Ahura Mazda

Ahura Mazda (Ahura Mazdā) edo Ormuz, Zoroastrok, sortu gabeko Sortzailetzat, hau da, jainkotzat goraipatutako jainko baten avesterazko izena da.

Zoroastrismoa, horrela, praktikatzen dutenek Mazdaysana, Mazdaren gurtza bezala deskribatzen dute. Avestan, "Ahura Mazda da gurtza objektu gorena", lehen jainkoa eta sarrien aipatzen dena Yasna liturgian. Zoroastroar kosmogonia eta tradizioan, jainko txiki guztiak ere Mazdak sortuak dira.

Ahura Mazda Auramazda da antzinako persieraz, Aramazd partieraz eta armenieraz. Egungo persieran eta ertainean, haren erabilera aldatu egiten da, baina Hormizd, Hormuzd, Ohrmazd eta Ormazd/Ōrmazd ohiko transliterazioak dira.

Zeruko jainkoa zen, orojakituna eta zeruko apaiza, joera zintzoko jainkoen buru (ahurak). Jainko abstraktu eta traszendente bat zen, irudi zehatzik gabea eta, beraz, ezin zen irudikatu. Haren semea Atar jainkoa zen, suarekin identifikatua.

Ahura Mazda Angra Mainyu edo Ahriman gaizkiaren jainkoaren jainko antagonikoa da, Ahriman, joera gaiztoko jainkoen (daeva) buru zena.

Nomenklatura

Mazdå nominatiboak edo, hobeto esanda, avesterazko forma Mazdā-k, proto-iranerazko Mazdāh islatzen du. Orohar, jainkoaren jatorrizko izentzat hartzen da eta, sanskritozko haren kognatu medhāk bezala, "adimena" edo "jakinduria" esan nahi du. Bi hizkuntzetan, hitzek protoindoiranerazko *mazdhā islatzen dute, protoindoiranerazko *mn̩sdʰeh1, hitzez hitz, "buru lasaia" esan nahi duena, hots, jakintsua.

Ahura, jatorrian, ahurazko esan nahi zuen adjektiboa izan zen, asura deritzon indo-irandar entitate zehatz bat bereizteko. Antzinako indo-irandar testuetan oraindik aztarna argiak dauden arren, bi kulturetan hitza noiz-behinka agertzen da beste jainko batzuen epiteto gisan.

Gatha (Gāθās) deritzenetan, egiletza, Zoroastro berari ematen zaion ereserkietan, izenaren bi zatiak ez dira, derrigorrez, aldi berean erabiliak, are elkartrukatuak ere badira, edo alderantzizko ordenan erabiltzen dira. Hala ere, Avestaren testurik berrienetan (Ahura eta Mazda) Ahura Mazda izenaren zati osakide dira, beste irandar hizkuntza batzuetan elkartuak direnak.

Jatorria

Ahura Mazda jainko protoindoirandar baten baliokide kontzeptualtzat onartzen den arren, xehetasunei dagokienez, espekulazioa eta eztabaida dago. Adostasun eskolasiko batek *vouruna eta *mitra prototipikora lotura bat identifikatzen du, baina ez dago ezarritako adostasunik, bietakoren bat Ahura Mazda denik esaten duenik, edo biak batera, edo areago, bi horien gainetik dagoen norbait.

Iritzi bat da protoindoirandar jainkoa "Asura Aita" dela, izenik gabe, hau da, Rig Vedako Varuna. Iritzi horren arabera, mazda zoroastroarra Vedako medhiraren baliokidea da, Rig Veda 8.6.10ean, Varunak bere gurtzaileei eskaintzen dien "ordena kosmikoaren ikuspegia" gisan deskribatua. Ahura Mazda *mitra-*vouruna dvandah espresioaren irandar garapena izan litekeela ere iradoki da (mitra, izenik gabeko jauna da, hots, Ahura; eta vouruna, mazdal/medhira), aurretik esan bezala. Konstelazio horretan, Ahura Mazda jainko konposatua da; hor, mitraren ezaugarri mesedegarriek vourunaren ezaugarri kaltegarriak ezabatzen dituzte.

Beste iritzi baten arabera, Ahura Mazda Ahura nagusia gisan ikusia da, vourunaren eta mitraren gainetik dagoena, eta Rig Vedako izen gabeko Asura Aita beste jainko bat da. Ahura Mazda horrekin lotu izan da. Iritzi horren garapen batean, mitra-vouruna dvandva esamoldea ez da Avestako Mitra-Baga zaharra baino. Baina Vedetan, Baga jainko txiki bat da; protoindoirandar garaietan, vouruna kontzeptuaren epiteto bat izan zen, eta Iran Garaian, vourunarentzako gurtza titulu bat izaten segitu zuen eta, ondoren, ordezkatu ere egin zuen. Persepoliseko gotorleku bateko 337. taulatxoan, Ahura Mazdak Mitrarekin eta Bagarekin zerikusia ez duela aipatu da.

Kanpo estekak

Datuak: Q179575
Multimedia: Ahura Mazda / Q179575