[go: up one dir, main page]

0% encontró este documento útil (0 votos)
147 vistas35 páginas

Sufijos y Adverbios en Quechua

cuerpo humano
Derechos de autor
© © All Rights Reserved
Nos tomamos en serio los derechos de los contenidos. Si sospechas que se trata de tu contenido, reclámalo aquí.
Formatos disponibles
Descarga como PPTX, PDF, TXT o lee en línea desde Scribd
0% encontró este documento útil (0 votos)
147 vistas35 páginas

Sufijos y Adverbios en Quechua

cuerpo humano
Derechos de autor
© © All Rights Reserved
Nos tomamos en serio los derechos de los contenidos. Si sospechas que se trata de tu contenido, reclámalo aquí.
Formatos disponibles
Descarga como PPTX, PDF, TXT o lee en línea desde Scribd
Está en la página 1/ 35

Conjugación de Verbos

SUFIJOS / SEQ'EKUNA
QPertenencia
- PA
De, Del, De la
se puede usar en
nombres sustantivos
y pronombres
SUFIJOS / SEQ'EKUNA
Q - PA
• Cuando terminal en vocal se añade
Q
• Cuando termina en consonante se
añade PA
Sufijos / Seq'ekuna
Q-PA= Pertenencia: De, Del, De la
se puede usar en pronombres, NOMBRES y
sustantivos
Maria - Q = De María
Luis - PA = De Luis
Deysi - Q = De Deysi
Amaru - Q = De Amaru
Frank - PA = De Frank
Judith - PA = De Judith
Sufijos / Seq'ekuna
Q-PA= Pertenencia/ De, Del, De la/
se puede usar en PRONOMBRES / nombres /
sustantivos
•Michi - Q = Del gato
•Añas - PA = Del zorrino
•Qhari - Q = Del varón
•Kuntur - PA = Del cóndor
•Alqo - Q = Del perro
Mamay - PA = De mi mamá
Academia Mayor de la Lengua Quechua
ADVERBIOS
SIMICHAQPA
K'ASKAQNIN
Adverbios/ simichaqpa k'askaqnin

KAYPI aquí
KAYLLAPI cerca
CHAYPI allí KARUPI lejos
HAQAYPI allá CHINPAPI Al frente
HAWAPI afuera
WICHAYPI arriba
URAYPI abajo
KINRAYPI al
Adverbios/ simichaqpa k'askaqnin
UKHU adentro
LLOQ’E izquierda
PAÑA derecha
HAWA afuera

PATAPI encima ÑAWPAQ adelante


PATANPI al borde QHEPA detrás
PACHANPI debajo CHAWPI medio
Adverbios/ simichaqpa k'askaqnin
PAQARIN mañana QAYNA el otro día
KUNAN ahora QAYNUNCHAY ayer
MINCHHA pasado mañana MANA no
TUTA noche MANARAQMI todavía no
SUKHA tarde CHAYRAQ recién
P'UNCHAY día AMA no
1. Hawapi michi puñushan
2. Karupi mamay tiyan
3. Wasi ukhupi ñañay waqashan
4. Wichaypi wayqey suyawashan
5. Hanp´ara patapi qelqana kashan
MARCADOR MORFOSINTÁCTICO “Y”

“Y” Sufijo que indica posesión “mi”


Cuando las palabras terminan en vocal
“Y” Indica posesión “mi”
• Wayqey mi hermano
• Panay mi hermana
• Turay mi hermano
• Ñañay mi hermana
• Hanp´array mi mesa
• Wasiy mi casa
• Wasiykuna mis casas
• Wallpaykuna mis gallinas
QHAWARICHIYKUNA
1. Noqa alqoywan pukllani
2. Qankuna michiywan pukllarankichis
3. Yana michiy waqan
4. Sumaq mikhunay
5. Alqoy michiwan pukllan
6. Q´ello Wallpaykuna runtunku
Escribe en Quechua según corresponda

1. Mi pan t´antay 1. Mis panes T´antaykuna


2. Mi silla tiyanay 2. Mis sillas Tiyanaykuna
3. Mi alma nunay 3. Mis ollas mankaykuna
4. Mi flor t´ikay 4. Mis mesas Hanp´araykuna
5. Mi árbol sach´ay 5. Mis escobas Pichanaykuna
6. Mis puertas Punkuykuna 6. Mi comida Mikhunay
7. Mi ciudad llaqtay 7. Mis vecinos Wasimasiykuna
Escribe en Quechua según corresponda

1. Mi pan T´antay 1. Mis panes T´antaykuna


2. Mi silla Tiyanay 2. Mis sillas Tiyanaykuna
3. Mi alma Nunay 3. Mis ollas Mankaykuna
4. Mi flor T´ikay 4. Mis mesas Hanp´araykuna
5. Mi árbol Sach´ay 5. Mis escobas Pichanaykuna
6. Mis puertas Punkuykuna 6. Mi comida mikhunay
7. Mi ciudad Llaqtay 7. Mis vecinos wasimasiykuna
MARCADOR MORFOSINTÁCTICO “TA”
A - la - a la - a las - a los
• Circunstancial - Objeto
• Sufijo del caso acusativo, expresa el
objeto directo de la oración, también
marca el objeto indirecto y se traduce
como: a, al, a las, a los.
• Este sufijo también marca el adverbio
Qhawarichiykuna
• Wayqeyta A mi hermano
• Panayta A mi hermana
• Turayta A mi hermano
• Ñañayta A mi hermana
• Hanp´arata A la mesa
• Wasiyta A mi casa
• Wallpakunata A las gallinas
• Urayta Abajo
1. Noqa wasita qhawasaq
QHAWARICHIYKUNA
2. Qan wasita qhawanki
3. Pay wasita qhawanqa
4. Noqanchis wasita qhawasunchis
5. Noqayku wasita qhawasaqku
6. Qankuna wasita qhawankichis
7. Paykuna wasita qhawanqaku
8. Noqa wasita picharani
9. Noqa urayta risaq
10. Mamay wichayta rin
Escribe palabras en Quechua haciendo uso del sufijo “ta”

1. Al gato michita 1. A los gatos Michikunata


2. A la silla tiyanata 2. A las sillas Tiyanakunata
3. A la flor t´ikata 3. A las ollas Mankakunata
4. A las puertas punkukunata 4. Traerá al perro Alqota apamunqa

5. A los árboles sach´akunata 5. Iré a Cusco Qosqota risaq


CUERPO HUMANO

RUNAQ KURKUN
Uma / cabeza

Makichakikuna / Kurku / Tronco


Extremidades
EN LA CABEZA / UMAPI
Chukcha / Cabello
Qheñiphra / Pestaña
Ñawi / ojo
Ninri / Oreja

Uya p´uti /
Simi / Boca Pómulo

Qallu / Lengua
Senqa / Nariz
EN LA CABEZA / UMAPI
Chukcha qara / cuero cabelludo
Qheñipa / ceja

Ñawi ruru / pupila


Uyarina / oído
Sirp´a, Sirphi /
Labio superior
Kiru / diente
Wirp’a /
Labio inferior

Ana / lunar
K’aki / mentón
kunka/cuello
• Sunkha Barba, bigote
EN LA CABEZA /
• Senqa t´oqo Fosa nasal
UMAPI • Senqa suphu Vello nasal
• Soqo Canas
• Ñosqhon Cerebro
• Mat´i Frente
• Rinri wira Cerumen
• Uma hanq´ara Cráneo
• Lluch´a Encía
• Waqo Quijada, mandíbula
• Sank´a Paladar
• Ñawi Qara Párpado
EN EL TRONCO / KURKUPI

• Much´u = Cogote • Teqnin = Cadera


• Wasa = Espalda • Weqaw = Cintura
• Rikra = Hombro • Siki = Trasero, Sentadera
• Qhasqo = Pecho • Siki papa = Nalga
• Ñuñu = Seno • Qara = Piel
• Wiksa = Barriga, estómago • Phaka = Entrepierna
• Puputi = Ombligo
RUNAQ KURKUN
Wiksa = Barriga, estómago
K'ayrapin = Páncreas
Sonqo = Corazón
Sorq'an = Pulmón
Kukupin = Hígado
Rurun = Riñón
Melq'oti = Esófago
Pupu = Ombligo
Ch´unchull = Intestino
Ñañu ch'unchull = Intestino delgado
Rakhu ch'unchull = Intestino grueso
RUNAQ KURKUN
• Aycha = Carne • Oqoti = Recto
• Wira = Cebo, grasa, gordo • Kisma = Útero
• Sip´uti = Esfínter • Hisp´ay puru = Vejiga
• Pantaq ch´unchull = Apéndice • Sirk´a = Vena
• Hayaqen = Vehícula biliar • Yawar = Sangre
• Hank´u = Nervio, tendón • Chilina = Tuétano, médula
• Thamin = Placenta ósea
ORGANOS SEXUALES
Mujer / Warmi Varón / Qhari
• Yuma = Espermatozoide
• K´akara = Clítoris
• Yumaq lloqsinan = Conducto
• Kisma kunka = Cuello uterino
• Raka = Vagina
eyaculador
• Raka wirp´a = Labios vaginales
• Ullu = Pene
• Raka llika = Himen
• Qorota = Testículo
EXTREMIDADES / MAKICHAKIKUNA
• Rikra= Hombro RUK'AQ SUTINKUNA
• Mama ruk'a Pulgar
• Wallwak´u = Axila
• T´oqsina ruk'a Índice
• Ñawpaq mak´a = Antebrazo
• Chawpi ruk'a Medio
• Mak´a = Brazo
• Siwina ruk'a Anular
• Khukuchu = Codo
• Sullk’a ruk'a Meñique
• Maki = Mano
• Ruk´a / Ruk´ana= Dedo
• Maki sillu = Uña de la mano
EXTREMIDADES / MAKICHAKIKUNA

• Rakhu chaka= Muslo • Takillpa = Talón


• Moqo = Rodilla • Hank´u = Tendón
• Chaka = Pierna • Chaki moqochu = Tobillo
• Chaki senqa = Canilla • Chaki ruk´ana = Dedo del pie
• Ch´upa = Pantorrilla • Sillu = Uña
• Chaki = Pie • Chaki Sillu = Uña del pie
• Chaki panpa = Planta del pie
• chaki sillu = Uña del pie
SISTEMA ÓSEO / RUNA SAQRO

• Tullu = Hueso • Qarmi = Omóplato

• Wasa tullu = Columna vertebral • Chilina = Médula ósea

• Waqta = Costilla • Phaka tullu =Peroné

• Waqta tullu = Hueso de la • Sikichupa = Sacro

costilla
MARCADOR MORFOSINTÁCTICO PAQ

PAQ = Para
• Sufijo benefactivo o
dativo
MARCADOR MORFOSINTÁCTICO PAQ
Panay noqapaq t'antata apamunqa
Mi hermana traerá pan para mí
Pronombre = Noqa / yo
Sutantivo = pana / hermana
Adjetivo posesivo = y / mi
Marcador morfosintactico = paq / para
Verbo = apamuy / traer
Morfema tiempo futuro = nqa/ tercera persona
QHAWARICHIYKUNA KAYPI LLANK'ASUNCHIS
Wasipaq
Michipaq
Alqopaq
Llaqtapaq
Khunpa-y-kuna-paq
michi-y-kuna-paq
Waynakunapaq
ESTRUCTURA ORACIONAL
Sujeto + objeto+ verbo
Noqa t'antata rantini
s + o + v
yo compro pan

Sara p´achata t´aqsanqa


s + o + v
Sara Lavará la ropa
AÑAY
Tupanachiskama

También podría gustarte