Elihu Root
Elihu ROOT (15-an de februaro 1845 - 7-an de februaro 1937) estis usonana advokato kaj ŝtatisto, kiu servis kiel la Sekretario de Milito kaj poste kiel Sekretario de Ŝtato. Li gajnis la Nobel-premion pri paco en 1912.
Vivo
[redakti | redakti fonton]Root estis naskita en Clinton, Nov-Jorkio al Oren kaj Nancy Root. Lia patro laboris kiel profesoro pri matematiko ĉe Hamilton College, kie Root diplomiĝis. Li laboris kiel instruisto ĉirkaŭ unu jaro kaj en 1867 diplomiĝis pri juro ĉe Universitato de Novjorko kaj eklaboris sendepende sur la studfako. Lia sperta subfako estis kompania juro kaj Root estis membro de la defenda teamo de eksa membro de la Usona Domo de Reprezentantoj William Tweed, kiu estis akuzita pri korupteco. Liaj klientoj ankaŭ inkluzivas Chester Alan Arthur, kiu, kiel Prezidanto de Usono, nomumis Root distrikta advokato en Novjorko.
Kiel parto de sia membreco en la klubo Union League (Unia Ligo), kie Arthur ankaŭ estis membro, Root estis elektita prezidanto de la klubo de 1898 ĝis 1899 kaj denove de 1915 ĝis 1916. Ĉi tiu klubo ankaŭ inkluzivis vicprezidanton Theodore Roosevelt, kaj en la kabineto en kiu Roosevelt deĵoris, sub prezidanto William McKinley, Root estis nomumita Sekretario de Milito. En ĉi tiu rolo, li deĵoris en 1899 ĝis 1904, sub prezidantoj McKinley kaj Roosevelt, kaj mastrumis la restrukturigon de la Armeo de Usono, la vastigon de la ĝenerala stabo de la armeo kaj vastigon de Militista Akademio de Usono kaj la establon de la Milita Kolegio de la Usona Armeo. Krom tiuj, la rangigaj praktikoj en la armeo estis ŝanĝitaj dum lia tempo kaj profesiaj trejnaj lernejoj estis establitaj. Krome laŭ lia propra iniciato komenciĝis rotacio inter operaciaj soldatoj kaj administraj soldatoj. Lia eniro en oficejon post la Usono-Hispana Milito igis lin establi la aŭtoritatojn en Kubo kaj Filipinoj kaj aboli doganojn sur importado de varoj de Porto-Riko. Fine de sia permanenta ofico li revenis al juro, sed baldaŭ Roosevelt nomumis lin al la ŝtata sekretario de Usono.
Kiel ŝtata sekretario, de 1905 ĝis 1909, Root ankaŭ enkondukis organizajn ŝanĝojn en la eksterlanda servo kaj kondukis al ĝia agnosko kiel parto de la publika sektoro. Root reklamis la politikon de la malferma pordo kiu komencis lia antaŭulo, John Hay, kaj liaj rimarkindaj agoj inkluzivis la subskribon de la interkonsento Root-Takaira kun Japanio. Dum lia tempo, ankaŭ la disputo kun Britio pri la limoj de Alasko kaj la limoj de la fiŝkaptaj areoj en la Norda Atlantiko estis solvitaj.
De 1909 ĝis 1915, Root deĵoris en la Senato kiel reprezentanto de la Ŝtato Nov-Jorkio nome de la Respublikana Partio. Paralele al sia pozicio kiel senatano li funkciis kiel prezidanto de la Fonduso Carnegie por Internacia Paco (1910 - 1925), establita tiutempe la Akademion de Internacia Juro en Nederlando. En 1912 li ricevis la Nobel-pacpremion pro siaj klopodoj antaŭenigi mediacion kaj internacian kunlaboron.
Root publike deklaris sian opozicion al la neŭtrala politiko farata de prezidanto Woodrow Wilson antaŭ ol Usono eniris la unuan mondmiliton. En 1916 li kandidatiĝis por elektado kiel respublikana prezidenta kandidato, kontraŭ la prezidanto Wilson nome de la Demokrata Partio, sed malsukcesis en sia kandidateco kaj estis venkita de Charles Evans Hughes. Tamen prezidanto Wilson nomumis Root en junio 1917 reprezenti Usonon en Rusio por helpi la Provizoran Registaron formitan tiutempe, antaŭ la Oktobra Revolucio.
Fine de la unua mondmilito, Root subtenis la fondon de la Ligo de Nacioj kaj estis membro de la fonda teamo de la Internacia Kortumo. En 1921, Root estis la fonda prezidanto de la Konferenco pri Eksteraj Rilatoj, kaj en 1922 li estis nomumita de prezidanto Warren Harding por reprezenti Usonon ĉe la Internacia Konferenco pri la Limigo de la Uzado de Armiloj.
Samtempe kun siaj diversaj roloj, Root daŭre okupiĝis pri la jura fako. En 1906 li fondis la Usonan Asocion por Internacia Juro kaj en 1923 li estis unu el la fondintoj de la Instituto de Usona Juro. Li ankaŭ funkciis kiel Vicprezidanto de la Usona Pac-Societo.
Root mortis en 1937 en Novjorko. De lia geedzeco kun Clara denaske Wills li havis tri infanojn. La domo, kie la familio loĝas ekde 1893, estis deklarita historia nacia loko en 1972.
