipotoidea) famylje Sineeske rivierdolfinen (Lipotidae) mooglik † boppefamylje skerpsnútdolfyneftigen (Ziphioidea) famylje skerpsnútdolfinen (Ziphidae) boppefamylje Súdamerikaanske rivierdolfinen (Inioidea) famylje Orinokodolfinen (Iniidae) famylje La Platadolfinen (Pontoporiidae) ûnderskift wjerkôgers (Ruminantia) tuskenskift hoarnleazen (Tragulina) famylje Amphimerycidae † famylje Archaeomerycidae † famylje dwerchharten (Tragulidae): 6 soarten famylje Hypertragulidae † famylje Lophiomerycidae † famylje Prodremotheriidae † famylje Protoceratidae † famylje Praetragulidae † tuskenskift hoarndieren (Pecora) famylje Gelocidae † famylje harteftigen (Cervidae): 49 soarten famylje holhoarnigen of hoarnfee (Bovidae): 135 soarten famylje Hoplitomerycidae † famylje Leptomerycidae † famylje muskusharten (Moschidae): 7 soarten famylje Palaeomerycidae † boppefamylje sjirafeftigen (Giraffoidea) famylje Climacoceratidae † famylje gaffelantilopen (Antilocapridae): 1 soarte famylje sjiraffen en okapys (Giraffidae): 5 soarten

Boarnen, noaten en referinsjes

Boarnen, noaten en/as referinsjes:

Foar boarnen en oare literatuer, sjoch ûnder: References, op dizze side. Commons Wikimedia Commons  Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Artiodactyla fan Wikimedia Commons.