Klasikismo
Klasikismo estas la kultura tendenco preferi atingojn, inkluzive de la artaj formoj de esprimo, de antikvo, t.e. unue kaj ĉefe antikva Grekio kaj antikva Romo. Tia tendenco aperis en diversaj tempoj en la historio de la okcidenta kulturo. Elstaraj manifestiĝoj de tiu tendenco troveblas en renesanca arto en Italio kaj en novklasikismo dum la 19-a jarcento.
La naskiĝo de la esprimo en literaturaj kaj artaj debatoj en la 19-a jarcento. En tiuj tagoj, kontraŭuloj de modernismo kaj precipe kontraŭuloj de romantikismo predikis pli proksiman ligon al la klasikaj ĉefverkoj de Grekio kaj Romo, kaj tial estis nomitaj "klasikistoj". Similaj debatoj okazis kaj antaŭe kaj poste. Estas ofte identigi klasikismajn tendencojn kaj movadojn en malsamaj periodoj, de a.K. ĝis la nuntempo, foje en ĝenerala kultura kunteksto preter la mallarĝaj sferoj de la diversaj artoj.
Hodiaŭ la esprimo klasikismo estas uzita en larĝa signifo, foje kun aldono de "naiva", kontraste al dogma, ortodoksa, doktrina, aŭ raciisma klasikismo. La esprimo rilatas ne nur al la gloraj tagoj de Grekio kaj Romo, sed al iu ajn kulturo, periodo, fluo, aŭ eĉ ununura artisto, kiuj estas konsideritaj "klasikaj" kaj servas kiel modelo de inspiro, se ne imitado.
En la praktiko, Klasikismo en arta historio estas stila epoko, kiun karakterizis la imitado de la klasikaj stiloj de antikva Grekio kaj la Romia Regno, aparte farado de statuoj kaj arkitekturo de antikvaj temploj. La tempa difino de tiu-ĉi epoko ne facilas. Ekzemple la arkitekturon de Andrea Palladio, kiu vivis de 1508 ĝis 1580, estas nomata klasikisma, sed ankaŭ la arto de Francio, Nederlando kaj Anglio dum la 17a jarcento. Fakte ekde la epoko Renesanco (kiu mem estas interpreto de la antikva greka kaj romia arto) ekzistis klasikisma inklino, kiu ankaŭ influis la stilon Baroko (ekzemplo por tio estas la skulptado de Georg Raphael Donner. Speciale en Anglio kaj Francio iuspeca klasikisma gusto (france Goût classique) dominas la tutan 17an kaj 18an jarcenton.
Baze tamen la termino 'Klasikismo' difinas epokon de la tuta arta historio inter la malfrua 18a ĝis frua 19a jarcento (pli-malpli inter 1770 kaj 1830), kiu strebis revivigi la grekan klasikan epokon. En Germanlingvio ĝia spirita iniciatinto estis Johann Joachim Winckelmann. En Francio la klasikisma epoko komenciĝas dum la regado de reĝo Louis XV.. Dum transira periodo inter 1750 kaj 1760 kaj elementoj rokokaj kaj formoj klasikismaj uziĝis. La frua klasikismo en Francio nomiĝis goût grec, la fazo post 1770 - dum la regado de reĝo Louis XVI. - nomiĝis goût étrusque.
Karakteristiko
[redakti | redakti fonton]
Kontraste al la antaŭa stilo Rokoko la klasikismon karakterizas reveno al formoj kun rektaj linioj kun forta kopiado de klasike-antikvaj formoj.
En pentrado la artistoj forlasas la simbolecan programon de la baroka tempo kaj bildigas scenojn al al greka kaj romia historio kaj legendaro, kiu ofte celas peri "patriotisman" mesaĝon. Gravas gestoj kaj la kompono de la figuroj, kio donas teatrecan aspekton al multaj pentraĵoj. Konturoj kaj koloroj iĝas pli klaraj, kaj iuj artaj teoriistoj komprenas la klasikismon kiel klara dividilo inter antaŭa Rokoko kaj posta Impresionismo.
Stilaj fazoj
[redakti | redakti fonton]Dum la malfrua 18a jarcento la klasicismo, preskaŭ puritane postulanta simplecon, kompreniĝis kiel kontraŭmodelo al la antaŭa baroka "malŝpara diboĉado", kiun oni asociigis kun la Feŭdismo.
Dum la jaroj post 1790 la klasicismo difiniĝis kiel "stilo de la revolucio", ĉefe en la arkitekturo, kie pezaj kaj aparte imponaj formoj modiĝis. En Aŭstrio tiu fazo koincidis kun la regado de imperiestro Jozefo la 2-a, kiu iniciatigis novajn taskojn por arkitektaj verkoj: novaj preĝejoj, malsanulejo, publikaj lernejoj kaj parkoj klasicismaj. Post kiam Napoléon Bonaparte "transprenis" la Francan Revolucion, ekestis la pli dekorativa stilo Empire, kiu etendiĝis al tuta okcidenta Eŭropo post kiam tiuj regionoj estas konkeritaj de Napoleono. Ankaŭ Jacques-Louis David, kiu nomiĝas la iniciatanto de klasicismo en pentrado, iĝas ano de la Franca Revolucio kaj poste de Napoleono, iĝanta pli-malpli lia "kortuma ĉefpentristo".
En pentrado la klasicisma etistiko restis ĝis pli-malpli la jaro 1870, dum en la arkitekturo la stilo novgotika komenciĝis jam ekde 1850. Socie oni asociigas la novajn konstru-stilojn kun la fortiĝanta burĝaro kaj ties deziroj je impona reprezentado.
Konataj klasikismaj artistoj
[redakti | redakti fonton]Arkitekturo
[redakti | redakti fonton]
- Isidor Marcellus Amandus Canevale, franc-aŭstra arkitekto
- Antoni Corazzi, kiu ekzemple konstruigis inter 1825 kaj 1833 la ŝtatan operon en Varsovio, la plej grandan klasikisman teatron tutmonde
- Johann Carl Friedrich Dauthe, urba arkitekto de Leipzig
- Carl Ludwig Engel, germandevena arkitekto, kiu kreis klasikisman urbocentron de Helsinko
- Heinrich Gentz, germana arkitekto en Berlino
- Christian Frederik Hansen, dana ŝtata arkitekto
- Jan Chrystian Kamsetzer, pola arkitekto ĉe la kortumo de la pola reĝo Stanislaw August Poniatowskis
- Chrystian Piotr Aigner, pola arkitekto, kiu laboris precipe en Varsovio
- Leo de Klenze, germana arkitekto
- Georg Wenzeslaus de Knobelsdorff, arkitekto en Prusio
- Joseph Kornhäusel, aŭstra arkitekto
- Carl Gotthard Langhans, preußischer arkitekto
- Dominik Merlini, itala-pola arkitekto, kiu laboris en Polio, precipe en Varsovio
- Ludwig Persius, germana arkitekto kaj disĉiplo de Schinkel
- Matteo Pertsch, german-itala arkitekto, kiu laboris precipe en Triesto
- Giovanni Battista Piranesi, itala arkitekto
- Giacomo Quarenghi itala-rusa arkitekto multe konstruinta en Rusio, inkluzive Strannopriimnij Domo en Moskvo
- Carlo Rossi, itala-rusa arkitekto; kiu formis la centran urbon de Sankt-Peterburgo
- Nicolas Alexandre Salins de Montfort, franca arkitekto, kreanto de la kastelo Rohan en Saverne (Alzaco) kaj de multaj konstruaĵoj en Frankfurto ĉe Majno
- Karl Friedrich Schinkel, kiu verkis multajn historiajn konstruaĵojn en Berlino kaj ĉirkaŭa Prusio
- Paul Wilhelm Eduard Sprenger, arkitekto kaj disĉiplo de Schinkel
- Friedrich August Stüler, germana arkitekto kaj disĉiplo de Schinkel
- Adolph de Vagedes, prusa registara konsilisto, arkitekto kaj disĉiplo de Schinkel
- Friedrich Weinbrenner, kiu donis ekzemple al la urbo Karlsruhe ĝian hodiaŭan impreson
- Georg Moller, kiu arkitektis en Darmstadt kaj ĉirkaŭa suda Hesio
- Robert Adam, skota-angla arkitekto
- Szymon Bogumił Zug, pola-saksa arkitekto
Pentrado
[redakti | redakti fonton]- Adele Canterbury, angla pentristino
- Asmus Carstens|Johann Asmus Carstens, germana pentristo
- Jacques-Louis David, franca pentristo
- Heinrich Füger, german-aŭstra pentristo
- Gaven Hamilton, skota pentristo
- Angelika Kauffmann, germana pentristino
- Joseph Anton Koch, aŭstra pentristo
- Anton Raphael Mengs, germana pentristo
- Jean Auguste Dominique Ingres, franca pentristo
Skulptado
[redakti | redakti fonton]- Antonio Canova, itala skulptisto
- Johann Heinrich Dannecker, germana skulptisto
- Jean-Antoine Houdon, franca skulptisto
- Franz Xaver Messerschmidt, germana skulptisto
- Christian Daniel Rauch, germana skulptisto
- Johann Gottfried Schadow, germana skulptisto
- Bertel Thorvaldsen, dana skulptisto
Literaturo
[redakti | redakti fonton]Klasikismo estas stilo kaj tendencoj en literaturo kaj arto de la 17-a ĝis 19-a jarcentoj, penanta imiti kaj observi la ĉefajn kvalitojn de la greklatinaj famaj aŭtoroj kiel la normon kaj idealan modelon [1].
Laŭ difino de PIV ĝi kreiĝis en Francio en la 17-a jarcento. Konforme al altspiritaj etikaj ideoj, klasikisma estetiko determinis hierarkion de ĝenroj - altaj ( tragedio, epopeo, odo) kal malaltaj ( komedio, satiro, fablo).
Klasikismaj verkistoj estis: Kornelio, Racino, Voltero, Molière, Lafonteno, Goeto kaj Ŝilero (dum ilia Vajmara periodo).
