Intxortetako gudua

Intxortetako gudua
	Espainiako Gerra Zibila
	Iparraldeko frontea
	Lubaki berreginak.
Data	1937ko apirilaren 21tik 24ra
Lekua	Intxorta (Gipuzkoa eta Bizkaia) 43°7′N 2°29′W / 43.117°N 2.483°W
Koordenatuak	43°07′00″N 2°29′00″W / 43.11667°N 2.48333°W
Emaitza	Frankisten garaipena
Gudulariak
Altxatutakoak; III. Reicha	Eusko Gudarostea; Espainiako II. Errepublika
Buruzagiak
Mola jenerala; Camilo Alonso Vega	Jose Antonio Agirre; Pablo Beldarrain

Intxortetako gudua 1937ko apirilean Intxorta mendietan eginiko gudua izan zen, Elgeta (Gipuzkoa) eta Elorrio (Bizkaia) artean, Espainiako Gerra Zibilean.

Frontearen egoera

1936ko irailera arte faxistek ia Gipuzkoa osoa hartuta zuten. Frontea Bizkaia eta Gipuzkoa arteko mugan zehar zegoen:

kostaldean Ondarroa frankistek hartua bazen ere aldirietan erresistentzia antolatzen ari zen;
Berriatua errepublikarra zen;
Gerra-tokia Kalamendi, Kalamua eta Akondia mendietatik pasa zen;
Eibar, Ego haranaren barnean, bost urte aurrerago bertan jaiotako Errepublika defenditzen ari zen;
Elgeta eta Kanpazar eta Udalaitz arteko bidean, Camino de los Toldos izenekoa, frontea zegoen Kanpazar eta aurrerago dagoen Bergara eta Udalaitz eta aurrerago dagoen Arrasate altxatuen eskuetan zeuden arren.
Intxorta mendietako beste aldean, Elorrion frontearen defentsa zuzentzen zuen kuartel nagusi errepublikarra ezarrita zegoen;
Frontea Udalaitz menderakaitzetik Memaia eta Betsaide mendateen zehar Zabalandi, Urkiola eta Saibigaineraino zihoan.

Camino de los Toldos izenekoa benetako fronte lerroa zen:

Defentsan zenbait erakunde politiko eta langile zeuden:
- Intxorta mendietan EAJko batailoiak zeuden ("Sabino Arana Batailoia", Euzko Gudarostearen Arratia eta Padura konpainiekin batera, Pablo Beldarrain Olalde komandanteak zuzendutako "Martiartu Batailoia" ^[1]...).
- "Hermanos Proletarios" batailoia Kanpazarren zegoen.
- CNTko "Isaac Puente" eta "Malatesta" batailoiak eta Izquierda Republicanaren "Zabalbide" konpainia Udalaitzen zeuden.
- Kostaldean PCE eta UGT miliziano komunistak eta sozialistak zeuden.

Hau da, mendebaldean, errepublikarren kokalekua zuten aldea: bere posizioetatik erraza zen harana eta San Asensio zabaldegia tirokatzea.

Ekialdean, haranaren hegala baino lehen dagoen zelaigunean, Camilo Alonso Vegak zuzendutako 9 batailoiek "IV Brigada de Navarra" osatzen zutenak zeuden. Bederatzi batailoietatik seik erdigunea eraso zuten, San Asensio zabaldegia erasotuz. Beste hiru batailoik hegaletan bigarren mailako erasoaldiak egin zituzten. Tertzio Karlistek Falange eta Marokoko erregularren laguntza izan zuten.

Karlistek 1937ko udaberria baino lehen jadanik eraso bazuten ere, ezin zuten fronte gainditu. 1936ko irailaren 25ean San Asensio ermitaraino heldu ziren baina atzera egin behar izan zuten. Era berean, urriaren 4an Gaztelumendi hartzea ere lortu zuten. Hala ere, bitan atzera botatak izan zirenez, posizioa mantendu zuten.

Baina Madril hartzeari utzi zutenean, iparraldeko frontea hausteari ekin zioten altxatutakoek, hau da, Bilbo hartzea helburu nagusia bilakatu zen. 1937ko martxoan, hegazkintza alemaniarrak errepublikarren posizioak bonbardatzeari ekin zion, martxoaren 31n Durango bonbardatu eta laster hasi zen gudua.

Gudua

Apirilaren 21an faxistek Aramaio eta Otxandio utzi eta Tellamendi konkistatu zuten, frontea Zabalandi parean hautsiz. Erasotzaileak Primera brigada del Batallón Navarra (euskaraz: "Nafarroa Batailoiaren Lehendabiziko Brigada") eta defendatzaileak Octubre (euskaraz: "Urria") ziren. Laster altxatuek Memaia hartu eta Udalaitz eta Kanpazar erasotzeari ekin zioten.

Ekialdean, Bergaratik karlistek camino de los Toldos izeneko bidea eraso zuten. Errepublikarrek zuten posizio abantailatsuak ehunka soldaduen gorputzez bete zituen San Asensio ermitaren ondoan zegoen zabaldegia; hegazkinek, berriz, gogor eraso zituzten gudarien lubakiak^[2]. Guztira alde biek 400 erori inguru zituzten.^[3].

Apirilaren 21an hasitako erasoaldia, hiru egun geroago bukatu zen: hiru Intxortak defenditzen ari zirenak hegoaldetik ikusi zuten altxatuen tropak Kanpazarretik Zabaletamendi zeharkatuz^[4]. Aurre egitea ezinezkoa zenez, erretreta jo zuten. Defendatzaileek Zaldibarantz, Aixola errekaren haranetik atzera eginez, eta Elorriorantz joan ziren. Posizioa galduta, Tertzio Karlistek Elgeta 1937ko apirilaren 24ko 16.00etan erori zen.

Ondorioak

Elgeta erori bezain laster altxatuen errepresioa gogortu zen herrian^[2]. Eibar apirilaren 26an erori eta konkistatzaileek fusilamenduei eta errepresioari ekin zioten. Adibide bat da 14 urteko neska batena, gurasoak erail ondoren bortxatu egin zuten eta atzamarrak moztu zizkioten.

Irabazleek hegazkinak erabiltzeak, Durangoko bonbardaketan egin zuten bezala, zeharo aldatuko zituen estrategia militarrak aurrerantzean.

Memoria historikoa

1980. urtean, monolito bat inauguratu zen inguruetan, Pablo Beldarrain komandantea bertan zela^[5].

2007an, Intxortako Atea izeneko gudarien eta Frankismoaren biktimen aldeko oroigarria inauguratu zen lubakiak izan ziren puntuetako batean^[5].

21. mendean, batailaren berregiketak egin izan dituzte boluntarioek inguru hartan^[6].

1980ko oroitarria.
2007an inauguratutako Intxortako Atea.
Babeslekua, berregina.
"Intxortako Erresistentziak 83 urte" berregitea, 2019ko urrian.

Ikus, gainera

Erreferentziak

↑ www.berria.info^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ ^a ^b www.aranzadi-sciences.org^{[Betiko hautsitako esteka]}
↑ www.memoriahistorica.org
↑ www.diariovasco.com - Joseba Azkarraga: "70 aniversario de los asaltos al monte Intxorta de Elgeta"
↑ ^a ^b Eusko Jaurlaritza, Ogasun eta Ekonomia Saila. (). «Intxortako borroketako gudariei egindako omenaldian» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2019-07-26).
↑ Arantzabal, Iban. (). «Gertatutakoa berrikusteko eta ezagutzera emateko Intxortako batailaren berregitea» Etxebarri (Noiz kontsultatua: 2019-07-26).

Kanpo estekak

Datuak: Q12259650

[1] www.berria.info^{[Betiko hautsitako esteka]}

[Aranzadi-2] www.aranzadi-sciences.org^{[Betiko hautsitako esteka]}

[3] www.memoriahistorica.org

[4] www.diariovasco.com - Joseba Azkarraga: "70 aniversario de los asaltos al monte Intxorta de Elgeta"

[:0-5] Eusko Jaurlaritza, Ogasun eta Ekonomia Saila. (). «Intxortako borroketako gudariei egindako omenaldian» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2019-07-26).

[6] Arantzabal, Iban. (). «Gertatutakoa berrikusteko eta ezagutzera emateko Intxortako batailaren berregitea» Etxebarri (Noiz kontsultatua: 2019-07-26).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]