acz

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search
See also: ACZ and -acz

Translingual

[edit]

Symbol

[edit]

acz

  1. (international standards) ISO 639-3 language code for Acheron.

See also

[edit]

Old Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *ače. First attested in the 14th century.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /at͡ʃ/
  • IPA(key): (15th CE) /at͡ʃ/

Conjunction

[edit]

acz

  1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland, Masovia) introducing a real conditional; if
    acz niegdzieif anywhere
    acz zaprawdęif true
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie[1], Krakow, page 14b:
      Acz my... chemi otrzymacz sbauene..., ny przes kogo gynszego ne mamy otrzymacz tego, gedno pres dar ducha svøtego
      [Acz my... chcemy otrzymać zbawienie..., ni przez kogo jinszego nie mamy otrzymać tego, jedno przez dar Ducha Świętego]
    • 1887, 1889 [1397], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 564, Pyzdry, Gniezno, Kościan:
      Swaczimi, acz sø kthore rani dani Maczeyewi a Yanowi, to se stalo za gich poczøthkem
      [Świaczymy, acz są ktore rany dany Maciejewi a Janowi, to sie stało za jich początkiem]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 138, 7:
      Kamo od oblycza twego vczekø? Acz wstøpø na nebo, ty tamo ges; acz wstøpø do pekla, tu ty ges (si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades)
      [Kamo od oblicza twego uciekę? Acz wstąpię na niebo, ty tamo jeś; acz wstąpię do piekła, tu ty jeś (si ascendero in coelum, tu illic es; si descendero in infernum, ades)]
    • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VI, page 364:
      Gego brath, acz od gednego oczczą, ma wzancz gego gymyenye po gego smyerczy
      [Jego brat, acz od jednego oćca, ma wziąć jego jimienie po jego śmierci]
    • 1885-2024 [c. 1428], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne[3], volume I, Międzyrzecz, Warsaw, page 492:
      Acz negdze sicubi
      [Acz niegdzie sicubi]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[4], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 88, 30:
      Acz zaprawdø sinowe iego ostali sø zacona mego..., nawedzø w metle lychoti gich (si autem dereliquerint..., visitabo in virga iniquitates eorum)
      [Acz zaprawdę synowie jego ostali są zakona mego..., nawiedzę w mietle lichoty jich (si autem dereliquerint..., visitabo in virga iniquitates eorum)]
  2. (attested in Lesser Poland) at least
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[5], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 26, 5:
      Acz (si) vstawø przeciwo mne grodi, ne bødze se bacz serce moie
      [Acz (si) ustawią przeciwo mnie grody, nie będzie sie bać sierce moje]
    • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności[6], [7], [8], volume I, page XLV:
      Wyeza dokonana a myesszek wyproznyony czyny czleka, acz (sed) nyerichlo, ale barzo mąndrego
      [Wieża dokonana a mieszek wyproźniony czyni człeka, acz (sed) nierychło, ale barzo mądrego]
  3. (attested in Lesser Poland) because
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[9], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 7, 3–4:
      Bosze moy, acz iesm vczinil to, acz iest lichota w moiu røku, acz iesm se wraczal odplaczaiøczim mne zla, doostoyno iest, bich spadl od mogich neprzy[a]czol prosznich (si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis)
      [Boże moj, acz jeśm uczynił to, acz jest lichota w moju ręku, acz jeśm sie wracał odpłacającym mnie zła, dostojno jest, bych spadł od mojich nieprzyj[a]cioł proznych (si feci istud, si est iniquitas in manibus meis, si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis)]
  4. (attested in) introduces an object clause; that
    • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VII, page 561:
      Movyą acz... Myenyly acz... Przysagą acz... Pyssaly acz... Wysznaly szye ktho acz
      [Mowią acz... Mienili acz... Przysięgą acz... Pisali acz... Wyznali sie kto acz]
    • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[10], 18, 30:
      Racz my otpuszczycz, acz prosyø czyebye (ne quaeso... indigneris, domine, si loquar)
      [Racz mi otpuścić, acz proszę ciebie (ne quaeso... indigneris, Domine, si loquar)]
  5. (attested in Masovia) introduces a subject clause; that
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 6:
      Nye ma ganyebnee any dzywne mnymano bicz, acz podlug myenyenya czassow obiczage a dzege lyvczke szą odmyenyayø (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur)
      [Nie ma ganiebne ani dziwne mnimano być, acz podług mienienia czasow obyczaje a dzieje ludzkie się odmieniają (non debet reprehensibile nec mirum iudicari, si secundum temporum varietatem consuetudines et statuta humana varientur)]
  6. (attested in Greater Poland) The meaning of this term is uncertain.
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 43r:
      Dummodo alsz lang yesth thak acz
      [Dummodo alsz lang jest tak acz]

Particle

[edit]

acz

  1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) interrogative particle: introduces a yes-no question
    • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VI, page 381:
      Kako wyele maya bycz przyszasznykow na nyem: acz gych mnyey nye moze bicz albo acz gych nye wyaczey trzebą kv wszelkyey rzeczy?
      [Kako wiele mają być przysiężnikow na niem: acz jich mniej nie może być albo acz jich nie więcej trzeba ku wszelkiej rzeczy?]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[11], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 88, 35:
      Iednøø przisøgl iesm w swøtem moiem: acz Dawidem selszø?
      [Jedną przysiągł jeśm w świętem mojem: acz Dawidem sełżę?]
    • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 79:
      Przyszla... vmarlego zona... y pythala, acz ona nye gest blysza kv dokazanyv
      [Przyszła... umarłego żona... i pytała, acz ona nie jest blisza ku dokazaniu]
    • 1872 [1402], Konstanty Małkowski, editor, Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego[12], page 119:
      Ya *chiczi thu otpoveczecz podle *møch listow papeskych, aczesz mi thi *moczon sandczicz o me prawo pape[s]ke
      [Ja *chiczi tu otpowiedzieć podle mych listow papieskich, acześ mi ty moczen sędzić o me prawo papie[s]kie]

Derived terms

[edit]
conjunctions

Descendants

[edit]
  • Polish: acz

References

[edit]
  • Boryś, Wiesław (2005) “acz”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  • Mańczak, Witold (2017) “acz”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
  • Bańkowski, Andrzej (2000) “acz”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “acz”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
  • Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “acz”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish acz.

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio:(file)
  • Rhymes: -at͡ʂ
  • Syllabification: acz

Conjunction

[edit]

acz

  1. (literary) although, albeit
    Synonyms: aczkolwiek, chociaż, choć
  2. (Middle Polish) if
    Synonym: jeśli
  3. (Middle Polish) because
    Synonym: ponieważ
  4. (Middle Polish) or, either … or
    Synonyms: albo, bądź, czy
  5. (Middle Polish) and so
    Synonym: a więc

Particle

[edit]

acz

  1. (Middle Polish) interrogative particle: introduces a yes-no question
    Synonym: czy
  2. (Middle Polish) emphasis particle
    Synonym: nawet
  3. (Middle Polish) limiting particle
    Synonym: przynajmniej
  4. (Middle Polish) imperative particle
    Synonym: niech
  5. (Middle Polish) The meaning of this term is uncertain.
    • 1564, J. Mączyński, Lexicon[13], page 340a:
      Queis, ablativus, Acz.
      [Queis, ablativus, Acz.]
    • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum[14], page 149b:
      Caeteroquin – Acz
      [Caeteroquin – Acz]
[edit]
conjunctions/particles

Further reading

[edit]
  • acz in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • acz in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “acz”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • ACZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 19.09.2022
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “acz”, in Słownik języka polskiego, volume 1, page 4
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “acz”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “acz”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 6