Gertrudis Tenorio Zavala

Gertrudis Tenorio Zavala
Bizitza
Jaiotza	Mérida, 1883ko azaroaren 16a
Herrialdea	Mexiko
Heriotza	1926ko martxoaren 1a (42 urte)
Familia
Familia	ikusi Lorenzo de Zavala (aitona)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	poeta eta hezitzailea

Gertrudis Tenorio Zavala, ezizenez Hortensia (Mérida, Yucatán, Mexiko, 1843ko azaroaren 16a – ibidem, 1926ko martxoaren 1a) mexikar hezitzailea eta poeta izan zen.

Bizitza

Jatorria eta familia

Gertrudis Tenorio Zavala Meridan jaiotako hezitzaile eta poeta mexikarra izan zen. Gurasoak Prudencio Tenorio Cárdenas eta Manuela de Zavala Correa izan ziren. Amaren aldeko aitona Lorenzo de Zavala Saenz politikaria eta historialaria zen.

Txikitatik heziketa pribatua jaso zuen. Ezagutzarekiko zuen maitasunak eta dedikazioak literatur trebetasunak garatzera eraman zuten, poesiarekiko interes nabarmena erakutsiz, genero horretan lan ugari nabarmendu eta ekoiztu zituela. 1861ean, bere lehen lan poetikoak argitaratu zituen "Repertorio Pintoresco" tokiko egunkarian, "Hortensia" izengoitia erabilita.

1867an, Gertrudisek bere amaren galera bizi izan zuen. Hala ere, ikasketekin jarraitu zuen, poesian bere nahigabe pertsonala gainditzeko modua bilatuta. Méridan hil zen, Yucatánen, 1926ko martxoaren 1ean.

Bizitza profesionala

1870ean, Gertrudisek La Siempreviva proiektuaren sortzaile gisa parte hartu zuen, eta hainbat rol bete zituen, besteak beste, ongintza batzordeko presidentetza, irakasle, editore eta aldizkariko kolaboratzaile lanak, batez ere testu lirikoak sortuta.

Rita Cetina, Gertrudisen arima bikia eta laguna, La Siempreviva sortu zuena.

1888ko uztailean, lehen hezkuntzako maistra titulua lortu zuen, Nesken Literatur Institutuan, Rita Cetina Gutierrezek zuzentzen zuen erakundean, azterketa burutu ostean. Gero, irakasle aritu zen institutu berean, eta Yucatango historia, Yucatango geografia, Mexikoko geografia, historia unibertsala eta aretoko gimnasia bezalako gaiak irakatsi zituen.

1879an, Gertrudisek eta bere kideek euren karguei uko egin zieten, besteak beste, gobernu administrazio berriak uko egin ziolako emakume-irakasleei soldata bat emateari. Egoera hori ohikoa zen XIX. emakumeentzat. Hala ere, 1879tik 1886ra arte La Siempreviva eskolako bigarren garaian eskolak ematera itzuli zen, eta, gero, poeta lanetan soilik aritu zen.

Gertrudisek La Aurora, La Esperanza, Biblioteca de Señoritas, La Revista de Mérida, Violetas del Anáhuac eta El Renacimiento (aldizkaria) argitalpenetan argitaratu zituen bere lanak. Azken hori XIX. mendeko egunkari literario garrantzitsuenetarikoa izan zen, non Gertrudis azalean kolaboratzaile bezala agertzen zen.

La Siempreviva

La Siempreviva literatur elkarteko kide nabarmena izan zen, eta Rita Cetina Gutiérrezekin eta Cristina Farfánekin batera sortu zuen 1870ean. La Siempreviva Mexikoko neskato pobreentzako lehen eskola sekularra, emakume gazteentzako arte eskola, elkarte zientifiko eta literarioa eta emakume eta gazteentzat berariaz idatzitako egunkaria biltzen zituen erakundea izan zen. Gertrudis Tenorio Zavala Hidalgo Lizeoko eta Elkarte Filarmonikoko kide ere izan zen. Bere poesia garai hartako hainbat egunkari eta aldizkaritan argitaratu zen, horien artean Meridako El repertorio pintoresco (1861), non bere lehen olerkiak argitaratu ziren.

Emakumeen hezkuntzarako eta eskubideetarako ekarpenak

Gertrudis Tenorio Zavalak ekarpen esanguratsua egin zuen emakumeen hezkuntzan eta haien eskubideen sustapenean. Aitzindaria izan zen hezkuntza arloan, eta La Siemprevivan egindako lanak Mexikon emakumeen hezkuntzarako eredu berri bat ezartzen lagundu zuen. Bere ondareak emakumearen eskubideen aldeko ekintzaileak inspiratzen jarraitzen du Mexikon zein beste herrialde batzuetan,

La Siempreviva eta emakumeen ahalduntzea

La Siempreviva mugimendu bat izan zen, Yucatango emakumeen sufragioaren konkistan, Lehen Kongresu Feministan eta herrialdean herri-hautapeneko kargu bat izan zuen lehen emakumearen hautaketan eragin handiena izan zuen borroka baten buru jarri zituena, Rosa Torre Gonzalez, La Siempreviva-ren sortzaileetako bat izan zen Rita Cetina Gutierrezen dizipulua izan zena. Elkarte karguak hauexek betetzen zituzten: presidente Rita Cetina,presidenteorde Dolores Peraza, diruzain Guadalupe Cetina Gutierrez, idazkari Adelaida Carrará de la Fuente, eta idazkariorde Amalia Gutierrez de Encalada. Emakume horiek batzordeetan antolatu ziren: "Periodico" Cristina Farfán buru zela, "Caridad", Gertrudis Tenorio Zavalak zuzendua, eta "Activo", Concepcion Rivasek gidatua. Batzorde bakoitzak bere idazkaria zuen: Marciana Alcalá, Josefina Ferrer eta Margarita Castillo, hurrenez hurren. Hala, gazte horiek, Rita eta Cristina 24 urterekin eta Gertrudis 27rekin, esparru pribatutik publikora igaro ziren, eta laster aurkitu zituzten irakurleak eta publikoa, baina oztopoak ere bai.

Hezkuntza-proiektua

Gizartearen hezkuntza-proiektua lehen mailako eskola eta literatura eta arte eskola zituen eskola bat izan zen, bi alditan zehar funtzionatu zuena: 1871-1877 eta 1879-1886 artean, azken urte horretan behin betiko itxi zen arte. Bitartean, Ritak eskola itxi zuen Estatuko Emakume Institutuaren zuzendaritza hartzeko. Proiektu hori Benito Juarez Lehendakariaren 1867ko Hezkuntza Lege Organikoarekin bat zetorren, baina erabat laikoa izan barik, bere eskolako ikasketa-planaren barruan historia sakratuaren klasea ematen zen eta. Esan beharra dago, nahiz eta Mexiko osoan legeak laikoak izan, garai hartako morala erlijiosoa zela. Hezkuntzaren sekularizazioaren aldeko borroka eztabaidagai izan zen Mexikon, bereziki Yucatánen, 1890eko hamarkadara arte. Urte horietan, Erreforma Legeetatik urrun, Adolfo Cisneros Cámara diputatua, eskoletan eragin klerikalaren etsai amorratua eta 1890, 1891 eta 1892ko kongresu pedagogiko nazionaletan Yucatángo ordezkari zela, hezkuntza nazionala zentzu laikoan bateratzeagatik nabarmendu zen.

Emakumeen eskubideak eta Eliza

Yucatánen kasuan, zeinen herentzia koloniala herrialdeko pisutsuenetako bat izan zen, menpekotasuna babesaren truke aldatu zuten, eta, ondorioz, Eliza katolikoaren botere ideologikoa handitu egin zen 1915ean Mexikoko Iraultza iritsi zen arte. Izan ere, kleroak landa-etxaldeen sistema sozioekonomiko atzeratu eta oligarkikoaren funtzionamendua legitimatu zuen, zeinaren (bir)produkzioko gizarte-harremanak, giza energian oinarrituak, langileen (mirabeen) ugalketa fisiko ez ezik sozialaren erdigunean baitzeuden senar-emazteak. Horregatik, Eliza katolikoaren eta lur-jabe eta merkatarien elitearen ideia patriarkalak nagusi ziren gizarte osoan: ezkongabe egotea anormaltzat jotzen zen, dibortzioa bekatutzat eta jaiotza-tasaren kontrola aberraziotzat. Gainera, apezpiku katoliko garrantzitsuen eta Yucatango Porfiriato (1876-1915) luzeko gobernadoreen arteko aliantzek indartu egin zuten kleroa, bereziki Francisco Cantón Rosado eta Olegario Molina jeneralekin. Haien hurrenez hurreneko administrazioek, 1889-1911 artean, Elizaren susperraldi ekonomikoa eragin zuten, Juárezen Lege Erreforma finantzen ondorioz jasandako erreboltaren ondoren. Esan behar da, gobernadore kontserbadoreek, oro har, eta Cantón Rosadok, bereziki, oztopatu egin zutela emakumeen hezkuntzaren aurrerapena, bai 1870eko hamarkadan arte ederren tenplu izan zen Yucatángo kontserbatorioan, bai neskatoen Literatura Institutuaren eskola arruntean.

La Siempreviva aldizkaria

Elkartearen argitalpen-proiektua emakumezkoek idatzitako La Siempreviva aldizkaria argitaratzean zetzan. La Siemprevivak Manuel Cirerol Canto (1870-1872) gobernadore progresistaren laguntza izan zuen, gobernuko inprenta eman zuena. 1870eko maiatzaren 7an agertu zen lehen aldiz, bi urtez hamabostean behin argitaratu zen, eta guztira, 43 zenbaki agertu ziren. Apala zen, bi zutabetan inprimatutako lau orrialde baino ez zuelako. Bere "Literatur Sailean" emakumearen hezkuntza eta familiari buruzko saiakerak, jatorrizko olerkiak eta testu klasiko frantsesen itzulpenak argitaratzen ziren, gehienak hiru editore sortzaileek eta beste kolaboratzaile batzuek idatziak, hala nola Catalina Zapatak eta Genoveva Gutierrezek, baita L***, Clara, RR eta BS izengoitiak erabiltzen zituzten idazleek ere. Lehen zenbakitik, La Siempreviva-k Lernerren eskalan, kontzientzia feministaren hirugarren maila erakutsi zuen laguntzaileek ahizpatasun sentimendua hartu baitzuten beren artean. Elkartearen aldizkariak patriarkatuari desafio egiten zion, lan eta lanbide esparrura sartu ziren emakumeei buruzko informazioa lerratuz, eta, adibidez, Errusiako lehen telegrafistak edo Estatu Batuetan medikuntzan ziharduten doktore gazteak aipatzen zituen. Noski, klase ertaineko emakumeen sarbideaz ari zen, hauek beti lan egin zutelako gaizki ordaindutako zerbitzu eta ofizio mota guztietan. Bitxigintzan eta urregintzan ziharduten bi meridianoren lana gomendatzea ere herabeki baimentzen zuen, bati "bere ofizioan nabarmenkeria" zela esanez, eta besteari bere artea herrialdeko artistarik onenekin lehiatzeko gai zela esanez.

Kanpo estekak

• Datuak: Q122224700