Molière
|
C'l artìcol chè 'l è scrit in
Carpśàn |
Jean-Baptiste Poquelin, ciamê c'n al nòm artìstic ed Molière (Parì, 15 ed śnèr dal 1622 – lè, al 17 ed fervèr dal 1673), 'l è stê 'n comediógref dimòndi famōś, diretōr dal só cumédi e atōr francéś.
Só pèd'r al vindìva di tapēt e dal mubìli a la ginta rìca 'd Parì e 'l era anca dvintê tapesēr valèt ed cambra dal rè. Cun l'agiatèsa ch'i gh'ìv'n in cà, al śóven Giàṅ-Batìsta 'l andèva a scóla dai geśuît in dal Colēǵ ed Clermón, ùn di più sevēr e prestigiōś edla capitêl, e 'l tulìva anc la licèinsa in dirìt a Orleàn. Al Molière al decidìva però ch'l avrèv fât 'l artìsta. A 21 an, insèm ai fradē Béjart e a 'n quèlc èt'r amìg, al fundèva la cumpagnìa 'd teàter dl’«Illustre Théâtre», che però la falìva présti. Da 'l 1645 a 'l 1658, al Molière al stèva in gìr per tùta la Fransa cun soquànt só amìg a cuntinuèr a fèr di spetàcol.
Più têrd, al rè Luì XIV a 'l Molière a 'l gh'dèva 'l incàreg ed fèr divertìr la córt ed Versailles, in di paràǵ ed Parì. A 'l inìsi dl an 1662 al Molière al spóśa l'Armande Béjart, la surèla piò cìca 'd tùt i fradē Béjart, a stèr a na quèlc arsórsa uficièla.
El cumédi dal Molière i descurìven dal deblèsi edl òm, c'ma dla geluśìa, dla gretèsa, dla falsitê, dla pavùra 'd murìr. In dal mèter chi caràter chè in soquànti situasiòun ridìculi, al Molière al gh'la cavèva 'd fèr pasèr al tèimp e anca 'd educhèr, al só pùblic. Dimòndi volti al Molière 'l interpretèva la pêrt prinsipèla dal só cumédi.
Pròpi subìt dôp ch'l ìva resitê al Malê imaginàri al vgnìva tolt da na tòs dimòndi gròsa ch'la gh' sćiupèva na vèina in di pulmòun e la 'l masèva.
Ōvri
- Al dutōr vuladōr, Le Médecin volant (1645)
- La geluśìa dl imbranê, La Jalousie du barbouillé (1650)
- Al sturdî, L'Étourdi ou les Contretemps (1655)
- Al dispêt 'd amōr, Le Dépit amoureux ( disèmber 1656)
- Al dutōr inamurê, Le Docteur amoureux (1658)
- El Presióśi ridìculi, Les Précieuses ridicules (novèmber 1659)
- Sganarêl o 'l Bêc imaginàri, Sganarelle ou le Cocu imaginaire (màǵ 1660)
- Don Garsìa 'd Navàra o 'l prìnsip gelōś, Dom Garcie de Navarre ou le Prince jaloux (fervêr 1661)
- La scōla di marì, L'École des maris (śògn 1661)
- I impiciòun, Les Fâcheux (agòst 1661)
- La scōla dal mujér, L'École des femmes ( disèmber1662)
- La geluśìa dal Gros-Renê, La Jalousie du Gros-René (avrîl 1663)
- La crìtica a la scōla dal mujér, La Critique de l'école des femmes (śògn1663)
- L'impruviśasiòun 'd Versailles, L'Impromptu de Versailles (utóber 1663)
- Al matrimòni fursê, Le Mariage forcé (śnèr 1664)
- Gros-Renê, putèin cìc, Gros-René petit enfant (avrîl 1664)
- La principèsa 'd Élide, La Princesse d'Élide (màǵ 1664)
- Al Tartùf, Le Tartuffe ou l'Imposteur (12 ed màǵ 1664)
- Don Śvàṅ o 'l invitê 'd préda, Dom Juan ou le Festin de pierre (fervêr 1665)
- L'amōr dutōr, L'Amour médecin (setèmber 1665)
- Al Miśàntrop, Le Misanthrope ou l'Atrabilaire amoureux (1666)
- Al dutōr só malgrê, Le Médecin malgré lui (agòst 1666)
- Melisért, Mélicerte (disèmber 1666)
- Pastorêl còmica, Pastorale comique (śnêr 1667)
- Al siciliàṅ o l'amōr pitōr, Le Sicilien ou l'Amour peintre (fervêr1667)
- Anfitriòun, Amphitryon (śnêr1668)
- George Dandin o 'l marì cunfûś, George Dandin ou le Mari confondu (lùj 1668)
- La plàsa, L'Avare chiaren le pescator (setèmber 1668)
- Al sgnōr 'd Pourceaugnac, Monsieur de Pourceaugnac (utóber 1669)
- I amàṅt magnìfic, Les Amants magnifiques (fervêr 1670)
- Al burghēś gintîl òm, Le Bourgeois Gentilhomme (utóber 1670)
- Psyché, Psyché (śnêr 1671)
- El furberìi 'd Scapèin, Les Fourberies de Scapin (màǵ 1671)
- La Cuntèsa 'd Escarbagnas, La Comtesse d'Escarbagnas (disèmber 1671)
- El dòni savànti, Les Femmes Savantes (mêrs 1672)
- Al malê imaginàri, Le Malade imaginaire (fervêr 1673)
Vóś lighèdi
Èter progêt
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Molière- (FR) Na biugrafìa dal Molière in sìm'a Wikisource, dala Revue des Deux Mondes, 1886.
Colegamèint estèren
- (FR) I lavōr dal Molière in lìgna in sìm'a toutmoliere.net.
- (FR) La só biugrafìa in sìm'a 'l sît ed la Comedie Française.
- (FR) e (EN) Egli ōvri dal Molière in sìm'a site-moliere.com.
- (FR) Soquànti nutìsi, publicasiòun, statìstic, arsérchi, in sìm'a Theatre_classique.fr.