Teatro

Teatro (de la greka θέατρον, theatrón aŭ «kontemplejo» kaj tio siavice el θεάομαι theáomai, "vidi", "rigardi", "observi") estas belarto pri verkado kaj aranĝado de rakontoj (ĉu fikciaj ĉu bazitaj sur realaj eventoj) prezentotaj al spektantoj fare de aktoroj, kantistoj, dancistoj aŭ per marionetoj. Ĝi konsistas je kombino de parolado, gestoj, scenaro, muziko, sono kaj spektaklo. Ĝi estas ankaŭ la literatura ĝenro kiu enhavas la verkojn pripensitajn por ludado sur scenejo, antaŭ publiko. La Monda Tago pri Teatro celebriĝas en la dato de 27-a de marto.

Ekzemplo de teatro: la Comédie-Française (akvarelo de A. Meunier, Parizo, 18a jarcento).

Interno de moderna teatro

interno de la Teatro alla Scala en Milano

Sarah Bernhardt kiel Hamleto, en 1899

Konstruaĵo en kiu oni prezentas teatraĵojn nomiĝas teatrejo, sed foje ankaŭ la vorto "teatro" estas uzata en la senco de "teatrejo". Ekzemple laŭ Francisko Azorín teatro estas Loko adaptita por ludi scenojn, komedion, dramon, pere de aktoroj aŭ marionetoj. Li indikas etimologion el la greka theatron, el thedomai (rigardi), kaj de tie la latina theatrum.

Priskribo

Teatro baziĝas sur movo, bildo kaj teksto; tial, ĝi estis iome anstataŭata de modern-teknika kinarto. Kutime ĝi estas montrata kiel spektaklo sur scenejo interne de teatra konstruaĵo, sed la scenejon oni povas prepari ankaŭ subĉiele, ekzemple, en parko, aŭ en malnova kastelo aŭ antikva amfiteatro—fakte, preskaŭ ie ajn. Ĉiukaze kaj ĉefe ekde la 20a jarcento la teatra agado ĝuas la apogon kaj helpon de multaj teknikaj rimedoj: dekomence lumigo, poste sonreproduktado, moveblaj scenejoj, bildoprojekciado, maŝinaro, ktp., kaj lastatempe ĉio kondukita per komputiloj.

Muzikigita teatro estas opero, aŭ ties pli leĝeraj kuzoj opereto, muzikalo kaj baleto. Male, senvorta teatro estas pantomimo. Ofte en teatraĵoj rolas homoj, sed ankaŭ ekzistas teatro per pupoj, aŭ eĉ per nure ombroj. Teatraĵa rolludanto nomiĝas aktoro.

Teatro havas multajn radikojn en cirko. Samkiel filozofio, teatro ekfloris en variaj grandiozaj kulturoj kiel tiuj de Grekio, Romio, Hindio kaj Ĉinio. Tamen iaforma teatraĵo ekzistis en senescepte ĉiuj kulturoj. Indonezio estas grava lando por ombroteatro.

Moderna okcidenta teatro venas en granda parto de malnovgreka dramo, de kiu ĝi pruntas teknikan terminologion, klasifikon en ĝenrojn, kaj multajn el siaj temoj, rolularojn, kaj historielementojn. Teatrakademiulo Patrice Pavis difinas teatrecon, teatran lingvaĵon, scenverkadon, kaj la specifecon de teatro kiel sinonimajn esprimojn kiuj diferencigas teatron de la aliaj prezentartoj, literaturo, kaj disde la artoj ĝenerale.

Historio de teatro

Klasika kaj helenisma Grekio

Majstro (dekstre) kaj lia sklavo (maldekstre) en greka fliakso-teatraĵo, ĉirkaŭ 350/340 a.K.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Helena teatro.

La urboŝtato Ateno estas kie okcidenta teatro originis. Ĝi estis parto de pli larĝa kulturo de teatreco kaj ludeco en klasika Grekio kiu inkludis festivalojn, religiajn ritojn, politikon, juron, atletikon kaj gimnastikon, muzikon, poezion, nuptojn, entombigojn, kaj simpoziojn. Partopreno en la multaj festivaloj de la urboŝtato - kaj partopreno ĉe la Dionizaj festivaloj kiel aŭskultanto (aŭ eĉ kiel partoprenanto en la teatraj produktadoj) aparte - estis grava parto de civitaneco. Civita partopreno ankaŭ implikis la taksadon de la retoriko de oratoroj konstatita en prezentoj en la tribunalo aŭ politika asembleo, kiuj ambaŭ estis komprenitaj kiel analoge al la teatro kaj ĉiam pli absorbis sian dramecan vortprovizon. La grekoj ankaŭ evoluigis la konceptojn de teatrokritiko, funkciante kiel kariero, kaj teatra arkitekturo.

La teatro de antikva Grekio konsistis el tri specoj de teatraĵo: tragedio, komedio, kaj la satira teatraĵo.

La originoj de teatro en antikva Grekio, laŭ Aristotelo (384-322 a.K.), la unua teoriulo de teatro, troveblas en la festivaloj kiuj honoris Dionizon. La prezentoj estis kondukitaj en duonronda aŭskultejoj tranĉitaj en montoflankoj, kapablaj je sidigado de 10,000-20,000 homoj. La scenejo konsistis el dancejo (orkestro), vestoĉambro kaj scen-konstrua areo (skeno). Ĉar la vortoj estis la plej grava parto, bona akustiko kaj klara elsendado estis plej gravaj. La aktoroj (ĉiam viroj) portis maskojn konvenajn al la roluloj kiujn ili reprezentis, kaj ĉiu eble ludos plurajn partojn. Atena tragedio - la plej malnova pluviva formo de tragedio - estas speco de danco-dramo kiu formis gravan parton de la teatra kulturo de la urboŝtato. Emerĝinte iam dum la 6-a jarcento a.K., ĝi floris dum la 5-a jarcento a.K. (de kies fino ĝi komencis disvastiĝi ĉie en la greka mondo), kaj daŭre estis populara ĝis la komenco de la Helenisma Epoko. Neniuj tragedioj de la 6-a jarcento a.K. kaj nur 32 el la pli ol milo kiuj estis faritaj dum la 5-a jarcento a.K. pluvivis. Ni havas kompletajn tekstojn pluekzistantajn fare de Esĥilo, Sofoklo, kaj Eŭripido.

Terakota masko de Dionizo. Grekio, Mirino, dua jarcento antaŭ nia erao

La originoj de tragedio restas obskuraj, kvankam ekde la 5-a jarcento a.K. ĝi estis institucio aligita en konkuradoj (agon) aranĝitaj kiel parto de festadoj festantaj Dionizon (la dio de vino kaj fekundeco). Ĉar konkursantoj en la konkurado de la Dionizaj Urbofestivaloj (la plej prestiĝa el la festivaloj kiuj enscenigis dramon) dramistoj estis postulataj por prezenti tetralogion de ludoj (kvankam la individuaj verkoj ne estis nepre ligitaj per rakonto aŭ temo), kiuj kutime konsistis el tri tragedioj kaj unu satirusa dramo. La prezentado de tragedioj ĉe la Dionizaj Urbofestivaloj eble komenciĝis jam je 534 a.K.; oficialaj registroj (didaskaliai) komenciĝas de 501 a.K., kiam la satirusa teatraĵo estis lanĉita. La plej multaj atenaj tragedioj dramigas la okazaĵojn de greka mitologio, kvankam La Persoj - kiu enscenigas la persan respondon al novaĵo de ilia armea malvenko ĉe la Batalo de Salamis en 480 a.K. - estas la rimarkinda escepto en la pluviva dramo. Kiam Esĥilo gajnis unuan premion por ĝi ĉe la Grandurba Dionizia en 472 a.K., li skribis tragediojn dum pli ol 25 jaroj, ankoraŭ kiam ĝia tragedia traktado de lastatempa historio estas la plej frua ekzemplo de dramo kiu pluvivis. Pli ol 130 jarojn poste, la filozofo Aristotelo analizis 5-ajarcentan atenan tragedion en la plej malnova pluviva laboro de drameca teorio - lia Poetiko (ĉ. 335 a.K.).

Atena komedio estas konvencie dividita en tri periodojn, "Malnova Komedio", "Meza Komedio", kaj "Nova Komedio". Malnova Komedio hodiaŭ pluvivas plejparte en la formo de la dek unu pluvivaj teatraĵoj de Aristofano, dum Meza Komedio estas plejparte perdita (konservita nur en relative mallongaj fragmentoj en verkintoj kiel ekzemple Ateneo de Naŭkratis). Nova Komedio estas konata ĉefe de la grandaj papirusfragmentoj de Menandro. Aristotelo difinis komedion kiel reprezentadon de ridindaj homoj kiu implikas iun specon de erarego aŭ malbeleco kiu ne kaŭzas doloron aŭ katastrofon.

Romia teatro

Mozaiko priskribanta maskitajn aktorojn dum ludado: du virinoj konsultas "sorĉistinon"

Okcidenta teatro formiĝis kaj disetendiĝis konsiderinde sub la romianoj. La romia historiisto Livio skribis ke la romianoj unue travivis teatron en la 4-a jarcento a.K., kun prezento de etruskaj aktoroj. [21] Beacham argumentas ke ili konis "antaŭ-teatrajn praktikojn" por iom da tempo antaŭ ol tio registrita kontakto. [22] La teatro de antikva Romo estis flora kaj varia arta ĝenro, intervalante de festival elfaroj de strata teatro, nuddanco, kaj akrobatado, ĝis la okazigo de Plaŭto larĝe allogaj situacikomedioj, ĝis la alt-stilaj, vorte kompleksaj tragedioj de seneko. Kvankam Romo havis indiĝenan tradicion de efikeco, la Helenigo de romia kulturo en la tria jarcento a.K. havis profundan kaj fortigantan efikon al romia teatro kaj instigis al la evoluo de latina literaturo de la plej alta kvalito por la scenejo. La nuraj pluvivaj romiaj tragedioj, efektive la nuraj teatraĵoj de iu speco de la Romia Imperio, estas dek-dramoj- naŭo de ili pallilara- atribuita al Lucuis Annaeus Seneca (4 b.c.-65-a.d. ) , la Corduba-born-stoikulfilozofo kaj tutoro de Nerono.

Post-klasika teatro en la Okcidento

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Baroka teatro.

Teatrokorto de Almagro, ununura konservita en Hispanio tia kia ĝi estis en la 17a jarcento.

Teatro akceptis multajn alternajn formojn en la Okcidento inter la 15-a kaj 19-a jarcentoj, inkluzive de amaskomunikiloj, commedia dell’arte kaj melodramo. La ĝenerala tendenco estis fore de la poezia dramo de la grekoj kaj de la Renesanco kaj direkte al pli naturalisma proza stilo de dialogo, precipe post la Industria revolucio.

Teatro prenis grandan paŭzon dum 1642 kaj 1660 en Anglio pro la Interrego de Kromvelo. Teatro estis vidita kiel io pekema kaj la puritanoj provis tre forte movi ĝin for el sia socio. Pro tiu stagna periodo, post kiam Karolo la 2-a venis reen al la trono en 1660 en la Restarigo, teatro (inter aliaj artoj) eksplodis pro multe da influo de Francio, kie Karlo estis en ekzilo la jaroj antaŭa al lia regado.

Unu el la grandaj ŝanĝoj estis la nova teatrodomo. Anstataŭe de la tipoj en la elizabeta epoko kiuj estis kiel la Globa Teatro, ronda kun neniu loko por la aktoroj por vere prepari por la venonta ago kaj kun neniu "teatredukado", ĝi transformita en lokon de rafinado, kun scenejo plej antaŭe kaj iom stadionsidigado antaŭ ĝi. Tiun manieron, sidigado estis pli prioritatita ĉar kelkaj sidlokoj estis evidente pli bonaj ol aliaj ĉar la sidigado jam ne estis la tuta vojo ĉirkaŭ la scenejo. La reĝo havus la plej bonan sidlokon en la domo: la mezo mem de la teatro, kiu ricevis la plej vastan vidon de la scenejo same kiel la plej bona maniero vidi la sintenon kaj malaperopunkton ke la scenejo estis konstruita ĉirkaŭe. Philippe Jacques de Loutherbourg estis unu el la plej influaj scenejaj dekoraciistoj de la tempo pro sia uzo de etaĝa areo kaj pejzaĝo.

Pro la tumulto antaŭ tiu tempo, ekzistis daŭre iu konflikto koncerne kio devus kaj ne devus esti surŝmirita la scenejo. Jeremy Collier, predikisto, estis unu el la kapoj en tiu movado tra sia peco A Short View of the Immorality and Profaneness of the English Stage. La kredoj je tiu papero estis plejparte tenitaj fare de ne-teatraj irantoj kaj la resto de la puritanoj kaj tre religiaj de la tempo. La ĉefdemando estis se vidante ion malmorala sur scenefikkonduto en la vivoj de tiuj kiuj observas ĝin, konflikton kiu estas trankviligi disvolviĝi hodiaŭ.

La dekoka jarcento ankaŭ prezentis virinojn al la scenejo, kiu estis rigardita kiel malkonvena antaŭe. Tiuj virinoj estis rigardis kiel famuloj (ankaŭ pli nova koncepto, dank'al kelkaj ideoj sur individuismo kiuj komencis esti naskita en Renaissance Humanism) sed aliflanke, estis daŭre tre nove kaj revoluciulo kiu ili estis sur la scenejo kaj kelkaj diris ke ili estis neĝentilhomecaj kaj malestimis. Karolo la 2-a ne ŝatis junajn virojn ludantajn la rolojn de junaj virinoj, tiel ke li demandis ke virinoj ludas siajn proprajn rolojn. Ĉar virinoj estis permesitaj sur la scenejo, dramistoj havis pli da libero kun rakontosurprizoj kiel vestado de ili supren kiel viroj kaj mallarĝaj fuĝoj de morale gluiĝemaj situacioj kiel formoj de komedio.

Kolombino kaj Arlekeno de la Commedia dell'arte en moderna teatro.

Komedioj estis plenaj de la ido kaj tre multe en modo, kie la intrigo sekvas iliajn amvivojn: ofte juna petola heroo konfesante lian amon al la ĉasta kaj libera inklina heroino proksime de la fino de la teatraĵo, tre kiel The School for Scandal (La Lernejo por Skandalo) de Sheridan. Multaj el la komedioj estis formitaj post la franca tradicio, al plejparte Molière, denove aklamante reen al la franca influo alportita reen fare de la reĝo kaj la Reĝfamilianoj post ilia ekzilo. Molière estis unu el la pintaj komediaj dramistoj de la tempo, revoluciigi la manierkomedion estis skribita kaj farita kombinante Commedia dell'arte, francan komedion kaj satiron por krei iujn el la plej longa fortteksaĵo kaj la plej multajn influajn satirajn komediojn. Tragedioj estis simile venkaj en sia signifo de korektadopolitika rajtigoj, aparte distingiva pro la lastatempa Restarigo al la krono. Ili ankaŭ estis imitoj de franca tragedio, kvankam la francoj havis pli grandan distingon inter komedio kaj tragedio, dum la angloj falsis la liniojn foje kaj metanta kelkajn komediajn partojn en siaj tragedioj. Oftaj formoj de ne-komediaj ludoj estis sentimentalaj komedioj same kiel io kiuj poste estus nomitaj tragediebourgeoise, la tragedio de kunvivado, estis pli popularaj en Anglio ĉar ili aplikis pli al la anglaj sentemoj.

20-a jarcento

Tra la 19-a jarcento, la popularaj teatraj formoj de Romantikismo, melodramo, viktoria burleskaĵo kaj la belfiguraj teatraĵoj de Skribisto kaj Sardou kolapsis al la problemteatraĵoj de Naturalism kaj Realism; la farsoj de Feydeau; La opereca Tutarta verko de Wagner; muzikalo (inkluzive de la operoj de Gilbert kaj Sullivan); La salonkomedioj de F. C. Burnand, W. S. Gilbert kaj Wilde; Simboleco; proto-ekspresionismo en la malfruaj verkoj de August Strindberg kaj Henrik Ibsen; kaj edvarda opereto.

Tiuj tendencoj daŭrigis tra la 20-a jarcento en la realismo de Stanislavski kaj Lee Strasberg, la politika teatro de Erwin Piscator kaj Bertolt Brecht, la tielnomita Absurda Teatro de Samuel Beckett kaj Eugène Ionesco, amerikaj kaj britaj muzikaloj, la kolektivajn kreadojn de firmaoj de aktoroj kaj direktoroj kiel ekzemple tiu de Joan Littlewood Teatrorenkontiĝo, eksperimenta kaj postmoderna teatro de Robert Wilson kaj Robert Lepage, la postkolonia teatro de August Wilson aŭ Tomson Highway, kaj tiu de Augusto Boal Theatre of the Oppressed (Teatro de la Premita).

Orientaj teatraj tradicioj

Jakŝagana rolulo kun sia krono.

Jakŝagana estas tradicia teatra formo, kiu estas kombino de danco, muziko, dialogo, kaj kostumo. Ĝi estas indiĝena artformo de la gubernio Karnataka en suda Barato. Jakŝagana laŭvorte signifas ‘la kanton (gaana) de naturaj spiritoj (jakŝa)’. La nomo Jakŝagana estas uzita jam de 200 jaroj. Ĝi evoluiĝis el la muziko kaj teatro dum la periodo de movado Bhakti. La kostumoj estas plene de riĉaj koloroj. La koloroj dependas de la roluloj kaj ankaŭ la formo de Jakŝagana. La kostumoj estas faritaj el ligno, speguletoj kaj kolorŝtonoj.

Moderna teatro

Eksperimenta teatro estas ĝenerala termino por diversaj movadoj en la historio de okcidenta teatro, kiu en la 20-a jarcento oponis kontraŭ al la tiam regantaj konvencioj pri verkado kaj produktado de scenejaj dramoj. Ĝi ankaŭ starigis sin kontraŭ la teatra skolo de Naturalismo. La termino 'Eksperimenta Teatro' estas uzata pli-malpli interŝanĝeble kun la titolo Avangarda teatro.

Stratoteatro aŭ strata teatro estas terminoj uzeblaj por nomi ajnan tipon de surscenejigo, dramigo aŭ ludado, kun arta aŭ spektakla celo, farata sur urbaj scenejoj, kun ioma grado de improvizado, subĉiele kaj senpage. En la laŭtemaj vortaroj tiu teatro-tipo estas difinita kiel teatrostilo prezentata "en lokoj ekster la tradiciaj teatraj konstruaĵoj". Tiu teatrotipo intencas plej ofte du precizajn celojn: nome alproksimigo de la teatra spektaklo al publiko, kiu partikulare ne tiom venas al la tradiciaj teatraj instalaĵoj, kaj duarange ebligo de iu tipo de interagado inter la aktoroj kaj la publiko.

Tipoj

Aktoro kiel pappo-sileno, Antikensammlung, Berlino.

Dramo

Satirusa dramo estas ĝenro de teatro nome de la atika dramo, kies enkonduko laŭtradicie ŝuldiĝas al Pratinas (ĉ. la jaro 500). La nomo estas pro la el satirusoj konsistanta ĥoro.

Komedio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Komedio.

Komedio estas la uzo de humuro en spektakla belarto. Ĝi ankaŭ signifas spektaĵon, kiu forte uzas humuron. La termino originale devenas de la teatro, kie ĝi ofte simple aludas al ajna teatraĵo kun amuziga agado kaj (plejparte) feliĉa fino, kontraste al tragedio. Humuro estas esenca elemento de komedioj.

Tragedio

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Tragedio.

Terakota masko de Dionizo. Grekio, Mirino, dua jarcento antaŭ nia erao

Tragedio estas teatraĵo plej ofte lirika, kiu devenas de la antikva greka teatro. Oni kontrastigas ĝin al la komedio, kaj en antikva Grekio ankaŭ al satirusa dramo. La vorto tragedio devenas de la malnova greka lingvo kaj signifas "kaprokanton" (greke: tragodia). Por la kulto de Dionizo oni paradis kun masko kaj felo de kaproj (greke: tragos), tio reprezentis la dion mem aŭ unu de la akompanintaj satirusoj.

La kerno de tragedio estas, ke homo volas preteriri la al li destinitan sorton. Tamen tragedio ne signifas, kiel kutime, ke io estas tragika, terure trista, sed ke iu troviĝas en nesolvebla dilemo kaj tiel iĝas "senkulpe kulpa", kiel ekzemple ĉe Edipo, Oresto, Fedra, Hamleto aŭ Anakin Skywalker. Kelkaj tragedioj plenas je sangaj mortoj (ekz Baĵazet de Racine) aliaj povas esti sen iu ajn morto, sed porĉiame disiro (Bérénice de Racine).

Teorioj de teatro

Rekvizitejo de la Nacia Teatro, Mannheim, Germanio.

Teatrospecoj

Georges Clairin: Sarah Bernhardt kiel Kleopatro

Tragedio - Komedio - Dramo - Revuo - Skeĉo - Vodevilo - Intermezo - Farso - Artokomedio - Pupteatro - Ombroteatro - Pantomimo - Stratoteatro - Cirkartoj - Improvizoteatro - Esperanta Teatro

Gravaj elementoj

Libreto - Reĝisoro - Aktoro - Scenejo - Teatrejo - Koreografio - Rekvizitaro

Famaj teatraĵ-aŭtoroj

Vittorio Alfieri - Jean Anouilh - Aristofano - Beaumarchais - Samuel Beckett - Jacinto Benavente - Cyrano de Bergerac - Bertolt Brecht - Antonio Buero Vallejo - Albert Camus - Pedro Calderón de la Barca - Pierre Corneille - Georges Courteline - Anton Ĉeĥov - Karel Čapek - Esĥilo - Eŭripido - Georges Feydeau - Dario Fo - Federico García Lorca - David Garrick - Jean Giraudoux - Carlo Goldoni - Sacha Guitry - Ludvig Holberg - Victor Hugo - Henrik Ibsen - Eugène Ionesco - Alfred Jarry - Heinrich von Kleist - Eugène Labiche - Marivaux - Christopher Marlowe - Menandro - Arthur Miller - Molière - Tirso de Molina - Alfred de Musset - Marcel Pagnol - Harold Pinter - Plaŭto - Jean Racine - Jules Romains - Edmond Rostand - Lope de Rueda - Jean-Paul Sartre - Arthur Schnitzler - William Shakespeare - Sofoklo - Terentio - Ramón María del Valle-Inclán - Lope de Vega

Famaj aktoroj kaj kantistoj

Marcel Marceau en 1977

Sarah Bernhardt - Enrico Caruso - Maria Callas - Therese Giehse - Lotte Lenya - Marcel Marceau - Bernhard Minetti - Will Quadflieg - Paul Robeson- Helene Weigel

Famaj roluloj

Antigona - Arlekeno - Don Juan - Edipo - Elektra - Ifigenia - Medea - Oresto - Prometeo

Famaj teoriistoj, reĝisoroj kaj aliaj teknikistoj

Aristotelo - Bertolt Brecht - Axel Corti - Friedrich Nietzsche - Erwin Piscator - Konstantin Stanislavski

Famaj scenejoj

La Teatro Amazonas en Manaŭo

Aalto-Teatro - Teatrokorto de Almagro - Teatro Amazonas - Areno de Verono - Teatro Argentina - Dramateatro Bochum - Bolŝoj-Teatro - Broadway - Teatro Colón - Teatro La Fenice - Franca Komedio - Globusteatro - Drama teatro de Kaŭnaso - Gran Teatre del Liceu - Her Majesty’s Theatre - Metropola Operejo - Teatrejo Odéon - Operejo Bastille - Operejo Garnier - Nacia Teatro (Prago) - Royal Opera House - Teatro alla Scala - Operdomo de Sidnejo - Ŝtata Operejo Unter den Linden - Viena Ŝtata Operejo

Famaj verkoj

Kovrilpaĝo de la verko La Urbestro de Zalamea en Esperanto.

L'Avarulo - La dresado de la megero - Hamleto - Hernani - La jeso de la knabinoj - Knock - Makbeto - La malsanulo pro imago - La mizantropo - La Nobela Burĝo - Otelo - Peer Gynt - Peribáñez y el Comendador de Ocaña - Ollantay - Reĝo Edipo - Reĝo Ubu - Rikardo la Tria - Romeo kaj Julieto - Somermeznokta sonĝo - La Urbestro de Zalamea

Teatro kaj Esperanto

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Esperanto-teatro.

Kabaredo de Saša Pilipović dum UK 2008

Pro la propra specificeco de la esperantlingva komunumo la disvolvigo de teatro en Esperanto suferas pro manko de stabila grupigita loĝantaro kiu estus eltena por la produktado de kaj verkoj kaj ludado en Esperanto. Tio estas malavantaĝo kompare kun la abunda produktado en aliaj branĉoj de la literaturo kiaj poezio, romano, eseo ktp. Tiele ekde la komenco oni devis dependi de la agado dum kongresoj kaj similaj esperantaj aranĝoj. Ĉar kutime la publiko ripetas ĉeeston en tiaj eventoj, ne havas sencon la pluhavo de verkoj aŭ ludado dum sinsekvaj jaroj, kio limigas la montradon de tiaj spektakloj al nur kelkaj okazoj en regionaj oportunoj por ludado, eble ĝis kvar aŭ kvin fojojn por ĉiu muntaĵo. Tio malhelpas la ekonomian kaj energikonsuman klopodon kaj bremsas la teatran disvolvigon. Tio ankaŭ influas sur la manko de profesieco kaj kontinueco en tiaj sferoj. Nur kaze de esperantlingvanoj kiuj krome kaj aparte disvolvigas sian profesion ekster la esperantaj medioj pere de gepatraj aŭ naciaj lingvoj, tiuj povas ofte profiti sian sperton kaj ankaŭ ofte siajn proprajn muntaĵojn por prezenti dignajn spektaklojn antaŭ la esperanta komunumo.

Dum la fino de la 20a jarcento elstaris produktaĵoj de la Drama Grupo de Studenta Esperanto-Klubo el Zagrebo kaj de la Bulgara Esperanto-Teatro (1980-aj jaroj). Ankaŭ en Francio kaj el Parizo kaj el Tuluzo venis al kongresoj diversaj produktaĵoj. Ekde fino de la 1990-aj jaroj disvastiĝis la agado de kroata Vida Jerman kaj de serba Saša Pilipović kiuj prezentiĝis jam en la UK 1998 okazinta en Montpellier, Francio, kie tiu laste menciita prezentis la verkon Rekviemo por la Perdintoj fare de teatra trupo de gimnazio el Jagodina dum la spektaklo prezentita de Vida Jerman estis "La rompita virino" de Simone de Beauvoir; samokaze la verkon Meluzina, la granda Feino, prezentis Solen', (Teatro Krizalido). En 2001, la 86-a Universala Kongreso de Esperanto okazis en Zagrebo, Kroatio, kaj tie en la Nacia Teatro Vida Jerman prezentis verkon "La lasta tago en la vivo de Maria Teresia" kun ege alta sukceso de publiko kaj prestiĝo. Saša Pilipović prezentis la verkon "La malfermilo" de Victor Lanoŭ. En 2003, la 88-a Universala Kongreso de Esperanto okazis inter la 26-a de julio kaj 2-a de aŭgusto en Gotenburgo, Svedio. Tiam La Kabaredo estis prezentita de Saša Pilipović kaj Sanja Matejić, Aniaro de Jerzy Fornal kaj Magia prezentado de grupo de diversaj rolantoj. En 2005, la 90-a Universala Kongreso de Esperanto inter la 23-a kaj 30-a de julio okazis en Vilno, Litovio. Tiam teatraĵoj estis Familia etoso de Agnès Jaoui kaj Jean-Pierre Bacri, prezentita de la Teatra Trupo de Tuluzo, Kiel mortigi sian edzinon de Antonio Amurri en esperanto-traduko de Tereza Kapista, prezentita de Shelter Sceno (Slavica Stojanov, Saša Pilipović kaj Ana Pilipović), kaj Litovio de Barbora laŭ dramo de J. Grušas, prezentita de Birutė Prekeviciute el Malgranda Teatro de Kaunas.

Teatraĵo de Ĉeĥov en Jalto dum SAT-Kongreso en 2012

La 91-a Universala Kongreso de Esperanto okazis en Florenco (Italio) inter la 29-a de julio kaj la 5-a de aŭgusto 2006; tiuokaze prezentitaj teatraĵoj estis Stil-Ekzercoj, nome adapto de la konata verko de Raymond Queneau fare de Henrri De Sabates, kaj Mikel kaj la monstro kaj Pacaj batalantoj de Paul Gubbins fare de la grupo Verda Ranaro. La 96-a Universala Kongreso de Esperanto okazis ekde la 23-a ĝis la 30-a de julio 2011 en Kopenhago, la ĉefurbo de Danio. Grava okazintaĵo estis la prezentado de la teatraĵo Dek tagoj de kapitano Postnikov laŭ romano de Mikaelo Bronŝtejn fare de la asocio de dramaj artistoj de Serbio Savez Dramskih Umetnika Srbije kun Saŝa Pilipoviĉ en la rolo de Aleksandar Postnikov, kun profesia aligo de modernaj teknikaj rimedoj (projekciado, lumbildoj ktp.). En la 98-a Universala Kongreso de Esperanto okazinta en Rejkjaviko (Islando) la 23-an de julio 2013 la grupo teatro DOMA el Svitavy (Ĉeĥio) prezentis la verkon RUR de Karel Ĉapek.

Ankaŭ en SAT-kongresoj oni prezentis foje gravajn teatraĵojn kiel dum la 77-a SAT-Kongreso 2004 okazinta en Bratislavo inter la 14-a kaj la 21-a de aŭgusto; tiuokaze oni prezentis la verkojn Kesto da venenaj serpentoj, ludita de la teatra grupo de ESO Bratislavo, kaj La rifuĝinto de Trevor Holton, ludita de SAT-anoj el Aŭstralio. Dum la 79-a SAT-Kongreso 2006 okazinta en Beogrado inter la 19a kaj la 26a de aŭgusto aktoris ĉefe Jerzy Fornal kiu ludis Brando kaj Trompo, de Emilija Lapenna, kaj Arlekeno, de Janusz Korĉak. Dum la 83-a SAT-Kongreso 2010 okazinta en Braŝovo, Rumanio, inter la 1-a kaj la 6-a de aŭgusto, oni prezentis La kalva kantistino, de Eŭgeno Ionesko, laŭ traduko de Georges Lagrange. Dum la 85-a SAT-Kongreso 2012 okazinta en Jalto, tiam Ukrainio, inter la 11-a kaj la 18-a de aŭgusto, oni prezentis diversajn mallongajn teatraĵojn de Anton Ĉeĥov fare de la loka teatra Esperanto grupo en la korto de la muzeo-domo de Ĉeĥov reĝisorite de Jefim Zajdman. Dum la 87-a SAT-Kongreso 2014 okazinta inter la 9-a de aŭgusto kaj 16-a de aŭgusto en Dinano, Francio, oni prezentis du teatraĵojn, nome la bretona legendo "La fabo" fare de Laurent Peuch kaj la vigla adaptaĵo de la vodvila teatroverko "Karakalo" de Dumanoir kaj Clairville zorge de la grupo "Kvak kaj Duono".

Paul Gubbins en sia artikolo Sub la spoto. Movado kaj movadanoj en la originala dramarto Esperanta analizas ĝenerale la esperantan teatron ĉefe rilate al Esperanto mem kaj partikulare mencias kelkajn gravan mejloŝtonajn verkojn. Pli ol 40 % de la originalaj Esperantaj teatraĵoj koncernas Esperanton mem, sed mankas al la Esperanta teatro ĝuste kohera kaj konsekvenca engaĝiĝo kun la socio, kio ja estas en naciaj teatroj. Inter tiuj verkoj kiuj ja pritraktas Esperanton estas "La duonokulvitro" de Baissac (1905), "Dum kongreso" de F. Crozat (1909) kaj "En la barcelona kongreso" de Vicente Inglada (1910). En "Duonsurda" de Jeanne Flourens (1907) temas pri maturiĝo de adoleskantino, sed fine oni vizitas d-ron Zamenhof. La temo de denaskismo aperas en "La familio de Anto Speri" de Giorgio Silfer. En multaj teatraĵoj movado kaj movadanoj nur dekoracias, kiel en "Ĉu Pumpilurbo havu Pumpilon?" de Fernand Maréchal (1908). Kelkaj verkoj temas pri Zamenhof mem, kiel "Zamenhof private" de Stefan MacGill (1986) kaj "Ni vivos!" de Julian Modest (1983). Tiuj verkoj kiuj traktas esperantan vivon ofte estas parodie kritikemaj, kiel "Reveno" de Atanas D. Atanasov (1927) kaj "Nia diligenta kolegaro" de Marko Nikolić (2006). Kelkaj esperantaj teatraĵoj ne temas pri Esperanto mem, sed en la fono kuŝas la interna ideo, kiel en "Dum tondras kanonoj" de Julio Baghy (1957) pri milito, aŭ "Virino ĉe la landlimo" kaj "Liberiĝo" de Marjorie Boulton (1959).

Literaturo

En Esperanto

• (eo) Julian Modest, La teatro - eterna kaj bezonata, Monato, Antverpeno, julio 1993, nº 7, paĝoj 22-23. Eseo pri teatro en la historio kaj en kulturo.
• (eo) Belka Beleva, Teatro sen lingva bariero: Travivitaj rememoroj, Sofio, Bulgara Esperanto-Asocio, 1986, 127 p.

En aliaj lingvoj

• Aston, Elaine, kaj George Savona. 1991. Theatre as Sign-System: A Semiotics of Text and Performance. Londono: eldonejo Routledge. ISBN 978-0-415-04932-0.
• Banham, Martin, eld. 1998. The Cambridge Guide to Theatre. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 0-521-43437-8.
• Beacham, Richard C. 1996. The Roman Theatre and Its Audience. Cambridge, MA: Harvard UP. ISBN 978-0-674-77914-3.
• Benedetti, Jean. 1999. Stanislavski: His Life and Art. Reviziita eldono. Origina eldono publikigita en 1988. Londono: Methuen. ISBN 0-413-52520-1.
• ---. 2005. The Art of the Actor: The Essential History of Acting, From Classical Times to the Present Day. Londono: Methuen. ISBN 0-413-77336-1.
• ---. 2008. "Stanislavski on Stage". In Dacre and Fryer (2008, 6–9).
• Benjamin, Walter. 1928. The Origin of German Tragic Drama. Trans. John Osborne. London and New York: Verso, 1998. ISBN 1-85984-899-0.
• Brown, John Russell. 1997. What is Theatre?: An Introduction and Exploration. Boston and Oxford: Focal P. ISBN 978-0-240-80232-9 .
• Brandon, James R., eld. 1997. The Cambridge Guide to Asian Theatre.' 2nd, rev. ed. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-58822-5.
• Burt, Daniel S. 2008. The Drama 100: A Ranking of the Greatest Plays of All Time. New York: Facts on File. ISBN 978-0-8160-6073-3.
• Carlson, Marvin. 1993. Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present. Etendigita eld. Ithaca and London: Cornell UP. ISBN 0-8014-8154-6.
• Carnicke, Sharon M. 1998. Stanislavsky in Focus. Russian Theatre Archive Ser. London: Harwood Academic Publishers. ISBN 90-5755-070-9.
• ---. 2000. "Stanislavsky's System: Pathways for the Actor". In Hodge (2000, 11–36).
• Counsell, Colin. 1996. Signs of Performance: An Introduction to Twentieth-Century Theatre. Londono: eldonejo Routledge. ISBN 978-0-415-10643-6.
• Dacre, Kathy, kaj Paul Fryer, eld. 2008. Stanislavski on Stage. Sidcup, Kent: Stanislavski Centre Rose Bruford College. ISBN 1-903454-01-8.
• Deal, William E. 2007. Handbook to Life in Medieval and Early Modern Japan. Oxford: Oxford UP. ISBN 978-0-19-533126-4.
• Deleuze, Gilles kaj Félix Guattari. 1972. Anti-Œdipus. Trans. Robert Hurley, Mark Seem and Helen R. Lane. London and New York: Continuum, 2004. Vol. 1 . New Accents Ser. London and New York: Methuen. ISBN 0-416-72060-9.
• Dukore, Bernard F., ed. 1974. Dramatic Theory and Criticism: Greeks to Grotowski. Florence, KY: Heinle & Heinle. ISBN 978-0-03-091152-1.
• Elam, Keir. 1980. The Semiotics of Theatre and Drama. New Accents Ser. Londono: eldonejo Routledge. ISBN 978-0-415-03984-0.
• Felski, Rita, eld. 2008. Rethinking Tragedy. Baltimore: Johns Hopkins UP. ISBN 0-8018-8740-2.
• Fergusson, Francis. 1949. The Idea of a Theater: A Study of Ten Plays, The Art of Drama in a Changing Perspective. Princeton, NJ: Princeton UP, 1968. ISBN 0-691-01288-1.
• Gauss, Rebecca B. 1999. Lear's Daughters: The Studios of the Moscow Art Theatre 1905–1927. American University Studies ser. 26 Theatre Arts, vol. 29. New York: Peter Lang. ISBN 978-0-8204-4155-9.
• Gordon, Mel. 1983. Lazzi: The Comic Routines of the Commedia dell'Arte. New York: Performing Arts Journal. ISBN 0-933826-69-9.
• Gordon, Robert. 2006. The Purpose of Playing: Modern Acting Theories in Perspective. Ann Arbor: U of Michigan P. ISBN 978-0-472-06887-6.
• Harrison, Martin. 1998. The Language of Theatre. London: Routledge. ISBN 978-1-85754-374-2.
• Hartnoll, Phyllis, eld. 1983. The Oxford Companion to the Theatre. 4th ed. Oxford: Oxford UP. ISBN 978-0-19-211546-1.
• Hodge, Alison, ed. 2000. Twentieth-Century Actor Training. London and New York: Routledge. ISBN 978-0-415-19452-5.
• Janko, Richard, trans. 1987. Poetics with Tractatus Coislinianus, Reconstruction of Poetics II and the Fragments of the On Poets. By Aristotle. Cambridge: Hackett. ISBN 978-0-87220-033-3.
• Johnstone, Keith. 1981. Impro: Improvisation and the Theatre Rev. ed. London: Methuen, 2007. ISBN 0-7136-8701-0.
• Jones, John Bush. 2003. Our Musicals, Ourselves: A Social History of the American Musical Theatre. Hanover: Brandeis UP. ISBN 1-58465-311-6.
• Kuritz, Paul. 1988. The Making of Theatre History. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall. ISBN 978-0-13-547861-5.
• Leach, Robert. 1989. Vsevolod Meyerhold. Directors in perspective ser. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-31843-3.
• ---. 2004. Makers of Modern Theatre: An Introduction. London: Routledge. ISBN 978-0-415-31241-7.
• Leach, Robert, kaj Victor Borovsky, eds. 1999. A History of Russian Theatre. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-03435-7.
• Meyer-Dinkgräfe, Daniel. 2001. Approaches to Acting: Past and Present. London and New York: Continuum. ISBN 978-0-8264-7879-5.
• Meyerhold, Vsevolod. 1991. Meyerhold on Theatre. Ed. and trans. Edward Braun. Revised edition. London: Methuen. ISBN 978-0-413-38790-5.
• Milling, Jane, kaj Graham Ley. 2001. Modern Theories of Performance: From Stanislavski to Boal. Basingstoke, Hampshire and New York: Palgrave. ISBN 978-0-333-77542-4.
• Mitter, Shomit. 1992. Systems of Rehearsal: Stanislavsky, Brecht, Grotowski and Brook. London and NY: Routledge. ISBN 978-0-415-06784-3.
• Moreh, Shmuel. 1986. "Live Theater in Medieval Islam." In Studies in Islamic History and Civilization in Honour of Professor David Ayalon. Ed. Moshe Sharon. Cana, Leiden: Brill. 565–601. ISBN 978-965-264-014-7.
• O'Brien, Nick. 2010. Stanislavski In Practise. London: Routledge. ISBN 978-0415568432.
• Pavis, Patrice. 1998. Dictionary of the Theatre: Terms, Concepts, and Analysis. Trans. Christine Shantz. Toronto and Buffalo: U of Toronto P. ISBN 978-0-8020-8163-6.
• Peterson, Richard A. 1982. "Five Constraints on the Production of Culture: Law, Technology, Market, Organizational Structure and Occupational Careers." The Journal of Popular Culture 16.2: 143–153.
• Pfister, Manfred. 1977. The Theory and Analysis of Drama. Trans. John Halliday. European Studies in English Literature Ser. Cambridige: Cambridge University Press, 1988. ISBN 978-0-521-42383-0.
• Rayner, Alice. 1994. To Act, To Do, To Perform: Drama and the Phenomenology of Action. Theater: Theory/Text/Performance Ser. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-10537-3.
• Rehm, Rush. 1992. Greek Tragic Theatre. Theatre Production Studies ser. London and New York: Routledge. ISBN 0-415-11894-8.
• Richmond, Farley. 1998. "India." In Banham (1998, 516–525).
• Richmond, Farley P., Darius L. Swann, and Phillip B. Zarrilli, eds. 1993. Indian Theatre: Traditions of Performance. U of Hawaii P. ISBN 978-0-8248-1322-2.
• Roach, Joseph R. 1985. The Player's Passion: Studies in the Science of Acting. Theater:Theory/Text/Performance Ser. Ann Arbor: U of Michigan P. ISBN 978-0-472-08244-5.
• Speirs, Ronald, trans. 1999. The Birth of Tragedy and Other Writings. By Friedrich Nietzsche. Ed. Raymond Geuss and Ronald Speirs. Cambridge Texts in the History of Philosophy ser. Cambridge: Cambridge UP. ISBN 0-521-63987-5.
• Spolin, Viola. 1967. Improvisation for the Theater. Third rev. ed Evanston, Il.: Northwestern University Press, 1999. ISBN 0-8101-4008-X.
• Taxidou, Olga. 2004. Tragedy, Modernity and Mourning. Edinburgh: Edinburgh UP. ISBN 0-7486-1987-9.
• Ward, A. C. 1945. Specimens of English Dramatic Criticism XVII-XX Centuries. The World's Classics ser. Oxford: Oxford UP, 2007. ISBN 978-1-4086-3115-7.
• Williams, Raymond. 1966. Modern Tragedy. London: Chatto & Windus. ISBN 0-7011-1260-3.

Vidu ankaŭ

• Improvizita teatro
• Supratekstigo
• Aŭdvida
• Kvara muro
• Historio de la hungara teatro
• Kabaredo
• Monda Tago pri Teatro
• Music hall

Eksteraj ligiloj

Filmetoj de teatro en Esperanto

• en Jutubo Karakalo de Kvak' kaj Duono en SAT-kongreso 2014
• en Jutubo "Pikniko sur la batalkampo" de Fernando Arrabal, prezentita de Bulgara Esperanto-Teatro en 1987 en Zagrebo. Aktoris: Belka Beleva, Teo Jurukov, Luna Davidova, Rossen B. Siromahov, Nikolaj Uzunov, Veneta Zjumbjuleva, Ivan Zlatarev.
• en Jutubo "La kanto de la ora arbaro" pupteatraĵo de Vibeke Helgesen (Bekkestua, Norvegio), ludita en la 21a Pupteatra Internacia Festivalo okazinta en Zagrebo en 1988.
• en Jutubo "Analfateto", verko de Branislav Nušić, estis prezentita de la Drama Grupo de Studenta Esperanto-Klubo el Zagrebo, okaze de la 25-jariĝo de Studenta Esperanto-Klubo el Zagrebo, la 3an de aprilo 1982.
• en Jutubo eltiraĵo el la verko "Vizaĝalvizaĝe" (Face a face), prezentita de Bululu, Théâtre de Marionnettes (Parizo).
• en Jutubo Monologo de Karasko, Abel Montagut, prezentita en la 71a Hispana Kongreso de Esperanto, okazinta en Almagro, majo 2012.
• en Jutubo Monologo
• en Jutubo Bulgara Esperanto-Teatro ludis la intermezon de Mikaelo Cervanto (Miguel de Cervantes) "La kaverno de Salamanko" (La cueva de Salamanca), en la 47a Hispana Esperanto-Kongreso okazinta en Madrido en 1987.
• en Jutubo Monologo de Liven Dek nome Konsilu min, doktoro Zamenhof prezentita en la Urba Teatro de Arundo (Ronda), ene de la spektaklo "Vivu la teatro", organizita de Miguel Fernández por la 73aHispana Kongreso de Esperanto, kaj 18a Andaluzia E-Kongreso, majo 2012.
• en Jutubo La ensemblo "Teatro DOMA" prezentis adapton de la verko "R.U.R" de la Ĉeĥa verkisto Karel Čapek (eldonita de Kava-Pech), en la 25a Internacia Esperanto-Konferenco (OSIEK), okazinta en Svitavy (Ĉeĥio) de la 14a ĝis la 20a de julio 2012.
• en Jutubo En la 98-a Universala Kongreso de Esperanto okazinta en Rejkjaviko (Islando) la 23-an de julio 2013 la grupo teatro DOMA el Svitavy (Ĉeĥio) prezentis la verkon RUR de Karel Ĉapek.

Aliaj

• Theatre Archive Project (UK) Arkivigite je 2012-10-31 per la retarkivo Wayback Machine British Library & University of Sheffield.
• University of Bristol Theatre Collection
• Music Hall and Theatre History of Britain and Ireland
• Lobby für Theater im 16. Deutschen Bundestag Arkivigite je 2015-02-03 per la retarkivo Wayback Machine
• Theaterkompass
• Deutscher Bühnenverein
• Theaterportal: Spielpläne deutschsprachiger Bühnen Arkivigite je 2015-05-28 per la retarkivo Wayback Machine
• Zentralverband Schweizer Volkstheater (ZSV)
• Digitale Bibliothek von historischer Theaterliteratur
• Fachportal für Theaterforschung
• Österreichische Bundestheater
• Umfangreiche Linksammlung zu den Theatern, Bühnen und Gruppen im deutschsprachigen Raum.
• Artikel und Dossiers zum Thema Theater in Deutschland, Goethe-Institut
• Informationen über Theater, Flamenco und Oper Arkivigite je 2014-12-22 per la retarkivo Wayback Machine
• Schweizerischer Bühnenverband (SBV)
• Deutsches Theaterverzeichnis Arkivigite je 2015-07-02 per la retarkivo Wayback Machine
• Interessengemeinschaft der Städte mit Theatergastspielen
• Online Magazin theater : pur