[go: up one dir, main page]
Edukira joan

Lizoainibar-Arriasgoiti

Koordenatuak: 42°49′48″N 1°27′48″W / 42.82987022°N 1.46322794°W / 42.82987022; -1.46322794
Wikipedia, Entziklopedia askea
Lizoainibar-Arriasgoiti
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Lizoainibar-Arriasgoiti bandera
Bandera

Lizoainibar-Arriasgoiti armarria
Armarria

Map
Kokapena
Herrialdea Euskal Herria
Lurraldea Nafarroa Garaia
Merindadea Zangoza
EskualdeaPirinioaurrea
Administrazioa
Estatua Espainia
Erkidegoa Nafarroa
BarrutiaAgoitz
Izen ofiziala Lizoain-Arriasgoiti / Lizoainibar-Arriasgoiti
Alkatea
(2019-2023)		Koldo Albira Sola
(independenteak)
Posta kodea31482 31485
INE kodea31156
Herritarralizoainibartar, arriasgoitiar
Geografia
Koordenatuak42°49′48″N 1°27′48″W / 42.82987022°N 1.46322794°W / 42.82987022; -1.46322794
Azalera65,53 km²
Garaiera491-1029 metro
Distantzia18,1 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria303 (2023:  −6)
alt_left 123 (%40,6)(2019) (%56,8) 172 alt_right
Dentsitatea0,05 bizt/km²
Zahartzea[1]% 31,53
Ugalkortasuna[1]‰ 56,6
Ekonomia
Jarduera[1]% 77,27 (2011)
Desberdintasuna[1]% 0 (2011)
Langabezia[1]% 9,49 (2013)
Euskara
Eremuaeremu mistoa
Euskaldunak[2][3]% 20,60 (2018: %9,98)
Datu gehigarriak
Sorrera1943
Webguneawww.lizoain-arriasgoiti.es

Lizoainibar-Arriasgoiti[4][a] Euskal Herriko udalerri konposatu bat da, Lizoainibar eta Arriasgoiti ibarrek osatuta, Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta. Zangozako merindadean eta Pirinioaurrea eskualdean dago, Iruñea hiriburutik 18,1 kilometrora. Altuera 491 eta 1029 metro artekoa da, eta 65,53 km²-ko azalera hartzen du. 2023 urtean 303 biztanle zituen.

Lizoainibar-Arriasgoiti udalerri bat da, non Lizoainibar, beste bat, Arriasgoiti, xurgatu zuena, azken horren aurretik jarriz. Hala ere, azken urteetan Arriasgoitiren nortasuna berreskuratzen ari da, ordura arte Lizoainibarrek eklipsatu zuena. Horien bat-egitea administratiboa baino ez da, bata eta bestearen arteko kontrastea agerikoa baita. Lizoainibar nekazal ibarra da batez ere, irekia eta ia desnibelik gabea; Arriasgoiti, berriz, ibar malkartsua da eta ez du ia lur lauik, nahiz eta bere desnibelak ez diren Pirinioetako zatitzat hartzeko bezain garrantzitsuak.

Bertako biztanleak lizoainibartarrak eta arriasgoitiarrak dira. Udalburua Lizoain herria da, non udaletxea da.

Izena

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar-Arriasgoiti beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

Udalerria osatzen duten bi ibarren izenen gidoien bidez, elkarren ondoan jartzea besterik ez da: Lizoainibar eta Arriasgoiti. Hala ere, bi ibar horiek 2008tik baino ez dira ageri toponimoan; izan ere, lehen Lizoainibar baino ez zen deitzen, ibarra horrek xurgatu baitzuen Arriasgoiti, eta ez zen fusio bat izan.

Lizoainibar eta Arriasgoiti toponimoen bilakaera ikusteko, joan ibar bakoitzeko orrialdeetara.

Etimologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar Lizoain eta ibar (Lizoaingo harana) arteko ihinztaduratik dator. Lizoain, bere aldetik, -ain amaiera duten euskal toponimo sortakoa da. Julio Caro Barojak defendatzen zuen lekuizen horietako gehienak latinezko -anum atzizkiari lotutako antroponimo batetik zetozela. Antzinako Erromatar Inperioko eskualde askotan, -anum atzizki akusatiboak, izen pertsonal bati lotuta, fundus izeneko landa-lurren izena osatzen zuen. Izen hori fundusaren jatorrizko jabearena izaten zen; izan ere, gero, jabez aldatzen bazen, fundusaren izena ez zen aldatzen. Hipotesi horri jarraiki, -ain edo -ano atzizkia zuten euskal populazioak Erromatar garaiko landa-kokalekuetara edo Antzinaroko eta Erdi Aroko kokalekuetara itzuli ziren, erromatarren garaiko oinordetzan jasotako jabetzak izendatzeko jarraibideak mantendu zituztenak. Lizoain Caro Barojaren kasuan, udalerria eta ibarra alde batera utzi zituen -ain atzizkia duten Nafarroako herrien zerrendan. Hala ere, Lintzoain ia izen bereko herriarentzat esandakoak –bitxia bada ere, Erroibaiaren beste ibarreko hiriburua: Erroibar– balio dezake kasu honetarako ere. Zalantza askorekin iradoki zuen Caro Barojak Lintzoain toponimoaren atzean zegoela "Linteus" antropologoa. Oro har, -ain izeneko lekuizenek historikoki herrixka apalak izan diren herriak aipatzen dituzte (horietako batzuk, Antsoain edo Barañain kasu, hazi egin dira azken urteotan). Ez dira unitate handiagoak aipatzen, bailarak adibidez. Hala ere, kontuan izan behar da Lizoain ere Lizoaingo ibarreko eta gaur egun Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriaren hiriburu zen herriaren izena dela. Pentsa daiteke, beraz, Lizoain zela jatorriz herriaren izena, eta, ibarraren buruan aritzean, multzo osoari zabaldu ziola bere izena. Euskaraz Lizoain (herria) eta Lizoainibar (ibarra) bereizten dira, baina gaztelaniaz ez.

Arriasgoiti toponimoari buruz esan daiteke lekuizena euskaratik datorrela, goiti atzizkiak "garaia" esan nahi baitu. Lehen terminoa ilunagoa da. Arriasgoiti Lizoainibar baino garaiagoa da eta Erroibaiaren ibilbidean zehar dago; agian hortik dator izena (Erro > Arro > Arri > Arria?).

Ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izen ofizialarekin bezala, 2008ra arte udalerriak Lizoainibarri zegozkionak baino ez zituen erabiltzen ezkutu eta bandera gisa, eta Arriasgoiti ere ordezkaririk gabe utzi zuen zentzu horretan. Hala ere, data horren ondoren, azken ibar horren sinboloak sartu ziren lehenengoaren ondoan, gaur egun dagoen forma hartuz.

Armarria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar-Arriasgoitiko armarriak honako blasoi hau du:[5]

« Neurri eta forma berdinak dituzten bi armarriz osatuta dago. Lehengoa, hondo urdin batez eta aurrean urrezko hiru galburuzosatuta dago, zoru berdearekin, pausatutako eta aurrez aurre jarritako bi hegaztirekin batera. Bigarrena, hondo gorri batez eta aurrean dorre batez osatuta dago, bere azpian gezirik gabeko arku bat duela. »


Bandera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar-Arriasgoitiko banderak Lizoainibar-Arriasgoitiko armarria dauka hondo gorri baten gainean.

Geografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Pirinioa eta Pirinioaurrearen artean kokatua, trazadura irregular eta bihurgunetsu baten bidez konektatzen ditu bi sistemak. Erroibaiak ibarrak sortu zituen, Arriasgoiti bereziki. Lizoainibar lautada bat da, Eguesibar (Arga ibaiaren arroa) Arriasgoitirekin (Aragoi ibaiaren arroa) lotzen duena.

Mugakideak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
 Esteribar Erroibar Artzibar
Eguesibar Longida
Mendebaldea
   Lizoainibar-Arriasgoiti  
Ekialdea
Aranguren Itzagaondoa Urrotz

Inguru naturala eta klima

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar-Arriasgoiti, Zangozako merindadearen ipar-mendebaldean dago, Nafarroako hiriburutik hemeretzi kilometrora, Irunberri eta Agoizko arroan.

Udalerriko klima azpi-mediterraneoa da, urteko batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu ingurukoa, eta batez besteko prezipitazioak 800 mm eta 1 000 mm bitartekoak. Urteko egun euritsuak 90 izaten dira, batez ere udaberri eta udazkenean. Uda garaian, bi hilabete lehor izaten dira, uztaila, eta, batez ere, abuztua.

Herrigunearen inguruko basoetan, birlandatutako pinuak dira nagusi. Birlandaketa hauek XIX. mendetik aurrera egin ziren, inguruko zerrategiek zuten hazkunde azkarreko zuhaitzen beharra zela eta. Oraindik ere, 100-120 hektarea gordetzen da.

Estazio meteorologikoak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar-Arriasgoitin dagoen Zalba herrian, itsasoaren mailatik 565 metrora, Nafarroako Gobernuak 1993n jarritako estazio meteorologikoa dago.[6] Gainera, 1998n, beste estazio meteorologiko bat inauguratu zen Beortegi herrian, itsasoaren mailatik 580 metrora.[7] Beortegin dagoen neurgailuak balio zehatzagoak ematen dizkie Lizoainibarreko herriei, hobeto asimilatzen baitira bertako baldintza klimatikoetara. Zalbakoak, bere aldetik, Arriasgoitiko herriak ahalbidetzen du.


    Datu klimatikoak (Zalba, 1993-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.0 21.0 25.0 28.0 31.0 38.5 37.5 39.6 35.0 29.2 22.0 17.2 39.6
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.1 9.3 12.5 15.6 19.1 24.3 27.1 27.3 23.4 18.4 11.7 8.6 17.1
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.4 4.9 7.6 10.6 13.7 18.1 20.5 20.4 17.2 13.2 7.9 4.8 12.0
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.8 0.6 2.7 5.6 8.3 11.9 13.9 13.5 10.9 8.1 4.1 1.1 6.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -4.6 -4.5 -2.2 0.6 2.6 6.8 9.3 8.5 5.3 1.0 -2.3 -4.1 -4.6
Batez besteko prezipitazioa (mm) 118.8 100.2 94.8 92.3 74.5 54.9 38.4 39.6 64.7 80.1 121.0 108.5 987.8
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 2.3 45.7 63.6 62.8 50.0 81.8 72.9 74.0 64.0 74.8 47.8 95.5 95.5
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm) 15.1 13.9 13.1 14.3 12.8 7.9 6.1 6.3 8.6 11.9 15.7 15.0 140.7
Elur egunak (≥ 1 mm) 3.7 4.4 2.4 0.9 0.1 0.0 0.0 0.0 0.0 0.1 1.6 2.6 15.9
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[8]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.


    Datu klimatikoak (Beortegi, 1998-2020)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 17.6 21.9 24.7 29.0 35.0 39.4 38.1 39.9 36.5 29.6 21.8 17.2 39.9
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 8.6 10.0 13.4 15.9 19.9 25.4 28.2 28.3 24.2 18.9 12.0 9.0 17.8
Batez besteko tenperatura (ºC) 4.3 4.9 7.9 10.2 13.6 17.9 20.2 20.4 17.1 13.1 7.7 4.7 11.8
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 0.8 0.6 2.8 4.7 7.4 10.9 13.0 13.4 11.0 8.3 4.0 1.1 6.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -7.9 -10.0 -9.8 -3.8 -1.1 2.3 5.2 6.2 2.1 -1.9 -7.3 -12.4 -12.4
Batez besteko prezipitazioa (mm) 96.6 85.4 96.7 85.2 69.5 54.2 38.1 33.2 57.2 77.0 105.0 80.8 878.9
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm) 67.5 42.9 42.9 46.9 66.6 55.2 51.3 36.2 72.0 96.8 58.3 53.2 96.8
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[9]
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Aukeratu beheko zatian urte-tarte bat, urte horiek goian xehetasun handiagoz ikusteko.

Ikusi edo aldatu datu gordinak.

Jarduera sismikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar Nafarroa Garaian aktibitate sismiko handiena duen gunea da, eta ziurrenik Euskal Herri osokoa. Iruñerriko failaren edo Lizarra-Akize failaren gainean zuzenean ez badago ere, faila horretatik ihes egiteko tokietako bat da, eta, ondorioz, praktikan, lurrikara gehienak hemen gertatzen dira. Askotan, erlaitz sismikoak izan dira, azkena 2021eko urrian,[10] nahiz eta horiek normalean ez diren estatistiketan jasotzen, lurrikara konstanteak direlako eta I, II edo III intentsitateko seriean, asko jota Richter eskalan. Hala ere, gertakari batzuk bereziki bortitzak izan dira, hala nola 2004, 2017 eta 2020koak, lehen eta azken kasuan Richter eskalan 4,6ra iritsiz. Ondorioz, normala da antzeko gertaera bat gertatzen den bakoitzean Lizoain Euskal Herri osoko arretagune bihurtzea, urte osoan ez bezala.

Banaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lizoainibar-Arriasgoitiko herrien mapa

Lizoainibarrek 10 leku ditu:

Arriasgoitik 3 leku ditu:

Bestalde, etxalde bat da Arriasgoiti ibarran.

Gainera, udalerrian 12 herri hustu daude:


Map
Lizoainibar-Arriasgoiti udalerriko herriak

Historia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Tibalt II.a Nafarroakoa txanpoi batean

Ez dago argi ibarrak noiz sortu ziren, baina Burdin Aroaren amaierako aztarna ugari aurkitu dira. Aro honetako aztarna arkeologiko batzuk daude Muru herri hustuan, Lizoaingo hego-ekialdean dagoen muino batean. Bertan, tornuan egindako ontzien zatiak aurkitu ziren, K. a. 800. urtetik kokaleku bat zegoela baieztatzen dutenak.[11]

Gainera, Erroibar (Errotaldeko leizea, Loizun) eta Eguesibar (Urriko herria, Eguesen) inguruetan ere badira Burdin Aroko historiaurreko aztarnak. Loizuren kasuan, halaber, Nafarroako gizaki zaharrago baten hezurrak daude, 11 700 urte lehenagokoak: Loizuko gizona.[12]

Tibalt II.a Nafarroakoa erregeak 1258an agindu zien Lizoain, Lerrutz, Erredin, Ozkaritz eta Leiun herrietako biztanleei beti izango zirela errege jaurerrikoak. 1454an Urrotzek Iruñeko forua jaso zuen eta Lizoainibarkoa izateari utzi zion.

XIII. mendean Izurri Beltzak eragin handia izan zuen. Herri batzuk desagertu ziren, herritar guztiak hil zirelako. 1360an zeuden 100 petxeroetatik hamahiru baino ez ziren geratzen 1373an.[13]

XIX. mendearen lehen erdira arte, ibarretako diputatu bat aukeratzen zuten guztien artean, eta, gainera, herri bakoitzak bere justizia zuen; Laboa eta Aginaga herrien administrazioa bakarrik ziren bereziak, jaurerriak zelako. 1835-1845eko udal-erreformekin, Lizoainibar eta Arriasgoiti zuzenbide komuneko udalak bihurtu ziren. Bertako udal-batzarrek egun horretan egiten ziren, Lizoainen eta Zuntzarrenen.

Iruñea-Zangoza burdinbidea edo Iratiko trena Iruñean

1847an lau eskola zeuden Lizoainibar osoan (Lerrutzen, Lizoainen, Mendiorotzen eta Erredinen); tokiko bideak baino ez zituzten, egoera txarrean, eta irin-errota bakarra zegoen Lizoain udalburuan.

XIX. mendearen erdialdean, Galdurotz eta Amokain Nafarroako Foru Aldundiaren aurreko prozesu batean murgilduta zeuden, Artzibarren banandu eta Arriasgoitin eta Eguesibarren sartzeko, hurrenez hurren. Galdurotz eta Amokain eta Artzibarreko gainerako herrien artean "Arriasgoiti jarria izateagatik" egiten zutela argudiatu zuten. Bereizketa XIX. mendearen amaieran gertatu zen azkenean, eta Galdurotz Arriasgoitiko zati bihurtu zen. XIX. mendearen bigarren erdialdean eta XX. mendearen hasieran, Lizoainibarreko komunikazioak, Arriasgoitikoak ez hainbeste, zertxobait hobetu ziren. 1911n Iruñea-Zangoza burdinbidea edo Iratiko trena eraiki zen, Mendiorotz eta Urotz artean geltokia (Mendiorotz–Urotz geltokia) eta Lizoainen geralekua zuela (Lizoaingo geralekua). Horrez gain, XX. mendearen hasieran, trenbideak Iruñea eta Zangoza artean egurra garraiatzeko balio izan zuen. Burdinbidea bertan behera geratu eta 2002. urtean, bide berde moduan berreskuratu zuen tokiko udalak.[14] 1953an, Erro-Arriasgoiti errepidean, Zuntzarrendik igarotzean, hormigoizko zubi bat eraiki zen Erroibaiaren gainean, ibarra isolatzeko.

1936ko gerran, bi ibarrak fusilatu eta sarraskitu zituzten tropa frankistek. Horrela, Urotzen bi hobi aurkitu dira, 4 eta 3 pertsonakoak, hurrenez hurren. Gainera, jakina da ihes egin zuen San Kristobal gotorlekuko iheslari bat hil zutela Zalban, baina ez dute aurkitu. Ondorioz, 2018ko abuztuaren 18an inauguratu zen Urotzen, Memoriaren Txokoa hobi bien inguruan, eremu monumental bat, haranetan fusilatu eta lurperatutako pertsonen eta errepresioaren eta erregimen frankistaren biktima izan ziren biztanleen omenez, baita eraildako errepublikarren omenez ere.[15]

Arriasgoitiren kasuan, ibarra abeltzaintzatik eta nekazaritzatik bizi zen, baina baldintza naturalak ez ziren egokiak bi landa-jarduera horietan (orografia malkartsua eta estua). Hori dela eta, Nafarroa Garaia industrializatu zenean, landa-eremuko exodo handi baten mende geratu zen, eta guztiak jenderik gabe geratu ziren, hiru herri izan ezik: Urritzelki, Zalba eta Zuntzarren. Horrela, 1943an, 116 biztanlerekin, Arriasgoiti udalerria Lizoainibarrekoak xurgatu zuen, eta Lizoainibarran integratu zen.[16]

Demografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2023 urteko erroldaren arabera 303 biztanle zituen Lizoainibar-Arriasgoitik.[17]

1842 1857 1860 1877 1887 1897 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1991 2001 2011 2021
732 740 753 789 727 656 655 684 706 713 676 713 713 604 336 219 230 319 314
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Lizoainibar-Arriasgoitiko leku eta etxaldeetako biztanleriaren banaketa 2020an
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.
Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehen sektorean udalerriko biztanleria aktiboaren % 80 dago okupatuta. Nekazaritza eta abeltzaintzako lanak 60 pertsona inguruk egiten dituzte, eta horietatik 44 dira okupazio nagusia. Landutako lurrak zerealak ekoizten ditu batez ere (garagarra, garia); lekadunek duela hamarkada batzuk baino askoz gutxiago hartzen dute Ha, eta bazken artean alferkeria nabarmentzen da. 1891n mahatsondoak zeuden 14 Hak, filoxera baino lehentxeago, ez ziren inoiz berreskuratu (40 Ha inguru 1930-1970 urteetan), eta azken urte hauek ia erabat desagertu dira. Ez zen inoiz olibondoa landu, arrazoi klimatikoengatik. Nekazaritzaren mekanizazioaren ondorioz, laborantzako azienda 117 behi-azienda, 108 zaldi-buru, 32 mular eta 10 asto-buru izatetik 7 zaldi-buru izatera igaro zen 1982an. Horrez gain, aurten, 275 behi-azienda (Pirinioetakoak eta arre alpetarrak), 2 247 ardi txurro, 65 ahuntz, 306 txerri eta abar zeuden. Beortegi, Lizoain, Mendiorotz, Erredin, Urotz eta Iheltzen egin zen lurzatien kontzentrazioa (1968-1980); 1 416 Ha, 85 jabe eta 2 244 lursaili eragin zien; azken horiek 339 lursailetara murriztu ziren.

Bigarren sektorean eraikuntza-enpresa bakarra dago, 3 langile dituena. Zerbitzuen sektorean 11 langile daude, 9 lantokitan banatuta: Merkataritza, garraioa, komunikazioak, toki-administrazioa, irakaskuntza, osasuna, erlijio-zerbitzuak eta zerbitzu pertsonala.

Politika

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar-Arriasgoitiko udaletxea Lizoain herriaren kanpoaldean dago, eta idazkaria, era berean, Ibargoitiko, Itzagaondoko, Eloko, Untzitiko eta Urrozko udaletako idazkaria da. Udalbatza ibarretako alkateak eta sei zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Koldo Albira Sola da, Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteetako hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udal hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Alderdia Legealdiko eserlekuak, hasiera-urtearen arabera
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011 2015 2019
Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak - - - - - - - 2 4 4 5
Lizarri Herri Elkartea - - - - - - - - - 3 2
Lizoainibarko Talde Independentea - - 2 2 0 2 0 5 3 - -
Nafarroako Alderdi Sozialista - - - - - - - - 0 - -
Lizoainibarko Batasun Independentea 5 1 3 3 5 3 5 - - - -
Lizoainibarko Taldea - 4 - - - - - - - - -
Ezkerren Nafar Batasuna 0 - - - - - - - - - -

2003 arte, aurkeztutako zerrenda gehienak hautesle-elkarteak ziren, nortasun propiorik gabeak eta hauteskunde bakoitzerako ia berariaz elkartuak. Hautagaiek zerrendak aldatzen zituzten urtero. Horren ondoren, eredua tokiko alderdi-bitasunean zentratu zen, nahiz eta indar politikoak aldatu. 2007an Lizoainibarko Talde Independentea zerrenda aurrerakoiko Amaia Ekisoain Gorriz aukeratu zuten alkate. Udaleko zazpi zinegotzietatik bost lortu zituen taldeak eta hortaz gehiengo osoa udalean; kontaketa ofizialak aurkeztu zen beste zerrendaren (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak, eskuindarra) datuak eta LTIkoak gurutzatu zituen eta helegitea egin eta gero benetako emaitzak aitortu zituzten. Ordutik aurrera, joera aldatu egin zen, eta LAI izan zen hurrengo hiru legealdietan alkatetza lortu zuena, lehenengo Amaia Ekisoain Gorrizekin eta gero Koldo Albira Solarekin. LTI 2015ean utzi zion hauteskundeetara aurkezteari, eta urte horretan Lizarri Herri Elkarteak ordezkatu zuen, 3 eta 2 eserlekurekin, ordena kronologikoan.

Foru hauteskundeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

2019ko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Euskal Herria Bildu 63 29,58 ▼ 4
 Geroa Bai 56 26,29 ▲ 14
 Navarra Suma 41 19,25 -
 Nafarroako Alderdi Sozialista 29 13,62 ▲ 11
 Ahal Dugu 9 4,23 ▼ 16
 Izquierda-Ezkerra 5 2,35 ▼ 4
  Vox 5 2,35 -
  Nafarroako Ordezkaritza Kanabikoa 3 1,41 ▲ 2
  Equo 1 0,47 -
2015eko Nafarroako Parlamenturako hauteskundeak
Alderdia Bozak
guztira % +/-
 Euskal Herria Bildu 67 30,04 ?
 Nafar Herriaren Batasuna 42 18,83 ?
 Geroa Bai 42 18,83 ?
 Ahal Dugu 25 11,21 ?
 Nafarroako Alderdi Sozialista 18 8,07 ?
 Izquierda-Ezkerra 9 4,04 ?
  Herritarrak - Herritarron Alderdia 4 1,79 ?
  Nafarroako Alderdi Popularra 3 1,35 ?
  Libertate Nafarra 3 1,35 ?
  Batasuna, Aurrerapena eta Demokrazia 2 0,90 ?
  Nafarroako Ordezkaritza Kanabikoa 1 0,45 ?
  Solidaritate eta Autogestio Internazionalista 1 0,45 ?
  Animalien Tratu Txarren Kontrako Alderdia 1 0,45 ?

Udala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Udalaren egoitza eta udaletxea Lizoain herriburuan dago.

Lizoainibar-Arriasgoitik ez zuen udaletxe moduan erabilitako eraikuntzarik XX. mendearen amaieran. Udal bulegoak auzoko Urrozko udaletxean daude. 1985. urtean, hondamen egoeran zegoen udaletxe zaharra eraberritzeko proiektua aurkeztu zuen udalak. Eraikuntza bi zatitan banaturik dago.

  • HELBIDEA: San Migel kalea z/g

Egungo banaketa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar-Arriasgoitiko Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Koldo Albira Sola da, Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteetakoak. Zinegotziak 6 daude:[18]

  • Silvia Sandua Ripodas (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak)
  • Zeru Sarasola Puentes (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak)
  • Marta Bidador Gonzalez (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak)
  • Julen Aranguena Plaza (Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak)
  • Natalia Jimenez Esparza (Lizarri Herri Elkartea)
  • Alicia Huarte Huarte (Lizarri Herri Elkartea)

Gainera, herri bakoitzak ordezkari bat du:

Batzordeak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lizoainibar-Arriasgoitiko Udalan 3 batzorde ditu:[18]

  • Mendiak, Nekazaritza eta Abeltzaintza
  • Kultura
  • Euskara

Alkateak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1979tik, Lizoainibar-Arriasgoitik gutxienez 8 alkate izan ditu:

Alkatea Agintaldi hasiera Agintaldi amaiera Alderdia[19]
Emiliano Esteva Garralda 1979 1983 Lizoainibarko Batasun Independentea
Francisco Javier Villanueva Equisoain 1983 1987 Lizoainibarko Taldea
Ricardo Paternain Equisoain 1987 1995 Lizoainibarko Batasun Independentea
Crescencio Martinez Gonzalez 1995 1999 Lizoainibarko Batasun Independentea
Andres Vidador Oses 1999 2003 Lizoainibarko Batasun Independentea
Amaia Ekisoain Gorriz 2003 2007 Lizoainibarko Batasun Independentea
Francisco Javier Laguardia Barriocanal 2007 2011 Lizoainibarko Talde Independentea
Amaia Ekisoain Gorriz 2011 2019 Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak
Koldo Albira Sola 2019 jardunean Lizoainibar-Arriasgoitiko Independenteak

Garraioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nafarroako Autobus Konpainiak Lizoainibar Iruñekin batzen du. Autobus lineek honako ibilbidea egiten du:

Kultura

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Euskara

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ikus, gainera: «artzibarrera», «eguesibarrera» eta «nafarrera»

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Lizoainibarko eta Arriasgoitiko herri guztiak sailkatu zituen, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian, Pirinio ibarretik Esteribar eta Artzibar ibarrekin eta Pirinioaurreko Eguesibar eta Longida ibarrekin hitz egiten zena.[20]

Gaur egun ez da bizi Lizoainibar eta Arriasgoitiko hizkerak gorde dituen hiztunik. XX. mendean desagertu ziren hondarrekoak, Lizoainibarkoak lehenbizi eta Arriasgoitikoak ondoren, mendearen bigarren erdian.

Ibar hauetan hitz egiten zen euskarak bere berezitasunak zituen. Horregatik sailkatzen da eguesibarrera azpieuskalkian Lizoainibarren eta Artzibarreran (Arriasgoitiko aldaera) Arriasgoitin. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, arestian adierazi bezala, Lizoainibarko eta Arriasgoitiko mintzaira zaharrak hiztun gabeak dira egun.

Jaiak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Ondasun nabarmenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Zuntzarrengo Armagintzako Kaporalgo jauregia
Ozkarizko San Esteban eliza
Erredingo jauregia

Lizoainibartar eta Arrisgoitiar ospetsuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Oharrak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ /lis̻oáiniβ̞aɾ ariasɣ̞óiti/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
  2. ↑ Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
  3. ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
  4. ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
  5. ↑ Otazu Ripa, Jesús Lorenzo. (D.L. 1977). Heraldica municipal, merindad de Sangüesa (I) : Abaurrea-Izalzu. Diputación Foral de Navarra, Dirección de Turismo, Bibliotecas y Cultura Popular ISBN 84-235-0076-4. PMC 911388951. (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  6. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Zalba» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  7. ↑ Meteo Navarra. «Estazioko datuak - Beortegi» meteoeu.navarra.es (Noiz kontsultatua: 2021-09-01).
  8. ↑ Zalbako estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  9. ↑ Beortegiko estazioko balio klimatologikoak. Nafarroako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
  10. ↑ (Gaztelaniaz) Saiz, Rodrigo. (2021-10-17). «Ehunka dardara txikik eta azken lurrikarek agerian utzi dute Nafarroan beste faila bat dagoela» ElDiario.es (Noiz kontsultatua: 2021-10-19).
  11. ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | MONTEMURU. (Noiz kontsultatua: 2021-10-19).
  12. ↑ 'Loizuko gizona', 11.700 urte baino gehiagorekin, Nafarroan aurkitutako gorpuzki zaharrena bihurtu da. Nafarroako Gobernua.
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Monteano Sorbet, Peio J.. (2020). Un enemigo mortal e invisible. Los navarros en la Era de la Peste (1348-1723). Pamiela ISBN 9788491721826. (Noiz kontsultatua: 2020-12-29).
  14. ↑ Olaizola, Juanjo. (2013-07-26). «Iberiar Penintsulako lehen trenbide elektrikoa» Historias del tren (Noiz kontsultatua: 2021-05-31).
  15. ↑ (Gaztelaniaz) Lizoainbar-Arriasgoiti, 36ko biktimen betiko memoria eta argia – TutoBerri. (Noiz kontsultatua: 2021-10-19).
  16. ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia | LIZOAINIBAR. (Noiz kontsultatua: 2021-10-19).
  17. ↑ «Lizoainibar-Arriasgoiti» www.ine.es (Espainiako Estatistika Institutua) (Noiz kontsultatua: 2021-08-31).
  18. ↑ a b (Gaztelaniaz) «Organización / Antolakuntza» Mancomunidad de Izaga / Izagako Mankomunitatea (Noiz kontsultatua: 2021-10-20).
  19. ↑ (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-05-05).
  20. ↑ Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lizoainibar-Arriasgoiti&oldid=9908229"(e)tik eskuratuta