Universiteit Leien

De Universiteit Leien (Latynske namme: Academia Lugduno-Batava; Ingelske namme: Leiden University), ôfkoarten as UL, waard oprjochten yn 1575 en is de âldste universiteit fan Nederlân. De universiteit hat njoggen fakulteiten, dêr't mear as 25.000 oan studinten ynskreaun steane (stand: akademysk jier 2015-2016). De namme fan de universiteit wie oant 1998 Ryksuniversiteit Leien.

Universiteit Leien
It segel fan de Universiteit Leien
Namme
Latynske namme	Academia Lugduno-Batava
Biedwurd	Libertatis Praesidium ('bolwurk fan de frijheid')
Lokaasje
Lân	Nederlân
Plak	Leien & De Haach
Oare bysûnderheden
Oprjochting	8 febrewaris 1575
Rektor	Prof. dr. Hester Bijl
Tal studinten	29.542 (2017/2018)
Tal meiwurkers	6.500 (31 desimber 2017)
Netwurken	Coimbra, EUA, Europaeum, LERU, SAE
Offisjele webside
www.leidenuniv.nl

Skiednis

De universiteit wie in geskink fan Willem fan Oranje oan de stêd Leien nei it Leidsk ûntset. Neffens de oerlevering koenen de boargers as beleanning foar harren dappere ferset tsjin de Spanjaarden kieze út tsien jier gjin belesting betelje of in universiteit. De universiteit waard op 8 febrewaris 1575 stifte en krige as motto Libertatis Praesidium, wat "bolwurk fan de frijheid" betsjut, of yn de wurden fan Willem fan Oranje: "in vast stuensel ende onderhoudt der vryheyt". Hy finansiere de universiteit mei de besittings fan de katolike abdij fan Egmond dy't hy yn 1573 tegearre mei it kastiel fan Egmond ferwoaste litten hie troch de Geuzen ûnder lieding fan Diederik Sonoy.

De "Anty-Paepsche" ûntsteansskiednis wêryn't Leien benammen in protestantske tsjinhinger fan it katolike Leuven yn de Lege Lannen wurde moast, spile yn de fierdere skiednis fan de Leienske universiteit ider kear wer op. Al daliks fûn de Synoade fan Hollân dat har it tafersjoch op it ûnderwiis takaam, dêr't Oranje en de Steaten van Hollân harren mei sukses tsjin fersetten.

It akademygebou oan it Rapenburg

De universiteit siet yn it earstoan yn it Sinte Barbarakleaster, mar ferhuze yn 1577 nei it Faliede Bagijnhof oan it Rapenburch, om yn 1581 ûnderdak te kiezen yn it konfiskearde kleaster fan de dominikaanske Wite Nonnen oan de oerside fan de grêft. Dat gebou wurdt (nei de nedige ferbouwings) noch altyd as it Akademygebou fan Leien brûkt.

De oanwêzigens fan gelearden as Justus Lipsius, Joseph Scaliger, Franciscus Gomarus, Hugo de Groot, Jacobus Arminius, Daniël Heinsius, Snellius en Gerard Vossius ferskafte de Leiske universiteit grut Jeropeesk oansjen. Dizze posysje waard ta de ein fan de 18e iuw behâlden troch de reputaasje fan gelearden as Herman Boerhaave. Bekende njoggentjinde-iuwske alumny wienen Johan Rudolf Thorbecke, grûnlizzer fan de Nederlânske grûnwet, en Matthias de Vries, de heit fan de Nederlânske taalkunde. Yn 1860 waard Robert Fruin de earste beklaaier fan de learstoel heitelânske skiednis, wêrmei't in begjin makke waard mei de provisjonele beöefening fan de skiedswittenskap yn Nederlân.

Gouden Iuw

Der wie yn de Gouden Iuw benammen ûnderrjocht yn filosofy en kennis fan de klassike Romeinske en Grykske skiednis. Dêrby waard der ûnderrjocht jûn yn de sân frije keunsten (grammatika, dialektika, retorika, aritmetika, geometria, musika, astronomia). Dizze fakken waarden op frijwol elke universiteit fan dy tiid jûn. Nij yn Leien wie lykwols de skermskoalle. It skermjen moast in presys wiskundich patroan folgje. Hjirút folge de oprjochting fan de 'nederdútske matematyk', it ienige fak yn de folkstaal. Dizze beide lêste fakken hienen benammen in militêre betsjutting en foldienen ûnder mear oan de behoefte fan prins Maurits oan kennis fan besjittingstechniken en fêstingbou yn ferbân mei de Tachtichjierrige Oarloch tsjin Spanje.

19e en 20e iuw

Oan de ein fan de njoggentjinde iuw waard de Leienske universiteit wer ien fan Jeropa's meast foaroansteande universiteiten. Yn 't earste universitêre legetemperatuerenlaboratorium fan 'e wrâld berikte heechlearaar Heike Kamerlingh Onnes in temperatuer fan mar ien graad boppe it absolute nulpunt (–273 graden Selsius). Yn 1908 slagge it him as earste om helium floeiber te meitsjen en hy ûntdekte boppedat it ferskynsel fan supergelieding yn metalen.

Kamerlingh Onnes krige de Nobelpriis yn de natuerkunde yn 1913. Oare Leidske heechleararen dy't dizze priis krigen binne Pieter Zeeman en Hindrik Lorentz foar de beskriuwing en ferklearring fan it Zeemaneffekt. De fysiolooch Willem Einthoven krige de Nobelpriis foar de útfining fan de snaargalvanometer, dy't, ûnder oare, de ûntwikkeling fan de elektrokardiografy mooglik makke.

Neist dizze Nobelpriiswinners dreaunen ek de natuerkundigen Albert Einstein en Paul Ehrenfest, Arabist en islamekspert Christiaan Snouck Hurgronje en rjochtsgelearde Cornelis van Vollenhoven, de universiteit yn de jierren '20 fan de tweintichste iuw op ta grutte hichten.

Op 26 novimber 1940 hold de heechlearaar Rudolph Cleveringa, dekaan fan de juridyske fakulteit, in gloedfolle taspraak yn it Akademygebou om te protestearen tsjin it ûntslach fan de Joadske wurknimmers, wêrûnder de jurist Eduard Meijers, de lettere grûnlizzer fan it nije Boargerlik Wetboek. Om de taspraak te betinken organisearret de universiteit elk jier noch altyd de Cleveringawike, wêryn't oer de hiele wrâld lêzings hâlden wurde.

Ek staakten de studinten. De universiteit waard dêrnei troch de besetter sluten. In septimber 1945 waard hy wer iepene.

Oare ferneamde Leienske gelearden út de tweintichste iuw binne histoarikus Johan Huizinga, auteur fan Herfsttij der Middeleeuwen, en de astronomen Willem de Sitter en Jan Hindrik Oort.

De Universiteit Leien hat in stevige ynternasjonale posysje ferwurven ûnder topûndersyksynstituten yn ferskeidene ûndersyksgebieten, wêrûnder de natuerwittenskippen, de genêskunde, de sosjale wittenskippen, de rjochtsgeleardheid en de letteren. Fan de 48 takende Spinozapreemjes, (de heechste Nederlânske wittenskiplike ûnderskieding) binne der njoggen takend oan heechleararen oan de Universiteit Leien: oan neerlandikus Frits van Oostrom, taalkundige Frits Kortlandt, wiskundige Hindrik Lenstra, natuerkundige Carlo Beenakker, stjerrekundige Ewine van Dishoeck, medysk biologe Els Goulmy, epidemiolooch Frits Rosendaal, pedagooch Rien van IJzendoorn en natuerkundige Jan Zaanen.

Fakulteiten

It Pieter de la Court-gebou, haadgebou foar de Fakulteit fan de Sosjale Wittenskippen

De Universiteit Leien hat njoggenfakulteiten:

• Fakulteit fan 'e Archeology;
• Fakulteit fan 'e Genêskunde;
• Fakulteit fan 'e Godgeleardheid;
• Fakulteit fan 'e Letteren;
• Fakulteit fan 'e Rjochtsgeleardheid;
• Faculteit fan 'e Sosjale Wittenskippen;
• Faculteit fan 'e Wiskunde & Natuerwittenskippen;
• Faculteit fan 'e Wiisbegearte;
• Faculteit fan 'e Keunsten;

De lêste fakulteit is yn 2001 oprjochte yn gearwurking mei de Hegeskoalle fan Byldzjende Keunsten, Muzyk en Dûns yn Den Haach.

Neist de fakulteiten hat de universiteit ek it Sintrum foar Miljeuwittenskippen Leien (CML) en de Leien University School of Management.

Ek is der de Kampus Den Haach fan de Universiteit Leien dy't yn Den Haach sit. De Haach is it bestjoerlik en politike hert fan Nederlân en profilearret har ek as juridyske haadstêd fan de wrâld. Hjirtroch hat de universiteit yn 1999 besletten om in njonkenfêstiging op te rjochtsjen yn gearwurking mei dizze gemeente. Op de kampus biedt de Universiteit Leien bepaalde akademyske opliedingen oan op it mêd fan de rjochtsgeleardheid, politikology en bestjoerskunde.

Earedoktoraten

Jierliks wurdt by de fiering fan de dies natalis fan de universiteit, 8 febrewaris, in earedoktoraat útrikt. Neffens art. 49 fan it promoasjereglemint komme yn beneaming:

• persoanen dy't ûndersyk ferrjochte hawwe dat foar wittenskipsbeoefening oan de universiteit of foar de wittenskip yn it algemien fan útsûnderlike betsjutting west ha;
• persoanen dy't yn wittenskiplik, kultureel of maatskiplik opsicht wurksumheden ferrjochte ha wêrtroch't wittenskiplik ûnderwiis en ûndersyk op útsûnderlike wize befoardere binne;
• by hege útsûndering en inkeld op foardracht fan de rektor magnifikus: persoanen dy't troch harren wurksumheden op útsûnderlike wize bydragen ha oan it heechhâlden fan it devys fan de universiteit Libertatis Praesidium.

Op dizze lêste grûn is oant no ta (2005) mar twa kear in earedoktoraat útrikt:

• 8 febrewaris 1999: oan Nelson Mandela;
• 8 febrewaris 2005: oan Keningin Beatrix, fanwege de manier wêrop't hja it belang fan de frijheid hieltyd wer oan 'e oarder steld hat.

Bekende alumny en dosinten

Hjirûnder in list fan bekende minsken dy't oan de Universiteit fan Leien studeare (alumni) of doseare hawwe:

John Quincy Adams Nebahat Albayrak Bernhard Siegfried Albinus Jacobus Arminius Casparus Barlaeus keninginne Beatrix Nicolaas Beets Maarten Biesheuvel Nico Bloembergen Herman Boerhaave Bart Bok Frits Bolkestein Eduard Bomhoff J.G. Bomhoff Ben Bot Douwe Breimer Nina Brink Laurens Jan Brinkhorst Thomas Browne Sebald Justinus Brugmans Boudewijn Büch Wouter Buikhuisen Hendrik Casimir Ivo Opstelten Rudolph Cleveringa Paul Cliteur Carolus Clusius Prins Constantijn Herman Coster René Descartes Edsger Wybe Dijkstra Ewine van Dishoeck Wim van den Doel Sem Dresden Paul Ehrenfest Albert Einstein Willem Einthoven Afshin Ellian E. Elias Hennie Eman Thomas Erpenius Cees Fasseur Jaap Fischer

Michiel Jan de Goeje Jacobus Golius Franciscus Gomarus H.A. Gomperts Jacobus Gronovius Hugo de Groot Sultan Hamengkubuwono IX Maarten 't Hart Erik Hazelhoff Roelfzema Daniël Heinsius Tiberius Hemsterhuis Ejnar Hertzsprung Jacobus Henricus van 't Hoff Ayaan Hirsi Ali Jaap de Hoop Scheffer Johan Huizinga Mariska Hulscher Christiaan Huygens Koningin Juliana Kees Kalkman Heike Kamerlingh Onnes Johan Hendrik Caspar Kern Israël David Kiek A.W. Kist Jacob Kistemaker Ruud Koole Lousewies van der Laan Lammert Leertouwer Boeli van Leeuwen Ottolien Lels Jan Lenselink Tomas Lieske Justus Lipsius Hendrik Lorentz Frank Martinus (Arion) Peter Meel Dik van der Meulen Eduard Maurits Meijers Pieter van Musschenbroeck Jan Hendrik Oort Willem Otterspeer Hans Ouwerkerk

Alexander Pechtold Herman Philipse Ronald Plasterk Gerrit Abraham van Poelje Hans Ras Lodewijk Willem Ernst Rauwenhoff Caspar Reuvens Karel van het Reve Rembrandt van Rijn Clémence Ross-van Dorp David Ruhnken Mark Rutte Joseph Justus Scaliger Alfred Schaffer Melanie Schultz van Haegen Willem de Sitter Willebrord Snel van Royen Rudolph Snel van Royen Christiaan Snouck Hurgronje Gerard Soeteman Max van der Stoel Bram van der Stok Franciscus de le Boë Sylvius Morris Tabaksblat Johan Rudolf Thorbecke Sylvia Tóth Aleid Truijens Henk te Velde Ronald Venetiaan Maxime Verhagen Paul Verhoeven Cornelis van Vollenhoven Pieter van Vollenhoven Marijke Vos Isaac Vossius Gerardus Vossius Jan de Vries Matthias de Vries Johannes Diderik van der Waals Willem Wagenaar Johannes Walaeus Nout Wellink Henk Wesseling

Willem-Alexander der Nederlanden Willem Alexander Karel Hendrik Frederik van Oranje-Nassau Willem Frederik Karel van Oranje-Nassau Menelaus Winsemius Johan de Witt Pieter Zeeman Guus Zoutendijk Erik-Jan Zürcher

Literatuer

• P.C. Molhuysen: Bronnen tot de geschiedenis der Leidsche Universiteit, 1574-1811. De Haach : Martinus Nijhoff. 7 dielen, 1910-1924.
• Th.H. Lunsingh Scheurleer and G.H.M. Posthumus Meyjes (eds), Leiden University in the Seventeenth Century. An Exchange of Learning (Leien, 1975). ISBN 9004042679
• Willem Otterspeer: Het bolwerk van de vrijheid : de Leidse universiteit, 1575-1672. Amsterdam : Utjouwerij Bert Bakker, 2000. ISBN 90-351-2240-2
• Willem Otterspeer: De vesting van de macht : de Leidse Universiteit, 1673-1775. Amsterdam : Utjouwerij Bert Bakker, 2002. ISBN 90-351-2399-9
• Willem Otterspeer: De werken van de wetenschap : de Leidse universiteit, 1776-1876. Amsterdam : Utjouwerij Bert Bakker, 2005. ISBN 90-351-2746-3
• Willem Otterspeer: Het bolwerk van de vrijheid : de Leidse universiteit in heden en verleden. Leiden University Press, 2008. ISBN 9789087280246 (=koarte ferzje fan de dielen 1-3 plus de jierren 1877-2000)

Keppeling om utens

• Webstee Universiteit Leien
• Webstee Universiteitsbibliotheek Leien
• Site Leids Universitair Medysk Sintrum (LUMC)
• Campus Den Haach
• List fan professors op de Universiteit Leien

Commons

Wikimedia Commons

Ofbylden dy't by dit ûnderwerp hearre, binne te finen yn de kategory Leiden University fan Wikimedia Commons.